ضرورت ارتقای سواد رسانه‌ای دانشجویان و دانش‌آموزان
کانون خبرنگارن نبأ: یک کارشناس فضای مجازی در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ مطرح کرد: تأثیر و تأثر فناوری اطلاعات و اینترنت در مقوله فرهنگ تا به حدی است که هرگونه اشتباه با نتایج غیرقابل جبرانی روبرو خواهد بود. از این رو باید تدبیر و راه نجاتی توسط ارزش‌های اخلاقی، دینی برای آن پیدا شود.
محسن طالب‌زاده، استاد دانشگاه علمی کاربردی در گفت‌وگو با خبرنگار کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، با اشاره به آیه «إنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أن تَشِیعَ الفَاحِشَۀُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُم عَذَابٌ ألِیمٌ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَۀِ وَاللهُ یَعلَمُ وَ أنتُم لا تَعلَمُونَ؛ همانا کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد عذاب دردناکی برای آن‌ها در دنیا و آخرت است و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید.(نور/11)» اظهار کرد: خداوند متعال درباره خطر اشاعه زشتی‌ها در جامعه اسلامی هشدار داده است.
وی تصریح کرد: امروزه در کنار دست‌آوردهای ارزشمند و تسهیلات لذت‌بخش از فضای مجازی که تمام جنبه‌های مختلف زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده، با عدم رعایت اصول صحیح اخلاقی و استفاده‌های غیرمجاز و خطرناک، تبدیل به پدیده‌ای بسیار حساس و مخاطره‌آمیز شده، به گونه‌ای که نگرانی‌های فراوانی در مورد تأثیر سوء آن بر رشد فرهنگ و سلامت خانواده و در نهایت جامعه به وجود آمده است. از این رو آسیب‌های اخلاقی این عرصه در سطح بین‌المللی به صورت جدی مورد توجه قرار گرفته است.
این استاد دانشگاه افزود: خطر و تهدیدی که مدیران این حوزه احساس می‌کنند این است که با باز شدن مسیر اطلاعات، به تدریج داده‌هایی وارد این فضا خواهد شد که از طریق آن حریم‌های خصوصی و حرمت فضاهایی که ایجاد نموده‌اند، شکسته می‌شود و این خود چالش بزرگی است که ملت‌ها را تهدید می‌کند.
طالب‌زاده عنوان کرد: سال‌هاست که دنیا درصدد ثبت اصول اخلاقی در حوزه فضای مجازی است به گونه‌ای که این موضوع به عنوان یکی از گرایش‌های اخلاق کاربردی حتی تا حد فلسفه اخلاق به عنوان یک ضرورت درآمده است.
کارشناس فضای مجازی ادامه داد: در نگاهی تاریخی به فرآیند شکل‌گیری این حوزه متوجه می‌شویم که اولین بار در دهه‌های 1950 و 1960 بحث اخلاق رایانه به عنوان حوزه مطالعاتی در فعالیت دانشگاه MIT و کم و بیش در طی جنگ جهانی دوم نمایان شد. در سال 1985 در انستیوی پلی تکنیک رنزلائر، اولین کتاب درسی با عنوان اخلاق رایانه منتشر شد که این اثر همچنان به عنوان منبع مهم درسی در این زمینه شناخته می‌شود.
وی بیان کرد: با ظهور اینترنت و شبکه جهانی در دهه 1990، آگاهی مردم درباره عواقب اخلاقی و اجتماعی فضای مجازی بیشتر شد. با آسان‌تر و رایج‌تر شدن اتصال شبکه، فضای مجازی دور از دسترس همه قوانین اجتماعی رشد کرد و موجب پدیدار شدن دغدغه‌های تازه‌ای شد.
طالب‌زاده گفت: در سال 1991 از طرف انجمن ماشین آلات رایانه‌ای(ACM) و مؤسسه مهندسان برق و الکترونیک(IEEE) کاری مشترک در زمینه اخلاق رایانه تنظیم و در اختیار دانشگاه‌ها قرار داده شد تا به عنوان برنامه آموزشی در حوزه علوم و فنون رایانه‌ای قرار دهند.
کارشناس فضای مجازی اظهار کرد: یکی از دلایلی که این تدابیر اخلاقی را لازم می‌دانست مسأله منفعت، لذت و سلطه است که گریبان‌گیر بیشتر جوامع بشری است. اما ورود اینترنت همراه با ارزش‌های غربی، چالش‌های جدیدی را در کشورهای دیگر به‌ویژه کشور ما ایجاد کرده است.
طالب‌زاده اظهار کرد: از آنجایی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با فرهنگ خودی و ارزش‌های اسلامی، ایرانی است، پس اینترنت می‌توانست آسیب‌های زیادی را به همراه داشته باشد. مثلاً ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده‌ها می‌شود. به‌طوری که سبب شده ساختار تازه‌ای در خانواده ایرانی در شرف تکوین باشد. در خصوص این پدیده آنچه در خانواده‌های ایرانی مشاهده می‌شود این است که حضور این رسانه و به طور کلی رایانه شخصی، ارتباطات خانوادگی را دستخوش تغییر کرده است.
وی ادامه داد: اگرچه توسعه فناوری اطلاعات، فرصت‌های فراوانی در اختیار گذاشته ولی تهدیدهای بسیاری را هم موجب شده است. مشکل جامعه اطلاعاتی و اینترنت، تنزل ارزش‌های انسانی و برتری ارزش‌های فناورانه است به گونه‌ای که تعداد جرائم اینترنتی به طور تصاعدی در حال گسترش است.
طالب‌زاده تصریح کرد: جنایات سایبری از جمله دزدی، أخاذی، فروش مواد مخدر، تروریسم، راه‌اندازی جنگ نرم و مسائل مختلف فرهنگی از جمله پدیده‌های آشکار و مخاطرات اخلاقی رایج در فضای مجازی است. تأثیر و تأثر فناوری اطلاعات و اینترنت در برخی مقولات همچون فرهنگ تا به حدی است که هرگونه اشتباه با نتایج غیرقابل جبرانی روبرو خواهد بود. از این رو باید تدبیر، چاره و راه نجاتی توسط ارزش‌های اخلاقی، دینی برای آن پیدا کرد.
استاد دانشگاه به دو راه کار مهم در راستای پیشگیری از هرگونه آسیب‌های ناشی از سوء استفاده از فضای مجازی اشاره کرد و گفت: آموزش و ارتقای سواد رسانه‌ای آحاد جامعه ضرورت دارد. لازم است مسئولان و مدیران نخبه و آگاه این حوزه، در راستای ارتقای سواد رسانه‌ای مردم، با تغییر و اصلاح رویکرد نظام تعلیم و تربیت، چگونگی استفاده صحیح از این فضا را به آحاد جامعه، خصوصاً دانش‌آموزان و دانشجویان آموزش دهند.
وی تشریح کرد: خطراتی از قبیل آسیب‌های فکری، جسمانی، عاطفی و روانی، دینی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی، ایجاد ترس و اضطراب، بروز احساسات منفی، اعتیاد به دنیای مجازی و متعاقبا عدم سعه صدر، مشکلات جنسی، رفتارهای ضد اجتماعی و غیرقانونی، اشاعه کذب و شایعه‌پردازی، نفوذ و دسترسی غیرمجاز و شکستن حریم خصوصی، کلاه برداری، جعل اسناد، سابوتاژ رایانه‌ای (مداخله در سیستم‌های رایانه‌ای به قصد ایجاد وقفه در عملکرد سیستم‌ها)، پول‌شویی در فضای سایبر، خسارت زدن به داده‌ها و برنامه‌ها، کاهش فرهنگ مطالعه و افت تحصیلی دانش‌آموزان، آسیب‌رساندن به زبان فارسی و صدها بلیه دیگر همگی از عدم استفاده صحیح از فضای مجازی ایجاد می‌شود.
طالب‌زاده در پایان بر ضرورت نهادینه‌سازی فرهنگ و اخلاق رایانه‌ای در کشور تأکید کرد و گفت: همه افراد جامعه به‌ویژه والدین در محیط خانواده و مسئولان در سطح جامعه وظیفه دارند در جهت صیانت از فضای سالم مکتبی و معنوی و حاکمیت مکارم اخلاق اسلامی و ارتقای آن، اهتمام ویژه داشته باشند تا اقشار مختلف جامعه از آفات و خطرات ناشی از دنیای مجازی که به عنوان پلورالیسم فرهنگی در دنیا شناخته می‌شود مصون بمانند. به همین جهت یکی از کارآمدترین راه‌ها برای مقابله با نکات منفی فناوری اطلاعات در فضای مجازی تربیت افراد بر اساس اخلاق اسلامی و دینی است چراکه با التزام قلبی، افراد از درون کنترل می‌شوند.
محمد ایمانی مهر
