پیشینه اسلام در چین؛ از انطباق فرهنگی تا ابداع هنری

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، پیشینه ورود اسلام به چین به سده‌های نخستین ظهور اسلام باز می‌گردد. در دوران حكومت سلسله تانگ در چین، دین اسلام با اعزام هیئتی به سرپرستی سعد بن ابی وقاص(از صحابه پیامبر و نخستین مسلمان واردشده به چین) از سوی عثمان، خلیفه وقت وارد چین شد.

سعد بن ابی وقاص از شهر چانگان(شیان امروزی) پایتخت سلسله تانگ بازدید و امپراطور گائوزونگ را دعوت به پذیرش اسلام کرد. در دوره امپراطوری سونگ نیز رفت و آمد مسلمانان به چین از طریق راه‌های آبی و جاده ابریشم افزایش یافت و با تلاش بازرگانان ایرانی و عرب‌تبار اسلام در چین گسترش پیدا كرد.

امپراطوری یوان و مینگ دوران مهمی در گسترش اسلام در چین محسوب می‌شوند. گوبیلای خان(از نوادگان چنگیز مغول) پس از فتح كشورهای اسلامی و كشورهای آسیای غربی و مركزی و پایان‌دادن به خلافت عباسیان، سلسله یوان را در چین پایه‌گذاری کرد. ارتش قدرتمند وی متشكل از دو تا سه میلیون سرباز مسلمان بود كه از خاورمیانه و آسیای مركزی به چین اعزام شده بودند و باعث پیروزی قوبیلای خان در نبرد با امپراطوری سونگ شدند.

در این زمان، مسلمانان بسیاری در جایگاه‌های عالی‌رتبه در مركز قدرت و دولت‌های محلی به كار گرفته شدند و این بالاترین موقعیت برای مسلمانان چینی بود. تحت تأثیر تحولات بزرگ سیاسی و اقتصادی امپراطوری یوان و نیز ازدواج با نژادهای گوناگون بیشتر افراد از ملیت‌های مغولی، هان و اویغور به اسلام گرویدند. این افراد با عنوان «هویی» (در بعضی متون «خویی» ذكر شده) شناخته شده‌اند.

گسترش اسلام در دوران امپراطوری یوان

در دوران امپراطوری یوان، اسلام به صورت گسترده‌ای در سراسر چین توسعه یافت. در دوره امپراطوری مینگ، اسلام در چین تثبیت و كاملا توسعه پیدا كرد. جمعیت مسلمانان هویی به طور چشمگیری افزایش یافت و آنها در سراسر سرزمین چین به كار بازرگانی و صنعت مشغول شدند. در این دوره علاوه بر هویی‌ها چندین گروه اقلیت دیگر نیز اسلام را به عنوان دین خود پذیرفتند.

هویی‌ها به نمایندگی از جامعه مسلمانان چین نقش مهمی در جنبه‌های گوناگون زندگی اجتماعی ایفا کردند. در ابتدا مسلمانان چینی به منظور گسترش اسلام و فرهنگ اسلامی، به آموزش اسلام در مساجد روی آوردند. این نوع آموزش نخستین‌بار توسط «هو دنگژو» از استان شانژی مورد حمایت قرار گرفت. آموزش اسلام در مساجد، به تدریج بر زندگی مسلمانان مناطق مركزی و شمال غربی چین تأثیر قابل ملاحظه‌ای گذاشت و به ترویج فرهنگ اسلامی در ابعاد گسترده كمک شایانی کرد.

در همان زمان ترجمه متون مقدس اسلامی به زبان چینی، به عنوان آموزش ابتكاری ظاهر شد و توسعه فرهنگ اسلامی آكادمیک چینی را پایه‌گذاری کرد. بسیاری از دانشمندان مسلمان در زمان امپراطوری مینگ نظیر وانگ دایو، ماژو، لیوژی، جین تیان ژو و مافوچو به عنوان محققانی شناخته شده بودند كه نه تنها از آگاهی خوبی در مورد دین اسلام و سه آیین كنفوسیوس، تائوئیسم و بودیسم برخوردار بودند بلكه به دو زبان چینی و عربی تسلط داشتند. آنها از ادبیات كنفوسیوسی برای تفسیر متون مقدس اسلامی استفاده می‌كردند و آثار متعددی را نوشته و ترجمه کردند.

با فروریختن امپراطوری مینگ به دست اقوام غیر چینی(منچوها) و روی كار آمدن سلسله چینگ، كشتارهای بی‌سابقه مسلمانان از قرن 17 تا 19 فرا رسید.

در حال حاضر ده گروه اقلیت در چین شامل هویی‌ها، اویغور، قزاق‌ها، ازبک‌ها، قرقیزها، تاجیک‌ها، تاتارها، دانگ جیانگ، بائوآن و سالا وجود دارد كه پیرو دین اسلام هستند.

مساجد کهن چین

مساجد از جمله مهم‌ترین بناها در تمدن اسلامی بوده و به عنوان نماد جامعه اسلامی و عبادتگاه مسلمانان محسوب می‌شود. مساجد در جامعه اسلامی چین نیز از اهمیت بالا و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

مساجد چین سبک‌‌های گوناگون و متنوعی دارند. برخی از آنها بر اساس معماری سنتی چینی ساخته شده و در ساخت آنها به نوعی از سبک‌های عربی اسلامی استفاده شده است و برخی دیگر نظیر مساجد غرب چین بر اساس سبک متداول عربی احداث و اغلب مساجد با توجه به موقعیت مكانی، بودجه و مجوزهای دولت‌های محلی ساخته شده‌اند.

در ادامه به معرفی چند نمونه از قدیمی‌ترین مساجد برجای مانده از چین باستان می‌پردازیم:

مسجد هواشنگ؛ نماد قدمت اسلام در چین

قدیمی‌ترین مسجد چین، مسجد «هواشنگ» در شهر كانتون(گوانجوی امروزی) است كه توسط سعد ابن ابی وقاص بنا شده است. هواشنگ به معنای «به یادگارمانده از پیامبر خدا» یا «مسجد یادبود» است. این مسجد به مسجد «برج فانوس» نیز معروف است؛ زیرا در قدیم از مناره 1300 ساله آن به عنوان فانوس دریایی برای هدایت قایق‌های رودخانه «ژو جیانگ» استفاده می‌شد. از این مناره برای اذان‌گفتن و بررسی وضعیت هوا نیز استفاده می‌شد.

بنا برگزارش‌های متعدد، مسجد هواشنگ تاكنون در سال‌های 1350 و 1965 میلادی بازسازی شده؛ اما مناره آن هنوز ساختار اولیه خود را حفظ كرده و نماد قدمت اسلام در سرزمین چین است. این مسجد همچنان توسط اجتماع هویی‌ها گوانجو مورد استفاده قرار می‌گیرد. مسلمانان برای اقامه نمازهای جماعت روزانه و نماز جمعه و خواندن دعاهای گروهی در این مسجد گرد هم می‌آیند.

چینگ مینگ و الهام از معماری اسلامی ایرانی

یكی از قدیمی‌ترین مساجد جنوب شرقی چین، مسجد سنگی «چینگ مینگ» است كه به مسجد اصحاب نیز شهرت دارد. این مسجد در شهر «چوانچو» در استان فوجیان قرار دارد و از جمله بزرگ‌ترین و باشكوه‌ترین مساجد چین به شمار می‌آید. مسجد اصحاب ابتدا در سال 1010 میلادی توسط مسلمانان احداث شد. براساس اطلاعات حجاری‌شده روی قطعه سنگی مسجد، این مکان عبادی مجددا در سال 1310تا 1311 میلادی توسط احمد ابن‌محمد قدس از اهالی شیراز كاملا بازسازی شد و توسعه یافت. چینگ مینگ با الهام از معماری اسلامی ایرانی ساخته شده است.

کنده‌کاری 30 جزء قرآن در مسجد جامع شیان

یكی از مشهورترین مساجد چین، مسجد جامع شیان(در برخی منابع «شی آن» ذكر شده) است كه در زمان سلسله تانگ ساخته شد و در زمان امپراطوری مینگ مورد بازسازی قرار گرفت. این مسجد در قرن 14 میلادی در 25 سال امپراطوری سلسله مینگ ساخته شد و از قرن 14 تاكنون چندین‌بار مورد بازسازی قرار گرفته است. برخلاف بسیاری از مساجد چین، این مسجد نمایی شبیه به یک معبد چینی دارد؛ اما برخلاف یک معبد بودایی محور بزرگ مسجد از شرق به غرب رو به مكه ساخته شده است.

مساحت مسجد بیش از 13 هزار مترمربع و بنای آن بیش از 6 هزار متر مربع است. مجموعه ساختمان‌های مسجد مستطیل‌شكل بوده و همچون اغلب بناهای باشكوه معماری چینی به چهار صحن كه داخل یكدیگر باز می‌شوند، تقسیم شده است. مسجد جامع شیان دارای 4 صحن اصلی، 84 حجره بزرگ و كوچک، تعدادی رواق، دو شبستان و محل برگزاری نمازهای یومیه و جمعه و اعیاد اسلامی است. مناره مسجد كه بلندترین ساختمان مسجد بوده در وسط صحن سوم قرار دارد. شبستان اصلی مسجد همچون گذرگاهی طاقدار ساخته شده و دارای دیواره‌هایی چوبی است كه 30 جزء قرآن كریم بر روی آنها كنده‌كاری شده است.

مسجد نیوجیه و برج اذان

مسجد نیوجیه پكن، یكی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مساجد شمال چین است كه در منطقه مسلمان‌نشین پكن واقع شده است، این مسجد در سال 996 میلادی احداث شد و در دوره امپراطوری كوینگ بازسازی و توسعه یافت. نیوجیه در فضایی به مساحت 6 هزار متر مربع با تركیبی از سبک معماری سنتی چین و معماری اسلامی ساخته شده است.

نمای بیرونی مسجد بر اساس سبک معماری سنتی چینی كه در آن زمان استفاده از چوب مرسوم بوده، بنا شده است؛ در داخل مسجد به ویژه شبستان اصلی هنر معماری اسلامی و تزئینات اسلامی به كار رفته است. در معماری مسجد برج اذان در دو طبقه ساخته شده و گنبدی طلایی بر بلندای آن قرار گرفته كه مؤذن از بالای آن صوت اذان سر می‌دهد. سالن شبستان اصلی دارای تزئیناتی از خوشنویسی اسلامی و هنر چینی است و ظرفیت بیش از هزار نمازگزار را دارد.

مقبره دو عالم ایرانی در نیوجیه

اگر به این بخش از حیاط مسجد بروید با 2 قبر که سنگ مرمر سیاه و با معماری طبقه طبقه دارند، رو به رو می‌شوید که نام دو عالم ایرانی مقابل آنها ثبت شده است.

قبر سمت راست به «احمد برطانی بخارایی» و قبر سمت چپ به «عمادالدین قزوینی» اختصاص دارد که البته این قبرها جدید هستند و سنگ قبرهای قدیمی را پشت این قبرها در فضایی شیشه‌ای محافظت می‌کنند/.

مریم سه‌دهی