دستاورد معنوی جلال در بازگشت به خویشتن

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ آیین اختتامیه دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد عصر امروز ۲۳ آذرماه با حضور سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در تالار قلم کتابخانه ملی برگزار شد.

سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد در این مراسم با اشاره به گذشت ۵۰ سال از درگذشت جلال آل احمد گفت: در فرایند جایزه جلال تلاش شده، از یک سو شفافیت و اعتمادسازی تقویت شود و همچنین هیئت داوران در چرخه بسته نباشد و از افراد گوناگون در این زمینه بهره گرفته شود.
وی افزود: اینکه آثار اولی‌ها در کنار آثار پیشکسوتان دیده می‌شود، از ویژگی‌های این جایزه است و این امر سبب اعتمادسازی می‌شود. هر چند با وضعیت مطلوب فاصله داریم، اما در این راستا گام‌های مثبت و محکمی برداشته شده است. این جایزه فرصتی برای پایش، تحقیق و گفت‌وگو درباره ادبیات ایران غیر از شاخه شعر است و داستان کوتاه، رمان، مستندنگاری و نقد ادبی در جایزه جلال پایش و تحلیل شود.

صالحی نگاهی به دوره‌های گذشته این جایزه را شاهد پیشرفت حوزه ادبیات ایران دانست و ادامه داد: در رابطه با نویسندگان شاهد دو اتفاق خوب هستیم که یکی ظهور نویسندگان جوان و دیگری حضور بانوان است. نسل جوان ایران معدن ذخایر آینده ایران هستند و در حوزه ادبیات، خود را به خوبی نشان داده‌اند و حضور بانوان در عرصه ادبیات نیز هر سال به طور فزاینده در حال افزایش است.
وی در ادامه با اشاره به تنوع در مضامین داستانی، گفت: امروزه حوزه‌های گوناگونی از زندگی روزمره به موضوعات داستانی تبدیل می‌شوند، ما در حوزه مستندنگاری هم شاهد این تنوع هستیم. تنوع در سبک و شیوه، داستان، نقد ادبی و مستندنگاری ملموس است. داستان‌هایی که نوشته می‌شوند، چه کوتاه و چه بلند با سبک‌های متنوعی نگارش شده‌اند. در بخش مستندنگاری علاوه بر مستندنگاری گزارشی، امروز مستندنگاری علمی و پژوهشی هم به صورت جدی دنبال می‌شود.
وی با اشاره به مشکلات حوزه نشر گفت: اگرچه مشکلات حوزه نشر و کاغذ وجود دارد و باید مسئولان تلاش کنند تا مشکلات کمتر شود؛ اما گفته می‌شود این شرایط سخت باعث دقت نویسندگان و ناشران شده است و تساهل و تسامح آن‌ها بسیار کمتر شده است و این را می‌توان نعمتی در دل مصیبت دانست.
صالحی تصریح کرد: فرهنگ و تمدن ایران‌زمین به لحاظ اقلیمی و عمق تاریخی سوژه‌های بسیاری دارد که بین آنچه انجام شده و باید شود، فرسنگ‌ها فاصله وجود دارد؛ سوژه‌هایی که در دل تاریخ مانده‌اند و باید آن‌ها را در گستره جغرافیای ایران کشف کرد.
وی در ادامه گفت: هنر و ادبیات ایران حافظ اخلاق و زبان فارسی بوده است و ادبیات ما نگاهبان این هویت ایرانی است. هنر و ادبیات امروز اگر بخواهد امتداد تاریخ خود را داشته باشد، باید همچنان نگهبان این دو باشد و از ادیبان و صاحبان قلم انتظار می‌رود، این راه را ادامه دهند.

دانشمندان؛ گنجینه هر ملت

اشرف بروجردی در این مراسم بر اهمیت تکریم علما و دانشمندان تأکید کرد و گفت: علما و دانشمندان گنجینه و سرمایه هر ملتی هستند و احترام و پاسداشت آرا و اندیشه‌های آنها، سنت حسنه‌ای است که در میان تمامی ملت‌ها و دولت‌هایی که طلایه‌دار تحقق آمال و آرزو‌های اصیل انسانی و هویت فرهنگی هستند، جایگاه ویژه‌ای دارد، زیرا احترام به آن‌ها تلاشی در راه میل به جاودانگی انسان‌ها و اندیشه‌هاست.

وی افزود: یکی از آشفته‌حالان و بی‌قراران گام برداشته در راه پرپیچ و خم و پرفراز و پردردسر فکر و اندیشه، زنده‌یاد جلال آل‌احمد بود. او روح ناآرام جامعه روزگار خود و زیرساحت‌های گوناگون عرصه فرهنگ و ادبیات و اجتماع و سیاست بود. آل احمد، در نخستین قدم‌های راه سپردن در وادی «شدن‌ها» به هرکجا که ذهن پرسشگر او میل می‌کرد، سرک‌ها کشید، نحله‌ها و اندیشه‌های گوناگون را آزمود، با بسیاری، چه موافق طبع و چه مخالف طبع، نشست و برخاست. باتمام وجود خود طعم سیاست و سیاست‌گری را چشید. در مسیر «خلاف‌آمدها» و «خوش‌آمدهای» پر وسوسه و پرجذبه زمانه خود چند صباحی قدم زد.

بروجردی درباره ویژگی‌های شخصیتی جلال آل‌احمد گفت: او به هرچه در اطرافش می‌گذشت، منتقدانه نگریست و به قلم و بیان آورد. از کلان‌ترین موضوعات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و ادبی گرفته تا جزیی‌ترین و رازناک و مگوترین حرف و حدیث‌ها و اسرار زندگی خصوصی خود را، در عین شجاعت و گاه صراحتی که بسیاری بر نمی‌تابیدند، در نامه‌ها و آثار خود به قلم آورد. ابایی نداشت و واهمه‌ای هم نکرد که دیگران درباه‌اش چه قضاوت کنند.

وی تصریح کرد: وقتی نیمای بزرگ شعر معاصر درگذشت، آل‌احمد در سوگ او نوشت «پیرمرد، چشم ما بود». این تعبیر بسیار استعاری آل‌احمد از نیما، امروز گویای حقیقتی بسیار ملموس‌تر از وجود آل‌احمد در روزگار ماست. امروز باید گفت آل‌احمد چشم و گوش ما بود. نسل‌های بسیاری، حکایت‌های تلخ و شیرین زندگی مردم رنجیده این دیاران را از چشم آل‌احمد دیده‌اند. تجربه پختگی و بلوغ فکری آل‌احمد او را به سمتی سوق داد که در عرصه نظر و اندیشه، از سردرگمی‌های رایج روزگار خود خارج شد تا در دو مقوله «مذهب» و «معنویت شرقی» جست‌وجو کند. او عمیقاً به مواجهه ذهنیت عنصر ایرانی با مظاهر فریبنده غرب توجه کرد. در سفر‌های خود به بلاد غرب نیز کوشید تا با تیزبینی و زوایا و خفایای فرهنگی و اجتماعی جامعه غرب به‌خوبی توجه کند. بازگشت به اصالت هویت‌های اصیل فرهنگی و اعتقاد و دینی و تمسک جستن به معنویت شرقی و ایرانی، و نیز تمام منیت‌های فردی را از ساحت اندیشه و خودخواهی‌ها زدودن و «خسی شدن» در میقات‌ها، دست‌آورد‌های معنوی و ارمغان هجرت فکری آل‌آحمد برای خود و برای جامعه ایران بود. آنچه نیاز امروز جامعه ماست، همان بازگشت به خویشتن و اصالت‌بخشی به هویت ملی و فرهنگی و تعلق خاطر داشتن به سرزمین است.

آشنایی با جلال از زبان حجت‌الاسلام خسروشاهی

در این مراسم، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدهادی خسروشاهی، از علما و محققان معاصر درباره آشنایی خود با جلال آل احمد گفت: آشنایی من با جلال آل احمد به دوره اوج نهضت ملی ایران مربوط می‌شود که در آن زمان نوجوانی بودم که در تبریز زندگی می‌کردم و گاهی به روزنامه‌فروشی که در خیابان تربیت بود، می‌رفتم تا روزنامه‌ای را که مقالات خوبی از جلال منتشر می‌کرد، خریداری کنم و بخوانم. این آغاز آشنایی من با جلال آل احمد بود.

وی افزود: سال ۱۳۳۳ به قم و سپس به تهران نزد آیت‌الله طالقانی رفتم و پرسیدم بهتر است در تهران با چه کسانی ملاقات کنم که وی جلال آل احمد را به من معرفی کرد و بعد از دیداری که با وی داشتم، این آشنایی تبدیل به دوستی نزدیک شد و در آن دیدار درباره رساله‌اش که با موضوع عزاداری‌های نامشروع بود، گفتگو کردیم. این رساله نزد من به امانت ماند تا زمانی که آیت الله خامنه‌ای قمه‌زنی را تحریم کردند و ما بهانه خوبی پیدا کردیم که این رساله را منتشر کنیم. از این رو این رساله ابتدا در روزنامه اطلاعات و سپس به صورت مستقل چاپ شد.

شاکری: تقدیر از مخالف کار هر کسی نیست

در ادامه این مراسم برگزیدگان بخش نقد ادبی معرفی شدند که احمد شاکری، پس از دریافت جایزه خود گفت: معرفت و شناختی که امام خمینی(ره) در مردم به وجود آورد، مصداق «یخرج من الظلمات الی النور» بود. این معرفت برای مردم، حرکت‌آفرین و قیام‌بخش بود. گاهی شنیده می‌شود معیار و چارچوب برخی جوایز ادبی، انتخاب کتاب وطنی است؛ در حالی که اگر جمهوری اسلامی نبود، ایران هم شرافتی نداشت، بنابراین اگر از جایزه ادبی جلال آل احمد نام می‌بریم، منظور جایزه ادبی جمهوری اسلامی ایران است.

وی با بیان اینکه این جایزه نه از جلال و نه برای جلال است، افزود: جلال انسان آزاده‌ای بود که اشتباهات خود را شناخت، بنابراین اگر جایزه‌ای به نام او برگزار می‌شود، نباید جایزه را به یک شخصیت تقلیل داد.

شاکری با بیان اینکه در طول این سال‌ها منتقد این جایزه بوده‌ام، بیان کرد: در جایزه جلال باید چه حد و مرزی در انتخاب آثار مورد توجه قرار گیرد؟ کتابی با مبنای فرویدزدگی می‌تواند قیام لله باشد و یا کتابی که شک را جایگزین یقین کند، می‌تواند مسیر الهی را نشان دهد؟ به هر حال در این اوضاع وقتی درباره کتابی توافق می‌شود، جای امیدواری است. نقدم به جایزه جلال شخصی و جناحی نبوده، بلکه مبتنی بر مسئله‌ای است که در حوزه علمیه آموختم و آن تقدیر کردن از مخالف است و این کار هر کسی نیست و مهدی قزلی، شرفی خبوشان و داوری جایزه جلال توانستند این کار را انجام دهند.

قزلی: داوری 70 نفر در شش دوره اخیر

مهدی قزلی، دبیر اجرایی جایزه ادبی جلال آل احمد نیز با اشاره به نتایج شش دوره اخیر گفت: طی این دوره‌ها یعنی از دوره هفتم تا دوازدهم، ۵۳ نفر ظرفیت هیئت علمی وجود داشت که ۳۵ نفر در این مدت در این جایگاه حضور داشتند و ۶۶ درصد این اعضا بدون تکرار انتخاب شدند، در حالی که این تعداد در شش دوره نخست ۱۶ نفر بودند. بیست و پنج ناشر نیز در شش دوره اخیر جایزه ادبی جلال جایزه گرفتند که نشر چشمه پنج بار، سوره مهر و نیماژ سه بار بیشترین تعداد برگزیدگان را داشتند و ۷۰ نفر در این شش دوره به عنوان داور، آثار را ارزیابی کرده‌اند.

وی با بیان اینکه میانگین سنی نویسندگانی که در جایزه ادبی جلال نامزد شدند، چهل و پنج سال است و ۹ نفر از آن‌ها کمتر از چهل سال دارند، ادامه داد: در این جایزه، هر کسی کتاب خوب بنویسد، دیده می‌شود. در این دوره، دو نفر از برگزیدگان کتاب اولی هستند و انتشارات یوشا، هیلا، گلگشت و قدیانی برای اولین بار در بین نامزد‌های جایزه جلال دیده می‌شوند.

در ادامه محمدرضا شرفی خبوشان، دبیر علمی جایزه جلال آل احمد نیز گفت: با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب که نیمی از یک قرن است، انسان‌هایی برای حفظ میهن خود قیام کرده و جنگیده است و از این ایثار و از خودگذشتگی‌ها حیات یافته است.
دبیر علمی جایزه ادبی جلال آل احمد ادامه داد: از خود دانستن، تعهد می‌آورد و نویسنده ایرانی دریافته که بگوید دیگران ماییم؛ بنابراین ما نظاره‌گر نویسندگان‌مان هستیم که در واقع خود ما هستند.

در ادامه این مراسم کتاب «کارت دعوت» اثر منتخب اعضای پایگاه نقد داستان بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان که در نشر جام جم منتشر شده است، رونمایی و از نویسنده کتاب «پس از بیست سال» تجلیل و قدردانی شد.

گزارش تصویری این مراسم را اینجا ببینید.