۱۱ پیشنهاد برای صلح در جهان اسلام

«وضعیت» جهان اسلام قابل دفاع نیست. جبهه ترور و خشونت اگرچه در اقلیت است، اما صدای بلندی دارد و نقش موثر آن در  پرآشوب کردن کشورهای اسلامی و تخریب چهره مسلمانان پوشیده نیست. اما آنچه در بخشی از جهان اسلام جریان دارد، تمام فاجعه نیست، عمیق‌ترین لایه خشونت پیش از حوزه عمل، در عرصه اندیشه رخ می‌دهد.

خشونت در عرصه اندیشه
بخصوص خشونتی که اکنون بنام دین در جریان است، مساله‌ای فکری و محتوایی است. قطعا اتخاذ اقدامات تئوریک و پژوهشی برای مقابله با ترور و خشونت، ضرورتی حیاتی و امری اضطراری است. جریان اندیشه در جهان اسلام باید تمام هم خود را مصروف تولید محتوای علمی، فرهنگی و هنری برای مقابله با خشونت کند.
ارائه چهره‌ رحمانی و اخلاقی دین اسلام در قالب‌های مختلف پژوهشی، رسانه‌های و هنری، وظیفه‌ای بنیادی برای اندیشوران و نخبگان فکری جهان اسلام است.  قطعا درنگ در این امر، ضررهای تاریخی جبران‌ناپذیر خواهد داشت. عبور از وضع بحرانی کنونی، به برنامه‌های عملیاتی، مشخص و موثر در حوزه‌های مختلف نیازمند است.  قطعا این برنامه‌ها باید ماهیت علمی و محتوایی داشته باشند و همچنین به شکلی حرفه‌ای و معتبر اجرا شوند تا بتوانند ضریب نفوذ بالایی داشته باشند.
برنامه‌های بین‌المللی جهان اسلام را نباید تشریفاتی و از سر تکلیف دانست. تعلل و اهمال در این برنامه‌ها، امکان حضور فکری و فیزیکی خشونت‌طلبان را فراهم می‌کند. خشونت با کار فکری منادیان ترور و «پروفسورهای وحشت» پیش می‌رود و توسعه پیدا می‌کند. برای مقابله با آن باید ضمن حمایت و تشویق از متفکران معتدل و فیلسوفان صلح و اندیشه‌وران اخلاق‌گرا، به ایجاد فضای گفتگو، امکان تعامل، سازوکار تشویق و بستر الگوپردازی  و ابزار چهره‌سازی اقدام کرد.
آنچه در ادامه می‌آید، فهرست طرح‌های مشخص، دقیق و عملیاتی است که باید با حمایت نهادها و سازمان‌های مختلف جهان اسلام به عرصه اجرا برود. قطعا در اجرای هر یک از این طرح‌ها باید رویکرد حرفه‌ای پیش گرفت تا از اعتبار و سطح تاثیرگذاری بالاتری برخوردار شوند.

طرح شناسایی بحران و راه‌های برون‌رفت
طراحی و اجرای طرح شناسایی وضع کنونی جهان اسلام و راه‌های برون‌رفت از بحران فعلی، ضروری است. به نظر می‌رسد طرح تحقیقاتی گسترده، عمیق و یکپارچه‌ای برای بررسی وضعیت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، حقوق بشری، جمعیتی، محیط زیستی و اقتصادی جهان اسلام ضروری باشد.
ما از وضعیت امروزی جهان اسلام، اطلاعات دقیق نداریم و به همین دلیل نمی‌توانیم برای آن برنامه دقیقی داشته باشیم. ممکن است پیش از این طرح‌هایی نوشته شده باشد، اما آن طرح‌ها عمدتا دو ایراد بزرگ دارند. اول اینکه داده‌ها و نتایج آنها برای تاریخ گذشته است و از زمان اجرای آن‌ طرح‌ها تاکنون وضع جهان اسلام به شدت تغییر پیدا کرده است و دوم اینکه اکثر آن طرح‌ها تک‌بعدی، تک‌موضوعی و مجرد هستند. لازم است در پژوهشی یکپارچه، به‌روز، بین‌رشته‌ای و یا سرعت بالاتر (تا کهنه نشود)، وضعیت جمعیتی، عقیدتی، سیاسی، اخلاقی، معیشتی و... بررسی شود. البته این طرح باید هر 5 سال یک بار، بازبینی و بازنویسی شود تا رصد وضعیت جهان اسلام، به‌روز‌تر و دقیق‌تر باشد.

بررسی دلایل گرایش به جریان خشونت
به نظر می‌رسد گام دیگر طرح بررسی دلایل گروش جوانان به خشونت و رشد مشهود جریان خشونت در جهان اسلام باشد. سوال بزرگ این است؛ چرا برخی از جوانان در نقاط مختلف جهان اسلام، جذب گروه‌های تروریستی می‌شوند؟ چه عوامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و تئوریک باعث می‌شود گروه‌های تروریستی در جذب جوانان موفق شوند؟
چرا آنان حتی به بهای مرگ آماده خدمت به جریان خشونت می‌شوند؟ پاسخ به این سوالات و تبیین دقیق عوامل گروش جوانان به خشونت، برای ارائه راهکارهای مقابله بسیار موثر است. این امر، نیاز به طرح پژوهشی بین‌رشته‌ای و چندبعدی دارد که با مشارکت پزوهشگران اقتصادی، سیاسی، دینی و اجتماعی امکان‌پذیر است.

کنفرانس سالانه تروریسم
طراحی و اجرای کنفرانس بین‌المللی پژوهشی سالانه با موضوع تروریسم می‌تواند گامی دیگر در مبارزه با خشونت باشد. متاسفانه عمده همایش‌های پژوهشی حوزه تروریسم، در حوزه‌های غیراسلامی برگزار می‌شود. غیر از تلاش‌های بخشی و فردی و البته بیشتر فرهنگی، کمتر شاهد اقدام فراملی و پژوهشی در سطح جهان اسلام درباره تروریسم بوده‌ایم.
به‌نظر می‌رسد در شرایط ویزه‌ جهان اسلام، لازم است، کنفرانسی پژوهشی، بین‌المللی و سالانه برای بررسی وضعیت تروریسم و ارائه راهکارهای مقابله با آن، هر سال در یکی از کشورهای اسلامی برگزار شود. این کنفرانس سالانه می‌تواند با اجرای سطح بالا و تبلیغات گسترده در سراسر جهان و جذب و حضور اندیشمندان و متفکران برتر و موثر به مقابله تبلیغاتی و علمی با مروجان ترور و خشونت در اسلام منجر شود.
کارگاه‌های بین‌المللی در جهان اسلام
از سویی دیگر طراحی و اجرای کارگاه‌های بین‌المللی در سطح جهان اسلام هم راه خوبی برای مبارزه با بحران است. قطعا یکی از مهم‌ترین اقدامات گروه‌های سلفی و تروریستی جهان اسلام، «آموزش اندیشه خشونت و روش عملی ترور» است. متاسفانه ما کمتر شاهد آموزش اندیشه نفی ترور و مقابله با آن هستیم. اگر تروریسم در سطح گسترده آموزش داده می‌شود، باید برای مقابله با آن، به آموزش‌های حقوق بشری، اصلاح‌گرانه و اخلاقی بر اساس آیین عزیز اسلام در میان مسلمانان بخصوص جوانان همت گماشت. این کارگاه‌ها می‌تواند حوزه‌های متنوعی چون حقوق بشر، اخلاق، نفی خشونت، سبک زندگی، مقابله با افراط، اندیشه اعتدال و ... باشد. 
نشست‌های ماهانه
سلسله نشست‌های ماهانه با حضور و سخنرانی اندیشمندان موثر جهان اسلام هم می‌تواندراه خوبی باشد. به‌نظر می‌رسد باید بدون اغماض و حب‌وبغض، چهره‌های برجسته، موثر و صلح‌طلب جهان اسلام در حوزه مختلف فقهی، فلسفی، سیاسی، اخلاقی، اقتصادی و... شناسایی و فهرست شوند و آنگاه سلسله نشست‌های موضوعی متعدد در مراکز حساس، متراکم و مهم طراحی و از آنان برای سخنرانی‌های کلیدی و بنیادی دعوت شود. این یکی از موثرترین و دست‌یافتنی‌ترین راهکارهای ممکن برای ایجاد فضای تسامح و صلح است.  این مهم بخصوص با حضور اندیشمندان در خارج از وطن خود، می‌تواند به آشنایی و گفتگوهای فیمابین منجر شود و قطعا نتایج مثبت فراوانی هم خواهد داشت. کلیه نشست‌ها باید با امداد از تکنولوژی‌های پیشرفته در کشورهای عضو به‌صورت مستقیم پخش شود.
آثار دینی در حوزه تسامح و اعتدال دینی
آثار دینی در جهان اسلام کم نیست اما طراحی طرح‌های رسانه‌ای و انتشار محتوای موثر و مفید در حوزه تسامح دینی و اعتدال می‌تواند گام دیگری در مقابله با خشونت دینی باشد. جریان خشونت رسانه‌ها بیش از آنچه از  سلاح بهره ببرد، از رسانه استفاده می‌کند.
خشونت‌طلبان بخصوص داعشی‌ها، بیش از جریان دیگر جهان اسلام، به اهمیت کار با رسانه واقف هستند. درواقع جنگ واقعی آنان در میان رسانه‌ها است. باید با ارائه طرح‌های دقیق پژوهشی، محتوای عمیق و موثر برای رسانه‌ها تولید کرد. برای مقابله با جنگ رسانه‌ای تروریست‌ها،  نباید به محتوای بسیار نازل موجود در رسانه‌های صلح‌طلب بسنده کرد. این رسانه‌ها باید غنی شوند و غنای آن نیاز به کار پژوهشی مدام دارد. رسانه را نباید با خبرنگارانش تنها گذاشت پژوهشگران باید به مدد آنها بروند و محتوای عمیق و علمی در اختیار آنها بگذارند.
ترویج سیره مسلمانان صلح‌دوست
کار دیگری که می‌تواند مفید باشد، الگوپردازی و ترویج سیره عملی و نظری شخصیت‌های صلح‌دوست مسلمان است. الگوپردازی یکی از روش‌های بسیار موثر آموزش است که از آن با عنوان «یادگیری اجتماعی»  یاد می‌کنند. جهان اسلام در میان ملت‌های مختلف، شخصیت‌های صلح‌طلب و اخلاقی بسیاری در گذشته و حال دارد  که اکنون باید به مثابه الگو شناسایی و معرفی شوند. متاسفانه با وجود این شخصیت‌های اسطوره‌ای، جهان اسلام اکنون بیشتر با تروریست‌های سلفی شناسانده می‌شود. الگوپردازی یک تخصص میان‌رشته‌ای است و باید برای انجام و فرجام هماره آن، طرح‌های دقیق علمی نوشت.
محتواهای درسی خشونت‌ستیز
طراحی محتوای درسی برای مدارس و دانشگاه‌های جهان اسلام با محتوای نفی خشونت، رد ترور و تبلیغ تسامح و صلح در رده‌های مختلف سنی از دیگر راه‌های محدودسازی موج خشونت است. تروریست‌ها بیش از هر حوزه‌ای از میان رده‌های سنی پایین‌تر برای خود یارگیری می‌کنند.
ویژگی‌های خاص دوران نوجوانی و جوانی بخصوص با محتوای خشن انیمیشن‌ها، فیلم‌ها، بازی‌ها و ...، آنان را بیش از صلح و تسامح با مقوله خشونت آشنا می‌کند. این وضعیت، مورد بهره‌برداری سرکردگان ترور  بوده و هست. برای جلوگیری از خشونت، بیش از هر حوزه‌ای، باید به میان جوانان رفت و به آنان درس صلح و دوستی آموخت. یکی از راه‌های امکان‌سازی این امر مهم، طراحی محتوای درسی مفید، موثر و مستقیم برای مدارس و دانشگاه‌های سراسر جهان اسلام است. می‌توان به امکان پیاده‌سازی طرح محتوای  یکسان صلح و دوستی برای همه دانش‌آموزان و دانشجویان جهان اسلام، امیدوار بود.
طراحی محتوای پایه برای تولیدات سینمایی و انیمیشن
ر کنار طراحی محتوای درسی، باید به طراحی محتوا برای تولیدات سینمایی، انیمیشن و بازی‌های یارانه‌ای همت کرد. کودکان و نوجوانان بیشترین آسیب خشونت‌آمیز را از همین حوزه‌ها متحمل می‌شوند. نخبگان فکری و سازمان‌های مربتط باید با سرمایه‌گذاری محتوایی در این حوزه، می‌توانند به تولید بازی‌ها، انیمیشن‌ها و فیلم‌های قوی‌تر و موثرتر کمک کنند. متاسفانه ما در این حوزه بخصوص بازی و انیمیشن، ضعیف هستیم دلیل اصلی این امر نیز، عدم پیوند نخبگان فکری جهان اسلام با نخبگان فنی و هنری است.
طراحی جشنواره‌های بین‌المللی دوسالانه جوانان نخبه مسلمان
باید بتوان در اتمسفر صلح و تسامح، جوانان جهان اسلام را به هم معرفی کرد. متاسفانه در جهان امروز، سیلیبریتی‌ها بیشتر متعلق به عرصه غیراسلامی است. از میان صدها میلیون جوان مسلمان، چهره‌های شناخته شده بسیار کمی در سطح جهان داریم. این جشنواره‌های معتبر، حرفه‌ای و به‌معنی واقعی بین‌المللی، می‌تواند در نزدیکی جوانان به هم، ایجاد فرهنگ گفتگو و تعامل و از همه مهمتر ساخت چهره‌های برجسته اسلامی بسیار موثر باشد. درواقع، این جشنواره‌ها، افق‌های روشن آینده را نقاشی می‌کنند.
جایزه سالانه پیامبر رحمت و صلح
باید کنشگران صلح و حقوق بشر و اخلاق، تشویق شوند. این یک روش ارجمند برای توسعه حقوق بشر است. نخبگان بسیاری در جهان اسلام هستند که تمام عمر تلاش کرده اند، چهره رحمانی آیین پیامبر را تصویر کنند و از فقه و قوانین اسلامی قرائتی اخلاقی ارائه کنند. این تلاش‌های ارجمند در بسیاری از مواقع کمتر شناخته می‌شوند. یک راه مهم شناسایی و شناساندن این اندیشه‌ها، تشویق اساسی آنان است. جایزه بین‌المللی و معتبر پیامبر صلح و رحمت می‌تواند این مهم را عملی کند. البته باید گفت، معتبر کردن یک جایزه، کاری حرفه‌ای و سخت است و نیاز به شرایط و لوازم متعدد دارد که باید برای آن اندیشه کرد. والا اجرای جایزه‌ای ضعیف و غیرمعتبر بنام حضرت محمد(ص) نه در شأن پیامبر است و نه در قامت بلند واژه‌های چون صلح و رحمت. جایزه پیامبر رحمت و صلح، باید یکی از معتبرترین و پرآوازه‌ترین جوایز جهان باشد. نیل به این امر مهم، نیاز به بررسی و طرح پزوهشی جدی دارد.

یادداشت از اصغر زارع کهنمویی