اخلاق تفسیر در مطالعات قرآنی در جدیدترین شماره «پژوهش‌نامه اخلاق»

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از پژوهش‌نامه «اخلاق»، مقالاتی با عناوین «بازخوانی حقیقت لذت در اندیشه اخلاقی ابن سینا و ملاصدرا» نوشته بهروز محمدی منفرد، زهرا عباسی پور و محمدحسن مهدی‌‌پور؛ «مقایسه تعریف دروغ از منظر غربی و اسلامی» تالیف علی اکبر تیموری فریدنی؛ «انسان شناسی اخلاقی در مکتب بغداد با تاکید بر اندیشه‌های سید مرتضی» به قلم وحید پاشایی؛ «بررسی و نقد فرا اخلاق تکاملی در دوره معاصر» به قلم فرح رامین و «نقدی بر روش شناسی اخلاق دینی از دیدگاه تالیافرو بر مبنای تقریر وی از نظریه ناظر آرمانی» به قلم میثم توکلی بینا و عطیه خردمند منتشر شده است.

 

همچنین مقالات «رابطه اخلاق و سیاست با تاکید بر مفهوم رفق در روایات» تالیف یوسف فتحی؛ «چالش‌های اخلاقی بلندمرتبه نشینی و حل آنها با رویکرد اسلامی» نوشته سیدحسین رکن الدینی و سعید شریف یزدی؛  «مفهوم «تعلیل» در گزاره اخلاقی معلل در قرآن و حدیث» به قلم محمد عالم زاده نوری؛ «ارزیابی یا هدایت عمل؟ راهی برای تمایز عمل درست از فضیلت‌مندانه» نوشته انسیه مدنی و زهرا خزاعی؛ «اخلاق تفسیر در جغرافیای معرفتی مطالعات قرآنی» به قلم سیدهدایت جلیلی، احد فرامرز قراملکی، محمدهادی امین ناجی و هاجرخاتون قدمی جویباری نیز از دیگر مقالات منتشر شده در این شماره هستند.

 

 

در چکیده مقاله «بازخوانی حقیقت لذت در اندیشه اخلاقی ابن سینا و ملاصدرا» می‌‌خوانیم حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن در اندیشه اخلاقی ابن‌سینا، امری حصولی و خطاپذیر و درعین‌حال قابل وصول است. هر لذتی از قوه مخصوص خود حاصل و ادراک می‌شود و در تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بین قوای نفس، میان اقسام و مصادیق لذت رابطه متباین وجود دارد. ملاصدرا با نقد و ابطال نظریه قوای نفس سینوی و جایگزین کردن نظریه مراتب تشکیکی و تفاضلی نفس در مراتب وجودی انسان، به حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن پرداخته است. حقیقت لذت در حکمت متعالیه علاوه بر اینکه امر وجودی بوده، حضوری نیز هست و تخلف ادراکی و خطای تطابقی در آن راه ندارد. عالی‌ترین لذت از حیث شرافت در حکمت متعالیه، مربوط به لذائذ عقلی است و بر‌اساس فاعلیت بالتسخیر عقل در علم‌النفس صدرایی، لذائذ مادون عقل، از ارزش‌های اخلاقی برخوردار است. هدف از این پژوهش ارائه راهکار عقلانی بر‌اساس علم‌النفس صدرایی، برای مدیریت و تعامل اخلاقی با ادراکات تاثیرگذار مثل لذت در متن زندگی است.

 

 

نویسنده مقاله «انسان شناسی اخلاقی در مکتب بغداد با تاکید بر اندیشه های سید مرتضی» در طلیعه نوشتار خود آورده است تبیین ماهیت انسان و ویژگی‌های لازم او برای عملکرد اخلاقی، یکی از مهم‌ترین مباحث برای دستیابی به یک نظریه اخلاقی است. سید‌مرتضی به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران کلام شیعه که آوردگاه اصلی مباحث نظری عالمان پیشین است، دیدگاهی جسم‌انگارانه به انسان داشته که طبیعتا در ارائه نظریه اخلاقی‌اش تاثیرگذار است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و بر‌اساس اطلاعات کتابخانه‌ای ضمن بررسی و نقد حقیقت انسان از دیدگاه شریف مرتضی و تشریح ویژگی‌های انسان در نگرش وی تاثیرات آن را در اخلاق مورد واکاوی قرار داده است و نظریه وی درباره الزام اخلاقی که همان وظیفه‌گرایی فضیلت محور باشد را به اثبات رسانده است. این مقاله پدید آمده است.

 

 

در چکیده مقاله «بررسی و نقد فرا اخلاق تکاملی در دوره معاصر» آمده است فرا اخلاق تکاملی، مطالعات فلسفی نوظهور در باب ارتباط نظریه تکامل با فرا‌اخلاق تکاملی است. هدف این مقاله، بررسی میزان تاثیر عوامل تکاملی در قلمروهای متفاوت فرا‌اخلاق است وسعی دارد به این سوال پاسخ گوید: آیا نظریه تکامل (بر فرض صحت) توان تقویت یا تضعیف نظریه‌های فرا‌اخلاق را دارد؟ تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی  تحلیلی، ابتدا چهار قلمرو مطالعات فرا‌اخلاق (معناشناختی، معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و روان‌شناختی) را از یکدیگر تفکیک کرده و به آراء تکامل‌گرایانی می‌پردازد که سعی داشته‌اند از فرضیه تکامل در جهت پذیرش یا رد برخی نظریه‌های فرا‌اخلاق بهره جویند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دلایلی مانند «اصل خست» که فیلسوفان تکاملی به آن تمسک جسته تا وجود یا عینیت حقایق اخلاقی را انکار نمایند، نه‌تنها ناکافی، بلکه ناکارآمد است و با تکذیب نظریه‌ها و یا توجیه‌های اخلاقی در دامان شکاکیت گرفتار آمده و صدق گزاره‌های اخلاقی انکار می‌شود.

 

 

در طلیعه نوشتار «رابطه اخلاق و سیاست با تاکید بر مفهوم رفق در روایات»‌ آمده است مقاله پیش‌رو، رویکرد مدیریتی «مدارامحور» را با تکیه بر متون اسلامی مورد مطالعه قرار داده است. یافته‌های این تحقیق با استناد به روایات نشان می‌دهند که مدارا در یک پارادایم معرفتی هنجاری، منسجم از تعاملات بینا‌فردی، اجتماعی و سیاسی است که از منظر اخلاق، فضیلت و از منظر سیاست، ضرورت به‌حساب می‌آید و به‌مثابه یک گفتمان اجتماعی و سیاسی، فلسفه سیاسی مبتنی بر کرامت، حق حیات، رفع تبعیض‌های ناروا، تعامل خویشتن‌دارانه با مخالفان سیاسی و التزام به آزادی شهروندان در جامعه، است. مجموع روایات رفق در شش دسته تقسیم شده‌اند: نخست: عقل، حکمت و دانش به‌مثابه راس رفق، هستند. دوم: رفق، نصف ایمان است. سوم: رفق، نصف خوش‌زندگانی کردن یا «عیش» است. چهارم: رفق، بستر و شرایط مناسب استفاده از فرصت‌ها و عامل مهمی در تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها است. پنجم: رفق، عامل دستیابی به اهداف است. ششم: رفق، عامل افزایش و برکت در جامعه و محروم از آن، محروم از خیر است.

 

 

نویسنده مقاله «چالش های اخلاقی بلندمرتبه نشینی و حل آنها با رویکرد اسلامی» در مقدمه نوشتار خود آورده است ظهور پدیده بلندمرتبه‌سازی و در‌نتیجه بلندمرتبه‌نشینی در دهه‌های اخیر در کشور جمهوری اسلامی ایران چالش‌های اخلاقی و زیست محیطی فراوانی را برای شهروندان ایرانی به‌وجود آورده است. معضل بلندمرتبه‌سازی و چالش‌های آن ریشه در فرهنگ غرب دارد علاوه‌ بر به‌هم‌زدن بدنه و کالبد شهرها، عوارض بسیاری را برای زندگی شهرنشینی جوامع به‌همراه داشته است. این درحالی است که کشور ایران این ظرفیت و استعداد را دارد تا همانند گذشته با ساخت مسکن ویلایی مناسب، خود را از بلندمرتبه‌سازی رها کند. این مقاله با هدف آگاهی بخشی به آحاد جامعه درخصوص تاثیرات اخلاقی پیدا و ناپیدای بلندمرتبه‌نشینی، تلاش کرده تا با روشی توصیفی تحلیلی و از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی، ضمن معرفی برخی چالش‌ها و آسیب‌های اخلاقی ناشی ازآنها مانند محرومیت از مواهب طبیعی و امکانات رفاهی همچون نور طبیعی، هوای سالم و فضای کافی و...، با استفاده از آیات و روایات اهل ‌بیت× اصول معماری اسلامی در ساخت‌وساز را مورد توجه قرار دهد.

 

 

در چکیده مقاله «مفهوم «تعلیل» در گزاره اخلاقی معلل در قرآن و حدیث» آمده است پاره‌ای از بیانات اخلاقی در قرآن و روایات مشتمل بر تعلیل صریح است. گاهی مراد جدی متکلم در این تعلیل‌ها مبهم است؛ این ابهام به کلیت یا عدم کلیت تعلیل بازگشت دارد. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای به یافته‌های زیر درباره تعلیل‌های مصرح در گزاره‌های اخلاقی دینی دست یافته است: ۱. تعلیل‌های منصوص در توصیه‌های اخلاقی گرچه قابل تعمیم هستند ولی مفهوم ندارند یعنی عدم آن بر عدم توصیه اخلاقی دلالت ندارد. ۲. ظاهر تعلیل در گزاره اخلاقی برخلاف گزاره‌های فقهی  علت تام است نه حکمت. ۳. تعلیل‌هایی که قابل آزمون و ارزیابی نیستند؛ به‌صورت تعبدی پذیرفته می‌شوند و بحث از مفهوم در آنها بی‌مورد است. ۴. گاهی برای گزاره اخلاقی به حقایق و معرفت‌های متناسب توحیدی، فطری یا تکوینی تعلیل می‌شود. ۵. بیان تعلیل در توصیه‌های اخلاقی دینی علاوه بر ایجاد یک نگرش کلی اخلاقی به اقناع روانی مخاطب نیز کمک می‌کند.

 

 

نویسنده مقاله «اخلاق تفسیر در جغرافیای معرفتی مطالعات قرآنی» در طلیعه نوشتار خود آورده است «اخلاق تفسیر» یکی از شاخه‌های دانش اخلاق و متعلق اخلاق کاربردی است. مسئله پژوهش حاضر، ترسیم قلمرو معرفتی «اخلاق تفسیر» در «مطالعات قرآنی» است. اخلاق تفسیر به‌عنوان شاخه‌ای از اخلاق کاربردی، هویت میان‌رشته‌ای دارد. از طرفی به دانش اخلاق، به‌مثابه یک نظام معرفتی [رشته] متعلق است و از‫جهت‌دیگر، به گستره معرفتی تفسیر تعلق دارد. ازآنجا‫که این دانش نوظهور به اندازه کافی رشد نکرده‫است و تعین معرفتی نیافته‫است، نشان‫دادن جایگاه و قلمرو معرفتی اخلاق تفسیر در دانش اخلاق و مطالعات قرآنی می‌تواند ما را در تبیین روش و جنس پژوهش و بایسته‌ها و الزامات روش‌شناختی و معرفت‌شناختی آن یاری کند. نتیجه پژوهش آن است که اخلاق تفسیر سه حوزه کنشی (عمل تفسیر)، فرایندی (فرایند تفسیر به‌مثابه پژوهش) و دانشی (گستره معرفتی علم تفسیر) را شامل می‌شود. نیز براساس ساحت‌های سه‌گانه مطالعات ناظر به فهم و تفسیر قرآن، اخلاق تفسیر در سه سطح پیشاتفسیر، فرایند تفسیر و پساتفسیر (فراورده تفسیر) قابل بررسی است.