متولیان گفتمانسازی دینی نیازمند کمال و تخصص/ مسئولان ناتوان سکان را واگذار کنند
گروه جامعه ــ عضو هئیت علمی دانشگاه علوم قرآن و حدیث مهاباد متولیان گفتمانسازی دینی را نیازمند دو ویژگی کمال درونی و تعهد و تخصص دانست و گفت: مسئولان این امر اگر شرایط لازم برای سکان داری گفتمان‌های دینی را نداشته باشند باید سعی کنند هدایت این گفتمان‌ها را به کسانی که صلاحیت دارند بسپارند.
رحیم خاکپور، عضو هئیت علمی دانشگاه علوم قرآن و حدیث مهاباد در گفت‌وگو با ایکنا؛ با تأکید بر این مسئله که تعریف گفتمان در رسانه‌ها به درستی بیان نشده است، گفت: معنای گفتمان به خوبی در فرهنگ رسانه‌ای ما جا نیفتاده است. گفتمان به مجموعه وضعیت شخص یا جامعه در برابر یک مسئله خاص اطلاق می‌شود، مثلا موضعی که ایران در برابر تهدیدات آمریکا دارد را می‌توانیم گفتمان ایران در برابر تهدیدات و تحریم‌ها بنامیم. موضع یا حالاتی که به صورت موردی و یا کلی، افراد جامعه اسلامی در مقابل مسئله‌ای اتخاذ می‌کنند را نیز گفتمان دینی آن شخص یا جامعه خوانده می‌شود.
وی با بیان اینکه هر گفتمان دینی ارکان و پایه‌های خاص خود را دارد؛ اظهار کرد: در گفتمان‌های دینی باید دو رکن کلیدی و محوری؛ خدا محوری و آخرت محوری، مورد توجه قرار گیرد که متاسفانه معمولا این مهم اتفاق نمی‌افتد. این دو رکن اصلیاست. دین اسلام با رویکردی خدامحورانه و آخرت محورانه به سراغ حل همه مسائل و معظلات می‌رود و برای رفع آنها راهکار ارائه می‌دهد و در واقع گفتمان دینی بر این دو اساس استوار است.
خاکپور با تأکید بر این مسئله که خداوند در قرآن تنها رویکردهای خدامحورانه و آخرت محورانه را در حل مسائل دخیل نمی‌داند، بلکه کارآمدی انسان در حل مشکلات را به او یادآوری می‌کند، افزود: دین اسلام نه تنها انسان و دنیا را فراموش نمی‌کند بلکه به انسان و زندگی دنیوی بهای زیادی می‌دهد. خداوند در سوره قصص «وَ لاَ تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا» به انسان می‌فرماید: سهم خودت را از دنیا بگیر. در قرآن آیات زیادی در مورد انسان مطرح شده است. آیه «وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ» خداوند در این آیه می‌فرماید که روز و شب و خورشید و ماه همه در خدمت انسان آفریده شده است. همچنین در آیه «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ» خداوند می‌فرماید که بنی آدم را مکرم آفریده است. این آیات نشان می‌دهد که خداوند، خدا محورانه و آخرت محورانه به سراغ مقولات می‌رود. بنابراین برای موفقیت در برگزاری گفتمان‌های اصلی دینی و خرده گفتمان های دین باید به این مبنا توجه کرد.
متولیان گفتمان‌های دینی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند
خاکپور برخی از ویژگی‌های مهم متولیان برگزاری گفتمان‌های دینی را اینگونه برشمرد: متولیان گفتمانسازی دینی برای برگزاری این گفتمان‌ها باید از دو ویژگی مهم برخوردار باشند که متاسفانه توجه جدی به آن نمی‌شود. اول پختگی و کمال درونی و دوم متعهد و متخصص بودن. متولیان گفتمانسازی باید حتی المقدور نمونه‌های بی‌نقصی باشند تا تأثیرگذاری داشته باشند. این متولیان به حرف‌هایی که می‌زنند باید عمل کنند. خداوند متعال در این باره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ* كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّـهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ»؛ یعنی چرا چیزی را می‌گویید که خود به آن عمل نمی‌کنید که این نزد خدا بسی ناپسند است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قرآنی مهاباد افزود: به طور مثال کسی که درباره مسائل اقتصادی و بانکی می‌خواهد گفتمان جدید دینی ایجاد کند که گفتمان او بر سایر گفتمان‌ها اقتصادی و بانکی غالب شود، آن شخص علاوه بر پختگی درونی، اسوه بودن و تعهد اخلاقی داشتن باید در این زمینه متخصص باشد، در غیر این صورت نمی‌تواند گفتمان ایجاد کند و به استحکام آن شکل بدهد. ورود افراد غیر متخصص موجب می‌شود که سنگ بنای این گفتمان کج باشد و گفتمانی که ایجاد شده تداوم آن نیز کج و نتایج و آثار خوبی در پی نداشته باشد.
وی ادامه داد: شرط اول برای کسانی که می‌خواهند گفتمان دینی را برگزار کنند، همین پختگی و اسوه‌گری است. در درجه بعد کسانی که می‌خواهند در این زمینه فعالیت کنند، باید در پی آگاهی از مباحث تخصصی مرتبط باشند. انتظار می‌رود متولیانی که وارد این زمینه می‌شوند، افرادی متخصص و دارای معلومات کاملی باشند.
گفتمان سازی سفارشی و دستوری تأثیری ندارد
خاکپور وجه بارز گفتمان‌های دینی را در عیان بودن برتری آن دانست و افزود: نشان دادن برتری وجه بارز گفتمان دینی است. زمانی که گفتمان‌های دینی بتوانند ویژگی بارز خود نسبت به دیگر گفتمان‌های دینی را به مخاطبان نشان بدهند در آن هنگام می‌توانند ادعا کنند که به دین وابسته هستند. باید برتری چنین گفتمان‌هایی بسیارعیان باشد. نباید با توسل به زور و یا به شکل سفارشی و دستوری گفتمانسازی کرد.
وی با اشاره به اینکه حضرت موسی(ع) و حضرت محمد(ص) با آوردن معجزات خود توانستند برتری گفتمان دینی خود را به مردم ثابت کنند، بیان کرد: با توجه به اینکه حضرت موسی در جامعه‌ای زندگی می‌کرد که اغلب افراد آن جادوگر بودند، اگر نگاهی به گفتمان حضرت موسی(ع) داشته باشید خواهید دید که این پیامبر اولوالعزم چگونه با آوردن ابزارهایی به مقابله با جادوگران زمان خود برمی‌خیزند. حضرت موسی(ع) با تبدیل عصایی به اژدها مخالفان خود را حیرت زده و همه به برتری گفتمان حضرت موسی اقرار می‌کنند. حضرت محمد(ص) در جایی رشد می‌کند که سخنوری، ویژگی بارز اعراب صحرا نشین را شکل می‌دهد. خاتم پیامبران با آوردن قرآنی که در ظاهر و محتوا برتری آن بر مخاطب مشخص است، معجزه گفتمان خود را به مردم ثابت می کند. حضرت عیسی(ع) نیز در جایی رشد می‌کند و دعوتش برای پیامبری آغاز می‌شود که طبابت در یونان بسیار پیشرفت کرده است. حضرت با زنده کردن مرده‌ها برتری ادبیات خود را ثابت می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قرآنی مهاباد با تأکید بر این موضوع که گفتمانی قابل پذیرش است که اثرات معجزه آسا در آن قابل لمس باشد، گفت: البته این مثال‌ها بدان معنا نیست که متولیان گفتمان دینی برای راه اندازی و تدوام گفتمان‌ها باید معجزه‌ای از خود نشان بدهند، بلکه به این معنا است که گفتمانی می‌تواند اصیل، پذیرفتنی و با معنا باشد که معجزه آسا واقع شود و منظور از معجزه آسا مشخصا این است که در مقایسه، بلامنازع بودن خودش را ثابت کند.
خاکپور درباره گفتمان بانکداری اسلامی گفت: هم اکنون گفتمانی با عنوان بانکداری اسلامی شکل گرفته است؛ مخاطب باید بداند که این گفتمان چه تفاوتی با گفتمان بانکی سایر کشورها دارد؟ اگر مخاطب عملا تفاوت و صد البته برتری این گفتمان بانکی بر سایر گفتمان‌ها را نبیند قطعا گرایش پیدا نمی‌کند که به سمت چنین گفتمانی برود. مخاطب باید بداند برتری نظام بانکی اسلامی بر سایر نظام‌های بانکی چیست؟ اگر گفتمانی برتری خود را صرفا در حوزه تفکر مطرح کند ولی در عمل برتری آن نمود پیدا نکند، چنین گفتمانی نمی‌تواند اصلاح گر باشد.
این دکترای علوم قرآنی افزود: ما به عنوان پیروان دین اسلام، در صورتی حق اصلاح شرایط موجود را داریم که جایگزین بهتری نسبت به نسخه ارائه شده از طرف آنها را داشته باشیم. این طور نیست بی دلیل و مکرر به نظام‌های بانکی دیگر کشورها حمله کنیم. اگر بدون آوردن جایگزین بهتر، گفتمانی را تخریب کنیم، در اجرای اصل دین کوتاهی کردیم.
وی درباره روند برگزاری گفتمان‌های دینی، گفت: خانه‌ای را که در شرف ویران شدن است زمانی تخریب می‌کنند که قدرت بازسازی آن را داشته باشند. اینگونه نیست که در ابتدا آن را بکوبند و بعد از چند سال فکر کنند که آیا امکان بازسازی آن وجود دارد یا نه؛ روند گفتمانسازی نیز به همین شکل است، از بین بردن یا ابطال گفتمان‌های موجود مستلزم ارائه بسته پیشنهادی جدید است.
خاکپور در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان با برگزاری گفتمان‌های دینی مردم را به استفاده از کالای ایرانی تشویق کرد، گفت: در مورد کالای ایرانی هم مسئله به همین شکل است. اگر می‌خواهیم کالای ایرانی خریداری شود باید کالای مناسب به مردم ارائه بدهیم. اگر کالایی قابلیت مقایسه و حفظ برتری نداشته باشد نمی‌تواند مشتری جذب کند. به لحاظ روانی مخاطب باید آمادگی مواجهه با یک کالایی را داشته باشد تا آن کالا را جایگزین کالای قبلی کند. تا زمانی که کالای مناسب موجود نیست باید مردم کالای مناسب موجود را استفاده کنند؛ نباید با تکیه صرف بر شعار، روان مردم را پریشان و آرامش زندگی را از آنها گرفت.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم قرآن مهاباد با عنوان کردن این مسئله که موضوع گفتمانسازی مسئله خطیری است، بیان کرد: گفتمانسازی خشت اول بنیان جامعه اسلامی است که این خشت باید با ظرافت و دقت زیادی گذاشته شود. در تداوم گفتمان‌های دینی ایجاد شده همه می‌توانند سهیم باشند. روحانیت نیز می‌تواند در تداوم گفتمان دینی نقش داشته باشد. در بحث نهادینه کردن گفتمان‌های دینی، می‌توانیم از ظرفیت روحانیت به خاطر جایگاه اجتماعی و حضور گسترده‌ای که در جامعه دارند بهره بگیریم. در کشورهای اروپایی از ظرفیت‌هایی چون نخبگان دانشگاهی، سلبریتی‌های سینما و قهرمانان ورزش برای گفتمانسازی استفاده می‌کنند و در این زمینه توانسته‌اند موفق عمل کنند.
خاکپور با تأکید بر این مسئله که در صورت عدم صلاحیت مسئولان در برگزاری گفتمان‌های دینی باید هدایت این گفتمان‌ها به افراد دارای صلاحیت سپرده شود، افزود: مسئولین اگر شرایط لازم برای سکان داری گفتمان‌های دینی را نداشته باشند باید سعی کنند هدایت این گفتمان‌ها را به کسانی که صلاحیت دارند بسپارند. اگر کسی رانندگی بلد نباشد و پشت فرمان بنشیند به جان خود و دیگران صدمه وارد می‌کند. اگر هم در مهارت رانندگی مشکلاتی دارد اول باید آنها را رفع کند بعد پشت فرمان بنشیند. به دلیل اینکه عموم مردم به این مسئله توجه دارند که گفتمان حاکم چگونه گفتمانی است؛ اگر صلاحیت مسئولان برگزاری گفتمان‌های دینی احراز شود، مشکل آسان می شود.
انتهای پیام
