جزئیات طرحی قرآنی که برای نخستین‌بار اجرا می‌شود؛
شناسنامه قرآنی؛ طرحی برای احصاء آمار و ارقام
گروه فعالیت‌های قرآنی: معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد برای نخستین‌بار در کشورمان، طرح جامع شناسنامه قرآنی را اجرایی خواهد کرد، طرحی که بودجه‌ای حدود چهار میلیارد تومان را به خود اختصاص می‌دهد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از حدود دو سال قبل طرحی را با عنوان «طرح جامع شناسنامه قرآنی کشور» کلید زده است. طرحی که خبر چندانی از آن طی دو سال اخیر منتشر نشد تا رسانه‌ها و مخاطبان کمترین اطلاعات ممکن در مورد این شناسنامه را داشته باشند.
با وجود اقبال کم رسانه‌ها به این طرح به نظر می‌رسد که از لحاظ بودجه‌ای نیز شاهد کمترین اقبال به آن بوده‌ایم. اقبالی که اگر وجود داشت بدون شک تا به حال باعث به ثمر نشستن طرح مذکور می‌شد تا ایکنا در زمان حاضر به جای پرداختن به احصاء اطلاعات اولیه آن در گزارش حاضر، به خروجی و آثار و ثمرات شناسنامه قرآنی می‌پرداخت.
با این وجود طرح جامع شناسنامه قرآنی کشور از دو سال قبل کلید خورد و حالا با همه موانع و مشکلاتی که از همان ابتدا سر راه خود دیده است، به اجرایی شدن بیش از همیشه نزدیک شده است. اجرایی شدنی که البته بسته به نگاه مسئولان وزارت ارشاد و حمایت‌های آنها از طرح مذکور است.
برای آشنایی با این طرح و اهداف و کارکردهای آن گفت‌وگویی با مدیر علمی آن که به زودی حکم مدیر اجرایی وی نیز برای اجرای طرح صادر می‌شود، صورت گرفته است.
علی پژهان در این گفت‌وگو به جزئیات بیشتری از شناسنامه قرآنی کشور اشاره کرده است. وی طرح مذکور را اولین طرح از این دست در کشور عنوان کرده و در ادامه موانع موجود بر سر راه آن را نیز یادآور شده است.
آقای پژهان، طرح جامع شناسنامه قرآنی کشور این روزها در معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد در دست بررسی است، این طرح اساساً چگونه طرحی است و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
حدود یک سال و نیم است که در معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد طرح جامع شناسنامه قرآنی برنامه‌ریزی شده است. براساس این طرح قرار شده است، برای هر استان کشور یک شناسنامه قرآنی جداگانه داشته باشیم تا به این ترتیب شناسنامه قرآنی کل کشور را نیز داشته باشیم. این طرح شاخص‌ها و قلم‌های آماری خاص را در خود پوشش می‌دهد.
اجرای این طرح در حوزه فعالیت های قرآنی کشور برای اولین بار است که در تاریخ نظام جمهوری اسلامی ایران شکل می‌گیرد. این طرح می‌تواند با کمک سازمان‌های دیگر همچون سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان اوقاف و امور خیریه و ... اجرا شود تا با یک هم‌افزایی توسط نهادهای قرآنی شاهد شکل‌گیری آن باشیم.
ما در حال حاضر در کشور سرشماری‌های مختلفی داریم و تنها سرشماری که از قلم افتاده است همین سرشماری قرآنی است.
اشاره کردید که از یک سال و نیم قبل برنامه‌ریزی شده است، علت تأخیر در اجرای آن چه چیزی بوده است؟
با توجه به اینکه این طرح مستلزم هزینه زیادی است متاسفانه دوستان از هزینه می‌ترسند. طرح را در کارگروهی در حوزه وزیر مطرح کرده‌ایم که چراغ سبز به دنبال داشته است و قرار شده است بعد از پروپوزال تصمیم نهایی در مورد آن اعلام شود. بخشی از تأخیر در اجرا مربوط به تغییرات در حوزه وزارت بود، این موضوع باعث شد تا بخشی از زمان به خاطر این بلاتکلیفی سپری شد. بعد از اینکه بلاتکلیفی‌ها برطرف شد در حال حرکت به سمت اثربخشی هستیم تا شناسنامه قرآنی کشور زمان‌مند و هدف‌مند شود.
هم‌اینک در چه فازی قرار دارد و تاکنون چه نیازهایی برای اجرای آن مطرح شده است؟
پروپوزال اولیه کار در حال نهایی شدن است و تقریباً در کارگروه‌های مختلف نیز مورد بررسی قرار گرفته است تا مراحل اجرایی شدن را طی کند.
این کار یک کار بسیار بزرگ است و نیاز آن نیز هزینه، حوصله و دقت بالایی است. در کنار شناسنامه قرآنی برنامه‌ای با عنوان سامانه جامع قرآنی کشور را نیز تدارک دیده‌ایم. این سامانه بخشی از شناسنامه را پوشش خواهد داد، یعنی بعد از اینکه سرشماری صورت گرفت، خوراک برای سامانه از طریق این شناسنامه تهیه خواهد شد.
در گذشته اخبار متعددی در مورد سامانه جامع قرآنیان منتشر شده بود اما از شناسنامه قرآنی خبری منتشر نشده بود، آیا شناسنامه طرح ارتقاء‌یافته سامانه است یا به نحو دیگری هست؟
سامانه بخشی از شناسنامه است، در واقع شناسنامه بسیار بزرگتر از سامانه است. اگر بخواهم نمونه‌ای بیان کنم باید به مرکز آمار ایران اشاره کنم. در حال حاضر مرکز آمار ایران سرشماری انجام می‌دهد و در کنار آن سامانه‌ای را نیز دارد که اطلاعات آماری را در همان بستر منتشر می‌کند.
شناسنامه در واقع بخش و برشی از زمان را به ما نشان می‌دهد و به عنوان یک چارچوب نمونه‌گیری از لحاظ آماری به حساب می‌آید. اما سامانه اینگونه نیست، سامانه را می‌توان به صورت مداوم به‌روزرسانی کرد، داده‌ها را در آن قرار داد و خواسته‌ها و انتظارات و ذائقه مخاطبان قرآنی را در آن پوشش داد.
ما از چه زمانی باید نهایی شدن شناسنامه و آغاز سرشماری را شاهد باشیم؟
برای این کار کارگروهی را تشکیل داده‌ایم، این کارگروه متشکل از جامعه‌شناسان است؛ چرا که سعی شده است با رویکرد دیگری به قرآن نگاه شود. تلاش شده است تا این نگاه آماری و جمعیت شناختی باشد. با توجه به اینکه قرآن با رویکرد مطالعات اجتماعی بیشتر به ذائقه مردم می‌خورد، همواره سعی کرده‌ایم، فعالیت در این راستا باشد.
در همین راستا با مرکز آمار ایران، سازمان برنامه‌ریزی و حتی بانک مرکزی کارگروه‌های متعددی را تشکیل داده‌ایم. کارگروه‌های ما گسترده هستند، اما به اینکه فعالیت به چه سمت و سویی برود، در اختیار حوزه وزیر و معاون وزیر است که بستگی به میزان همکاری و حمایت‌ها دارد. با این وجود برای شروع کار، مشغول تهیه قلم‌ها هستیم، بعد از مشخص شدن قلم‌ها و شاخص‌ها، فعالیت اجرایی را در صورت حمایت‌ها شروع خواهیم کرد.
اگر فرض را بر حمایت و همکاری لازم قرار دهیم که به احتمال زیاد نیز همین‌گونه خواهد بود، این کار در چه بستر زمانی محقق می‌شود؟
این یک فرآیند زمان‌بر است. برنامه ما این است که ابتدا سه تا پنج استان را به عنوان جامعه آماری نمونه در نظر بگیریم، با اینکه استان‌های هدف در بحث نمونه مشخص شده است، اما هنوز تعداد سه یا پنج استان بودن جامعه نمونه هنوز قطعی نشده است. همچنین برای این کار پنج پرسش‌نامه طراحی خواهد شد که شامل پرسش‌نامه پژوهش، پرسش‌نامه تبلیغ و ترویج، پرسش‌نامه آموزشی و ... است. این پرسش‌نامه در استان‌های نمونه آزمایش می‌شود تا تعداد خطاهای آن احصاء شود و ایرادات سوالات مشخص شود.
در ادامه و پس از احصاء پرسش‌نامه، اصلاحات لازم را در خروجی نهایی صورت خواهیم داد تا پس از کسب موافقت نهایی مسئولان شاهد اجرای سرشماری که برای اولین بار در کشور خواهد بود باشیم.
این کار حدود هفت سال قبل قرار بود در معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد و در بین خبرنگاران و روزنامه‌نگاران صورت بگیرد که متاسفانه محقق نشد. حالا دوستان قرآنی دست به دست هم داده‌اند تا این کار را انجام دهند که امیدوارم محقق شود.
فاز اول این کار که انتخاب استان‌های نمونه است کی صورت می‌گیرد؟
استان‌های مد نظر قرار گرفته و تقریباً مشخص شده و مورد مطالعه اولیه قرار گرفته‌اند، تلاش شده است بیشتر استا‌ن‌هایی که اقلیت‌های کشورمان ساکن آنجا هستند، انتخاب شود تا تمام اقوام کشور حتی در بحث نمونه این طرح دخیل باشند.
در سرشماری و پرسش‌نامه‌ها چه آیتم‌هایی مد نظر پرسشگران قرار خواهد گرفت؟
قلم‌های آماری متعددی مدنظر است، به عنوان مثال حافظ قرآن به چه کسی گفته می‌شود یا پژوهش قرآنی و پایان‌نامه قرآنی چیست و سوالاتی از این دست مد نظر قرار گرفته است.
جامعه آماری شما افراد خاصی خواهند بود یا کل شهروندان مشمول این پرسش‌نامه‌ها خواهند بود؟
اگر سرشماری باشد، تمام شماری خواهد بود.
یعنی به تمام خانوارها به صورت تک به تک مراجعه خواهد شد؟
خیر؛ سرشماری به صورت خوشه‌ای است، ما در این طرح ابتدا اطلاعات افراد قرآنی را به دست خواهیم آورد. اگر بخواهیم در نمونه آماری تمام خانواده‌ها را احصاء کنیم امکان مراجعه وجود ندارد، بنابر این آنهایی که فعالیت قرآنی دارند، مراجعه خواهیم کرد. ما ابتدا فهرست‌برداری خواهیم کرد و در نقشه مشخص می‌شود که پرسشگران به چه اماکنی باید مراجعه کنند.
علت حضور نداشتن تمام شهروندان در این سرشماری چیست؟
اگر بخواهیم تمام خانوارها را مراجعه کنیم و در سرشماری دخالت دهیم، بسیار هزینه‌بر خواهد بود و این برای ما امکان‌پذیر نیست. با این وجود اگر بخواهد تمام‌شماری صورت بگیرد، می‌توان روی آن نگرش‌سنجی و نیازسنجی و کارهای دیگری را انجام داد.
با توجه به اینکه از عنوان سرشماری استفاده کردید و اولین چیزی که از سرشماری به ذهن می‌رسد، تمام‌شماری است، این سوال پرسیده شد، از بالا بودن هزینه های طرح صحبت کردید، برآورد اولیه طرح چه هزینه‌ای بوده است؟
هزینه قطعی مشخص نیست، این طرح حداقل سه تا چهار میلیارد تومان هزینه خواهد داشت.
با همه این تفاسیر اولین خروجی‌های این طرح را از چه زمانی شاهد خواهیم بود؟
با توجه به برآیندها، تمام دغدغه این است که این طرح عملیاتی شود، زمان واقعاً مشخص نیست، ما منتظر همت و حمایت بزرگان و مسئولان هستیم، دفتر برنامه‌ریزی در حوزه وزارت و معاونت قرآن و عترت تمام تلاش خود را به کار بسته تا این طرح به ثمر برسد.
به نظر من این ۴ میلیارد برای حمایت از موسسات هزینه بشه خیلی بهتره ، اساسا طرح خروجی قابل استفاده ای نخواهد داشت .