تحلیلی بر معنامحوری تلاوت «تکویر» عبدالباسط

به گزارش ایکنا؛ مجتبی محمدبیگی، قاری ممتاز کشور و دارنده چندین رتبه کشوری و دارای سابقه حضور در مسابقات بین‌المللی قرآن، که اخیراً از پایان‌نامه خود در مقطع کارشناسی ارشد با عنوان «القای مفاهیم و معنامحوری در تلاوت قرآن» دفاع کرده است، بخشی از این پایان‌نامه را که به تحلیل یکی از تلاوت‌های ماندگار استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» اختصاص یافته در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه آمده است؛

«معمولا مقدمه، طریقی است در جهت نیل به ذی‌المقدمه و خود مقدمه مطلوبیت ندارد. اما در بحث تلاوت قرآن، تلاوت، مقدمه‌ای است که در همه مراحل به‌ همراه فهم و تفکر و تدبر حاضر است و از سنخ مقدمات مطلوب و مورد تأکید خود قرآن و شرع مقدس است.

پیامبر اکرم(ص) نیز با آن که در مقام ادراک و انزال قرآن بود، همواره به تلاوت کلام الهی می‌پرداخت و در احادیث مختلف نیز مؤمنین را به تلاوت دعوت و تأکید می‌نمود. لذا تلاوت قرآن همراه همیشگی انسان در همه مراحل(فهم و تفکر و تدبر و تفسیر و...) است.

با توجه به اینکه هدف اصلی از تلاوت قرآن، القای معانی آیات و مفهوم آن است، گاهی مشاهده می‌شود برخی قاریان در تلاوت فقط به ارائه اصوات و الحان زیبا، بدون توجه به معانی و مفاهیم قرآن می‌پردازند به صورتی که مستمعین بیشتر جذب صدای قاری و بازی با صوت و لحن می‌شوند. در صورتی که همه لوازم و تأثیرپذیری مستمع باید از مفاهیم اصلی کلام الهی باشد، نه زیبایی و زخرفه‌های صوت و لحن.

هدف و اصل در تلاوت قرآن رسیدن به نقطه‌ای است که بیشترین تأثیر معنوی ابتدا در خود قاری و سپس مخاطب و مستمع داشته باشد طوری که در اثنای تلاوت قاری، توجه مستمع کاملاً به مفهوم آیات جلب شده و ارتباط قلبی و توجه کامل به آیات و مفاهیم آن برقرار شود.

لازمه این موضوع، آشنایی قاری با مفاهیم و فنون صوت و لحن و نغمات و استفاده از آنها در راستای هم و فراخور آیات و رسیدن به تلاوت احسن است. همه این فنون باید در اختیار مفاهیم و معارف کلام الهی باشد.

در مورد تلاوت فاخر سوره تکویر این استاد(عبدالباسط محمد عبدالصمد) برجسته و نغمات اجرا شده در آن این طور می‌توان تحلیل کرد که آیات سوره مبارکه تکویر توسط استاد عبدالباسط در نغمه یا مقام راست اجرا شده است. یکی از موارد کاربرد مقام راست، برای بیان مفاهیمی است که نشانه و علائم قیامت در آن بیان شده است؛ چرا که در مقام راست، عظمت و شدت و حِدتی که برای بیان مفاهیم آیات این‌چنینی لازم است، وجود دارد.

استاد عبدالباسط نیز از این خاصیت در مقام راست به زیبایی استفاده می‌کند و در این مقام و آیات که در اجرا نیز بسیار کوبنده است، به اعراب آن زمان که دختران خود را زنده به گور می‌کردند، نهیب می‌زند و می‌گوید: «در روز قیامت که خصوصیات خاصی دارد و اتفاقات عجیبی قبل از برپایی آن روز می‌افتد، از این عمل یعنی زنده به گور کردن دختران سوال خواهد شد».

اینکه استاد از مقام راست برای بیان این معنا و تعبیر استفاده کرده، بسیار جالب است و اگر به طور مثال از برخی مقام‌های دیگر مانند «صبا» و یا «سه‌گاه» استفاده می‌کرد، کوبندگی لازم را برای القای مفاهیم نداشت.

لازم به ذکر است که استاد عبدالباسط چندین بار این آیات را در همین مقام و با اختلاف جزئی در تحریرها و یا استفاده از درجات بم و زیر تلاوت کرده است. این در حالی است که آیات مورد اشاره از لحاظ نوع الفاظ و کلمات به کار رفته نسبت به دیگر آیات قرآن سنگین‌تر است و لازم است کسی که به تلاوت قرآن می‌پردازد به وزن، «آکسان» و آهنگ کلمات آشنایی کامل داشته باشد و بتواند لحن مناسبی را روی الفاظ و کلمات اجرا کند.

استاد عبدالباسط هم توانسته از ترکیب کلمات در این آیات، به صورت پیوسته نغمه زیبا، اثرگذار و در شأن آیات را به وجود آورد و شاید اگر در این قطعات جدا خوانده می‌شد، این تأثیر را نداشت و این هم از هوش و ذکاوت بالای وی نشئت گرفته است.

یکی دیگر از دلایل تأثیرگذاری تلاوت استاد عبدالباسط نفس طولانی اوست که به‌ واسطه مدد گرفتن از این نفس بلند می‌تواند الحان کامل‌تری را به اجرا در آورد و در همین مقطع هم آیات را ادامه می‌دهد تا جایی که هم لحن کامل می‌شود و هم از لحاظ معنای آیات نیز در جای مناسبی وقف می‌کند (وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ؛ بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ)، و اگر این آیات را جدا و تک‌تک تلاوت می‌کرد، به این زیبایی شکل نمی‌گرفت.

اگر یک قاری با نَفَسِ کم، می‌خواست این آیات را به این شکل تلاوت کند به مشکل می‌خورد؛ چرا که بعضی از نغمات زمانی حق آن ادا می‌شود که قاری بتواند آن نغمه را طولانی تلاوت کند و تأثیر بیشتری بر مخاطب داشته باشد.

نکته دیگر اینکه آیاتی که از نظر نوع خلقت و جنسیت با هم مرتبط هستند، در این مقطع از تلاوت استاد به‌صورت دسته‌بندی شده مطرح و تلاوت شده‌اند؛ به این معنا که برای مثال سه آیه اول که مربوط به در هم پیچیده شدن خورشید، تیره شدن و فروریختن ستارگان و متلاشی شدن کوه‌هاست، به صورت جزء کاملی از یک مقطع تلاوت شده است و رها شدن و بی‌صاحب و معطل ماندن شتران آبستن 10ماهه و محشور شدن حیوانات وحشی و وحوش، در جزء کامل دیگری از این مقطع باشکوه تلاوت شده است.

و در انتها نیز استاد، آیه «بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ» را با لحنی مناسب و به جا هدایت و مقطع را به زیبایی هر چه تمام‌تر به پایان می‌رساند و این کار نشان از دقت نظر و درک قاری از آیاتی که در حال تلاوت آن است؛ دارد.»

انتهای پیام