گفت‌وگوی ایکنا با اسماعیل آذر؛
بررسی اشعار ملهم از قرآن در اثر برگزیده دانشگاه آزاد
گروه دانشگاه: مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، با اشاره به برگزیده شدن کتاب «قرآن در شعر پارسی» در جشنواره کتاب سال ابن سینا، گفت: این کتاب به بررسی اشعار 400 شاعر پارسی‌گوی و تجلی آیات قرآن در اشعار آنان پرداخته است.
اسماعیل آذر، استاد و محقق ادبیات فارسی و مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، عنوان کرد: در جشنواره کتاب سال دانشگاه آزاد اسلامی(ابن سینا)، کتاب‌هایی که در رشته‌های علوم انسانی تالیف شده است، مورد ارزیابی و داوری قرار می گیرد و کتاب برگزیده در هر بخش به عنوان کتاب سال دانشگاه آزاد در جشنواره ابن سینا اعلام می‌شود؛ این کار توسط معاونت فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد انجام می گیرد و می تواند مشوق خوبی برای کسانی باشد که می‌خواهند در زمینه‌های مختلف علوم انسانی کتاب تالیف کنند؛ حتی فصلی وجود دارد که مولفان و کتاب‌های دانشگاهی خارج از دانشگاه آزاد نیز بتوانند در این جشنواره شرکت کنند که فصل درخشانی در دانشگاه آزاد است و می‌تواند نسبتی منطقی با جشنواره کتاب سال داشته باشد، ضمن اینکه می‌تواند با حفظ استقلال خود به عنوان یک نهاد دانشگاهی، کتاب‌های حیطه دانشگاه آزاد را ارزیابی و از برگزیدگان قدردانی کند.
وی گفت: کتاب «قرآن در شعر پارسی»، مجموعهای چهار جلدی است که به بررسی حدود 13 یا 14 هزار بیت شعر ملهم از آیات قرآن، پرداخته و به این منظور اشعار 400 شاعر از رودکی سمرقندی تا شاعران معاصر بررسی شده است؛ این کتاب، با زحمت فراوانی در طی سالیان گذشته تالیف شده است، اگر پشتیبان مالی این کتاب از این اثر حمایت نمی‌کرد، کتاب قرآن در شعر پارسی به دلیل هزینه بالا به این مرحله نمی‌رسید.
وی افزود: در تالیف این کتاب، بیش از چهارصد دیوان از شاعران پارسی را در طول تاریخ مطالعه کرده‌ایم و بیت‌هایی که مفهوم آن از قرآن کریم اخذ شده یا هر آن‌چه که نشان می‌دهد مفهوم بیت از قرآن اخذ شده و شاعر به آیه‌ای از قرآن کریم توجه داشته است با آیات مرتبط آن آورده شده است؛ برای مثال، آیه «وَإِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِكَ قُلْ كُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ/و اگر [پيشامد] خوبى به آنان برسد مىگويند اين از جانب خداست و چون صدمهاى به ايشان برسد مىگويند اين از طرف توست بگو همه از جانب خداست(نساء/78)» برای نخستین بار مورد توجه فردوسی، حکیم طوس قرار گرفت، که: بد و نیک هر دو ز یزدان بود/ لب مرد باید که خندان بود؛ و سپس مورد توجه مولوی قرار گرفت: عاشقم بر لطف و بر قهرش به جد/ ای عجب من عاشق این هر دو ضد؛ بعد مورد توجه سعدی قرار گرفت که، از خدا دان خلاف دشمن و دوست/ که دل هر دو در تصرف اوست؛ و حافظ که درست مانند یک مترجم آیه را ترجمه کرده است، گر نیک پیشت آید و گر راحت ای حکیم/ نسبت مکن به غیر که اینها خدا کند؛ حتی در دوره بازگشت نیز هاتف‌اصفهانی و بسیاری از شاعران دیگر به این آیه توجه نشان داده‌اند، ز تو گر تفقد و گر ستم/ بود این عنایت و آن کرم/ همه از تو خوش بود ای صنم/ چه وفا کنی، چه جفا کنی؛ ببینید که یک آیه از قرآن کریم در طول تاریخ با چه عشقی مورد توجه شاعران پارسی گوی قرار گرفته است؛ تمام این کتاب حکایت از چنین داستانی می‌کند؛ برای مثال فردوسی در بیش از هزار بار از قرآن استفاده کرده است ولی بیشترین استفاده از آیات قرآن را در اشعار مولوی، حافظ، سعدی، سنایی، نظامی و عطار می بینیم؛ در واقع مولوی دربانی این مکتب را کرده است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: در تالیف این اثر چهارجلدی، افرادی نظیر آقایان، حامد صدقی، مهدی محقق، توفیق سبحانی، جمشید‌نژاد اول به عنوان مشاوران علمی و محققین دیگر نقش داشته‌اند؛ تحقیق پیرامون اشعار این کتاب سال‌ها طول کشید که محصول آن در این چهار جلد کتاب آمده است؛ اشعار در کتاب به شکل الفبایی و در واقع فرهنگ آورده شده است و علاقمندان می‌توانند شعرها را به شکل الفبایی مشاهده کنند و توضیحات مرتبط با آن شعر و آیه ای که مورد استفاده قرار گرفته را از نظر بگذرانند؛ انتشارات سخن، ناشر این کتاب است که چاپ اول کتاب را در 3هزار و 300 نسخه راهی بازار نشر کرد که 2 هزار نسخه آن توسط حامی کتاب، آقای محمد فلاحتیان برای مراکز علمی، کشورهای مسلمان و شخصیت‌هایی که ممکن است کتاب در کار تحقیقی به کمک آن‌ها بیاید، خریداری شد؛ خوشبختانه کتاب مورد قدردانی و تشویق رهبری نیز قرار گرفت و در ماه رمضان در میان شاعران ایشان به طور نمادین از کتاب رونمایی کردند.
آذر با اشاره به اینکه، شخصیت‌هایی نظیر الکساندر پوشکین شاعر بزرگ روس، میخاییل لرمانتف، ایوان یوویچ بونین و ... از قرآن استفاده کرده و نوشته‌اند و این افراد کسانی‌اند که هیچ نسبتی با قرآن نداشته ولی از قرآن بهره برده‌اند، گفت: پیش از این در حوزه نقش قرآن در شعر پارسی کارهایی شده است که جای قدردانی دارد، اما مجموعهای که دارای چنین جامعیتی باشد، پیش از این اثر نبوده است؛ کتاب حاضر شاعران پارسی گوی را مورد نظر قرار داده است، اما در مقدمه کتاب به استفاده شاعران بزرگ دیگر کشورها از قرآن اشاره شده است؛ امیدوارم بتوانم روزی تاثیر قرآن را بر شاعران و نویسندگان بزرگ دنیا همچون، تولستوی، همینگوی و ... بررسی کنم.
وی گفت: کتاب «قرآن در شعر پارسی»، مجموعهای چهار جلدی است که به بررسی حدود 13 یا 14 هزار بیت شعر ملهم از آیات قرآن، پرداخته و به این منظور اشعار 400 شاعر از رودکی سمرقندی تا شاعران معاصر بررسی شده است؛ این کتاب، با زحمت فراوانی در طی سالیان گذشته تالیف شده است، اگر پشتیبان مالی این کتاب از این اثر حمایت نمی‌کرد، کتاب قرآن در شعر پارسی به دلیل هزینه بالا به این مرحله نمی‌رسید.
وی افزود: در تالیف این کتاب، بیش از چهارصد دیوان از شاعران پارسی را در طول تاریخ مطالعه کرده‌ایم و بیت‌هایی که مفهوم آن از قرآن کریم اخذ شده یا هر آن‌چه که نشان می‌دهد مفهوم بیت از قرآن اخذ شده و شاعر به آیه‌ای از قرآن کریم توجه داشته است با آیات مرتبط آن آورده شده است؛ برای مثال، آیه «وَإِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِكَ قُلْ كُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ/و اگر [پيشامد] خوبى به آنان برسد مىگويند اين از جانب خداست و چون صدمهاى به ايشان برسد مىگويند اين از طرف توست بگو همه از جانب خداست(نساء/78)» برای نخستین بار مورد توجه فردوسی، حکیم طوس قرار گرفت، که: بد و نیک هر دو ز یزدان بود/ لب مرد باید که خندان بود؛ و سپس مورد توجه مولوی قرار گرفت: عاشقم بر لطف و بر قهرش به جد/ ای عجب من عاشق این هر دو ضد؛ بعد مورد توجه سعدی قرار گرفت که، از خدا دان خلاف دشمن و دوست/ که دل هر دو در تصرف اوست؛ و حافظ که درست مانند یک مترجم آیه را ترجمه کرده است، گر نیک پیشت آید و گر راحت ای حکیم/ نسبت مکن به غیر که اینها خدا کند؛ حتی در دوره بازگشت نیز هاتف‌اصفهانی و بسیاری از شاعران دیگر به این آیه توجه نشان داده‌اند، ز تو گر تفقد و گر ستم/ بود این عنایت و آن کرم/ همه از تو خوش بود ای صنم/ چه وفا کنی، چه جفا کنی؛ ببینید که یک آیه از قرآن کریم در طول تاریخ با چه عشقی مورد توجه شاعران پارسی گوی قرار گرفته است؛ تمام این کتاب حکایت از چنین داستانی می‌کند؛ برای مثال فردوسی در بیش از هزار بار از قرآن استفاده کرده است ولی بیشترین استفاده از آیات قرآن را در اشعار مولوی، حافظ، سعدی، سنایی، نظامی و عطار می بینیم؛ در واقع مولوی دربانی این مکتب را کرده است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: در تالیف این اثر چهارجلدی، افرادی نظیر آقایان، حامد صدقی، مهدی محقق، توفیق سبحانی، جمشید‌نژاد اول به عنوان مشاوران علمی و محققین دیگر نقش داشته‌اند؛ تحقیق پیرامون اشعار این کتاب سال‌ها طول کشید که محصول آن در این چهار جلد کتاب آمده است؛ اشعار در کتاب به شکل الفبایی و در واقع فرهنگ آورده شده است و علاقمندان می‌توانند شعرها را به شکل الفبایی مشاهده کنند و توضیحات مرتبط با آن شعر و آیه ای که مورد استفاده قرار گرفته را از نظر بگذرانند؛ انتشارات سخن، ناشر این کتاب است که چاپ اول کتاب را در 3هزار و 300 نسخه راهی بازار نشر کرد که 2 هزار نسخه آن توسط حامی کتاب، آقای محمد فلاحتیان برای مراکز علمی، کشورهای مسلمان و شخصیت‌هایی که ممکن است کتاب در کار تحقیقی به کمک آن‌ها بیاید، خریداری شد؛ خوشبختانه کتاب مورد قدردانی و تشویق رهبری نیز قرار گرفت و در ماه رمضان در میان شاعران ایشان به طور نمادین از کتاب رونمایی کردند.
آذر با اشاره به اینکه، شخصیت‌هایی نظیر الکساندر پوشکین شاعر بزرگ روس، میخاییل لرمانتف، ایوان یوویچ بونین و ... از قرآن استفاده کرده و نوشته‌اند و این افراد کسانی‌اند که هیچ نسبتی با قرآن نداشته ولی از قرآن بهره برده‌اند، گفت: پیش از این در حوزه نقش قرآن در شعر پارسی کارهایی شده است که جای قدردانی دارد، اما مجموعهای که دارای چنین جامعیتی باشد، پیش از این اثر نبوده است؛ کتاب حاضر شاعران پارسی گوی را مورد نظر قرار داده است، اما در مقدمه کتاب به استفاده شاعران بزرگ دیگر کشورها از قرآن اشاره شده است؛ امیدوارم بتوانم روزی تاثیر قرآن را بر شاعران و نویسندگان بزرگ دنیا همچون، تولستوی، همینگوی و ... بررسی کنم.
