معنامحور بودن تلاوت قاریان توسط یک مرکز مستقل نظارت شود

محمدرضا ستوده‌نیا، مدرس قرآن و داور مسابقات بین‌المللی قرآن در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با بیان اینکه تلاوت قرآن به‌عنوان یک عبادت مطلوب شریعت اسلامی است، گفت: در قرآن کریم نیز بارها و بارها نسبت به تلاوت قرآن دستور داده شده است تا جایی که پیامبر اکرم(ص) در آخر سوره نمل می‌فرمایند: «من مأمورم به تلاوت قرآن».
ستوده‌نیا افزود: طبیعی است تلاوت قرآن همانطور که از «تلو» به معنای اطاعت و پیروی گرفته شده است، یعنی قرائتی که در قاری و متسمع انگیزه پیروی از دستورات وحی را ایجاد می‌کند، چنین تلاوتی ارزشمند است و می‌تواند آثار وضعی مفیدی برای خواننده و شنونده داشته باشد.
وی در ادامه گفت: تلاوتی که پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) اجرا می‌کردند تلاوتی بود که عرب سرکش یاغی را به یک انسان مؤمن تبدیل می‌کرد و مهم‌ترین شاخصه این تلاوت، معنامحوری بود و قاری به گونه‌ای تلاوت می‌کرد که معنا را می‌فهمید و به شنونده نیز القا می‌کرد؛ زمانی که شنونده نیز تلاوت را می‌شنید معنای آن را با تمام وجود درک می‌کرد و معنا در اعماق وجود او نفوذ می‌کرد تا جایی که رفتار او را دگرگون کرده و یک انسان مشرک را به یک انسان مؤمن تبدیل می‌کرد.

تلاوت معنامحور، تلاوتی است که خواننده و مستمع را دگرگون کند
این مدرس قرآن با بیان اینکه تلاوتی که خواننده و مستمع را دگرگون کند تلاوت معنامحور است، گفت: طبیعی است که امروز نیز چنین تلاوتی مطلوب ما است تا جایی که رهبر معظم انقلاب نیز در طلیعه ماه مبارک رمضان و در جمع قرآنیان فرمایشاتی درباره تلاوت معنامحور داشته و تأکید کرده‌اند که تلاوت‌ها باید به‌سمت معنامحوری حرکت کند، به این معنی که قاری ابتدا آنچه را می‌خواند درک کند و سپس آنچه را که درک کرده است با استفاده از تجارب فنی و هنری و صوت و لحن زیبا نشان دهد و در نهایت به مستمع و شنونده القا کند.
وی با عنوان این مطلب که تلاوت معنامحور باید از پیرایه‌ها و زوائدی که خارج از عرف است به دور باشد، گفت: درصد هنرنمایی صوتی و لحنی قاری و ادای صحیح و هنری او نباید بر معنامحوری غلبه کند. متأسفانه هم‌اکنون چه در ایران و چه در کشورهای عربی شاهد تلاوت‌هایی هستیم که هنرنمایی در آنها به خوبی انجام می‌شود اما یا فاقد معنامحوری است یا گاهی مخالف با معنا است، به نحوی که قاری آیه‌ای را به شکلی می‌خواند معنا آن را برنمی‌تابد.
ستوده‌نیا عنوان کرد: گاهی اوقات تلاوت‌ها به قدری از معنا به دور هستند که وقتی متخصصان عرب از جمله اساتید مصری و اساتید کشورهای عربی این تلاوت‌ها را می‌شنوند مورد نقد شدید قرار می‌دهند.

انتقاد شدید اساتید مصری و عرب از تلاوت‌هایی به دور از معنا
وی ادامه داد: در مسابقات بین‌المللی قرآن که به‌عنوان داور حضور داشته‌ام بارها شاهد بوده‌ام زمانی که یک قاری قطعه‌ای را بسیار زیبا خوانده است داور عرب یا مصری آن هنرنمایی قاری در آن قطعه را مورد انتقاد شدید قرار داده‌اند. آخرین سفری که استاد شحات انور به‌عنوان داور به ایران داشتند زمانی که یک قاری خیلی زیبا خواند اما تلاوت او مطابق با معنا نبود استاد شحات انور عکس‌العمل انتقادی شدیدی نشان داد و از اینکه آن قاری با صوت زیبا نتوانست معنا را القا کند اظهار ناراحتی کرد.
ستوده‌نیا در این بخش از سخنان خود درباره چگونگی معنامحور شدن تلاوت قاریان ایرانی، گفت: اولین نکته اینکه قاری باید نسبت به فهم، معنا و ترجمه و تفسیر ضمنی آیات آشنا باشد و روح آیه را درک کند؛ اگر قاری روح آیه را لمس کند، می‌تواند با استفاده از هنری که دارد آن را به شنونده القا کند.
وی با بیان اینکه نکته دیگر عدم کنترل قرائت‌ها در ایران است، افزود: در دهه‌های پیشین، در مصر مرکزی بود که تلاوت‌ها را کنترل می‌کرد تا جایی که گاهی اوقات تلاوت‌هایی که بیش از حد هنری بود و خلاف معنامحوری و مخالف ادای صحیح بود را کنار می‌گذاشت و چندین مورد با قاریان متخلف برخورد کرده بود و برخی از قاریان را نیز از تلاوت محروم کرده بود.

در محافل عمومی و جلسات قرآن کنترلی بر معنامحور بودن تلاوت‌ها نیست
داور مسابقات بین‌المللی قرآن عنوان کرد: متأسفانه در ایران چنین ساختاری وجود ندارد، اگرچه در صداوسیما تلاوت‌ها از نظر تخصصی کنترل می‌شوند اما در محافل عمومی و جلسات قرآن هیچ کنترلی بر تلاوت‌ها وجود ندارد؛ هر چند که نظارت صداوسیما بر تلاوت‌ها نیز از نظر فنی بوده و این نظارت براساس معنامحوری و القای معانی نیست.
وی یادآور شد: باید یک مرکزی مسئولیت نظارت بر تلاوت‌ها براساس معنامحوری را داشته باشد و جمعی از اساتید و افرادی که در این زمینه صاحب‌نظر هستند در این مرکز حضور داشته و علاوه بر بحث نظارت بر تلاوت‌ها، در مواقع لازم تذکراتی به قاریان جوان بدهند تا قاریان جوان تلاوت‌های خود را تحت استانداردهای تعیین شده ارائه کنند و از تلاوت‌های سلیقه‌ای و به کار بردن بیش از حد بخش‌های هنری اجتناب کنند.

استاد جلسه قرآن باید به معنای آیات اشراف کامل داشته باشد
ستوده‌نیا درباره توجه به معنامحوری در تلاوت از طریق جلسات قرآن، گفت: اگر بنا باشد تلاوت معنامحور از طریق جلسات قرآن توسعه پیدا کند استاد جلسه باید به این مسئله اشراف کامل داشته باشد و شاگردان را به گونه‌ای تربیت کند تا معنامحور بخوانند و استاد جلسه بتواند کنترل خوبی به این مسئله داشته باشد.
وی یادآور شد: اگر استاد جلسه خودش معنامحور نخواند و اهل اجراهای هنری بیش از حد باشد شاگردان او نیز همین روند را دنبال می‌کنند؛ پس یکی از ابتدایی‌ترین جاهایی که باید بر بحث تلاوت معنامحور توجه داشته باشد همین جلسات قرآن است.
ستوده‌نیا در ادامه عنوان کرد: چند سال پیش طرحی را به وزارت ارشاد پیشنهاد کردم که براساس این طرح، وزارت ارشاد می‌توانست یکی از بخش‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری خود را علاوه بر مؤسسات قرآنی به جلسات قرآن اختصاص دهد تا جلسات قرآن با حضور اساتیدی به صورت کنترل شده اداره شوند اما متأسفانه این اتفاق رخ نداد.