شهیدمطهری سنت نقد ترجمه‌های قرآن را پایه گذاشت
گروه ادب: نخستین‌بار سنت نقدنویسی ترجمه قرآن را مرحوم شهیدمطهری در ترجمه قرآن ابوالقاسم پاینده باب کرد است؛ در این نقد مسائلی که ممکن است در فرایند ترجمه از قلم افتاده باشد، اشاره شده است.
زرنگار در ابتدای این کارگاه ضمن مفید ارزیابی کردن کارگاه‌های برگزار شده در این دوره از سوی مرکز طبع نشر سازمان دارالقرآن‌الکریم، هدف از اعراب‌گذاری قرآن را در چند بند برشمرد و گفت: بررسی نقش کلمات و آیات در عبارات قرآن و جایگاه آن در تفسیر قرآن، روشن و آشکار ساختن کلام برای مخاطب و اعراب به عنوان پدیده لفظی که مقتضای لغات را مشخص می‌کند از جمله نکات مهمی است که اهمیت اعراب‌گذاری را بیش از پیش نشان می‌دهد ضمن آنکه تأکید شخص رسول اکرم(ص) نیز بوده است تا واژگان قرآنی براساس معنایی که باید از آن استنتاج شود خوانده شود و نه معنایی خلاف آن.
وی با اشاره به اینکه اعراب قرآنی دارای چهار نوع نصب، رفع، جر و جزم است گفت: اعراب‌گذاری از منظر دیگری نیز حائز اهمیت است و آن کاربرد این مسئله در تجزیه و ترکیب است که جایگاه تجزیه در علم صرف و ترکیب در علم نحو بر کسی پوشیده نیست.
زرنگار به سیر تطور اعراب قرآنی اشاره کرد و گفت: قرآن به زبان عربی است و حرکات اعراب نقش اساسی را در تفاهم و مقصود گوینده در اختیار دارند. نخستین باز ابوالاسود دوئلی از نزدیکان و یاران حضرت علی(ع) اعراب‌گذاری را ابتدا به شکل نقطه به کار برد و بعدها ابوحاتم سجستانی آن را از شکل نقطه به علاماتی انحصاری تغییر داد.
این مدرس دانشگاه افزود: شخصی به نام «سیبوی» در قرن دوم هجری در کتاب معروفش به نان «دارالکتاب» در تشریح علم نحو می‌گوید که من بارها در مسائل نحوی تحلیل داشته‌ام اما در مسائل صرفی خیلی جاها از ادامه تحقیقات و تحلیل‌هایم بازمانده‌ام. با این نقطه نظر می‌توان چنین نتیجه گرفت که اعراب از عناصر علم نحو و دستور زبان شمرده می‌شود و علم نحو به نوعی راه آشنایی با اعراب قرآنی است.
زرنگار گفت: از اواخر قرن دوم هجری ما تحقیقات وسیعی را در دانش علم‌القرآن و صرف و نحو شاهد هستیم و کتابهایی همچون «معانی القرآن» از جمله کتاب‌های تألیف شده این روزگار است که به‌ویژه به موضوع اعراب اشاره دارد و از جمله مشهورترین کتاب‌های دیگر در این حوزه می‌توان به «اعراب القرآن و صرفه و بیانه» و همچنین «الجدول» اشاره کرد.
این مدرس دانشگاه همچنین در بخش دوم کارگاه آموزشی خود با اشاره به مقاله استاد صدری پیرامون آسیب‌شناسی ترجمه‌های فارسی قرآن کریم گفت: نویسنده مقاله این موضوع را از دو منظر مورد ارزیابی قرار داده است؛ ابتدا آسیب‌شناسی براساس فهم به زبان مبدأ و دیگری اشکالاتی که در انعکاس مفاهیم فهم شده در زبان مقصد وجود دارد.
وی سپس با اشاره به اینکه پیشینه ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر از جمله زبان فارسی معلوم نیست گفت: با این وجود به ضرس قاطع می‌توانم بگویم که ترجمه قرآن به زبان فارسی از جمله قدیمی‌ترین ترجمه‌هاست و البته از جمله کهن‌ترین ترجمه‌های قرآنی به زبان فارسی می‌توانم به ترجمه ابوالفضل رشیدالدین میبدی، ابوالفتوح رازی، شاه ولی‌الله دهلوی براساس این مقاله اشاره کرد که این مورد اخیر غلط‌های فاحشی دارد.
زرنگار تصریح کرد: براساس گفتار این مقاله، پیش از انقلاب یکی از بارزترین ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی ترجمه محی‌الدین الهی قمشه‌ای است که البته با توجه به زبان ثقیلی که به کار رفته است کمتر اجازه چاپ به آن داده می‌شود اما فرزند ایشان حسین الهی قمشه‌ای اخیراً در حال ویرایش ترجمه پدر است با این حال این ترجمه طرفداران زیادی دارد.
این کارشناس تصحیح قرآنی افزود: بعد از انقلاب اسلامی نیز جهش قابل‌توجهی را در زمینه ترجمه قرآن شاهد هستیم و از جمله ترجمه‌های مشهور در این زمینه می‌توان به عبدالمحمد آیتی، حسین انصاریان، ابوالفضل بهرام‌پور و آقای رضایی اصفهانی اشاره کرد که این مورد آخر یک ترجمه گروهی است.
وی تأکید کرد: نخستین‌بار سنت نقدنویسی ترجمه قرآن را مرحوم شهیدمطهری در ترجمه قرآن ابوالقاسم پاینده باب کرد که علاوه بر دو موضوع که ابتدا به آن اشاره شد، بررسی برخی از مسائلی که ممکن است در فرایند ترجمه از قلم افتاده باشد در این نقد به آن اشاره شده است.
این گزارش حاکی است در ادامه این کارگاه احمد زرنگار مباحثی در باب بررسی کتاب «معجم الاعراب» که از سوی دارالقرآن‌الکریم برای امتحان اعضای شرکت‌کننده در این کارگاه تهیه شده بود نکاتی کارشناسی را مطرح کرد.
یادآور می‌شود، آزمون‌های کتبی و شفاهی این دوره آموزشی از 18 آذر و در مواد و رشته‌های گوناگون برگزار خواهد شد.
امیرسجاد دبیریان
