بررسی عدالت ترمیمی در اندیشه امام علی(ع) در «پژوهشنامه نهج‌البلاغه»

به گزارش ایکنا؛ بیست و هفتمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهشنامه نهج‌البلاغه» به صاحب‌امتیازی دانشگاه بوعلی و مدیرمسئولی مصیب یارمحمدی واصل منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «الگوی نظری مدیریت جهادی با استفاده از سخنان امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه»، «بازخورد حضرت علی(ع) با دو مفهوم «ستم» و «عدالت» در ساختار جامعه»، «تبیین وظیفه‌گرایی معرفتی در نهج البلاغه و آثار آن در نظام تعلیم وتربیت»، «طراحی الگوی عوامل موثر بر تقویت خودکنترلی در منابع انسانی سازمان‌ها مبتنی بر آموزه‌های نهج البلاغه»، «طراحی مدل غلبه بر حصار شیشه‌ای مدیریت از دیدگاه امام علی‌(ع) با استفاده از تحلیل مضمون نهج البلاغه و کتاب غررالحکم و دررالکلم»، «عدالت ترمیمی در اندیشه امام علی(ع)» و «قسم چشم و صورت ایمان (تحلیل تطبیقی روایت خطبه همام با نظر به متون کهن عرفانی)».

بازخورد حضرت علی(ع) با مفهوم «ستم» و «عدالت»

در چکیده مقاله «بازخورد حضرت علی(ع) با دو مفهوم «ستم» و «عدالت» در ساختار جامعه» می‌خوانیم: «دوره حکومت حضرت علی(ع)، یکی از پرتلاطم‌ترین دوران اسلام است. دورانی که پس از جانشینی پیامبر(ص)، با انواع فتنه‌ها، آشوب‌ها، جنگ‌ها و منازعات داخلی همراه بود و بالاخره با توطئه‌ای به شهادت آن حضرت انجامید. امام علی(ع) در این دوره متلاطم، با آگاهی و دیده تیزبین، توانست قوانین و مبانی‌ای به نام «عدالت»، «آزادی»، «حقوق فردی» و «حقوق اجتماعی» ایجاد کند. تمام نظریه‌های امام، برگرفته از آیات قرآن و رسالت و سنت حضرت پیامبر(ص) بود. بررسی گفتار و رفتار امام اول شیعیان نشان می‌دهد که اشراف کافی و خردورزانه به «دین»، «دین و جامعه» و «اخلاق» داشته‌اند. این مبانی در تمام میراث فکری آن حضرت وجود دارد که نشان از تمرکز خاص ایشان در جامعه به عنوان خلیفه مسلمین است. امام علی(ع)، به عنوان متفکر تیزبین، در جهان پرآشوب عصر خود، با راهکارهای سیاسی - اجتماعی خاص در پی کسب آزادی، اخلاق، عدالت و حقوق فردی و نشان دادن راه‌های وصول به آن و نگهداری از آن بود. شیوه پژوهش در این مقاله، پژوهش نظری با روش تحلیلی - توصیفی و رویکردی جامعه شناختی است که با استفاده از آن و تجزیه وتحلیل داده‌های متن، به ابعاد گوناگون سوال‌های طرح شده پاسخ داده است.».

عدالت ترمیمی در اندیشه امام علی(ع)

در طلیعه مقاله «عدالت ترمیمی در اندیشه امام علی(ع)» آمده است: «یکی از آموزه‌های نوین حقوق کیفری در ترسیم سیاست کیفری، توجه ویژه به جایگاه بزه دیده و ترمیم خسارات و هزینه‌های وارده به وی با توسل به ابزارها و نهادهای غیرکیفری و غیررسمی برای حل وفصل امور کیفری است. در دهه‌های اخیر به علت مشکلات ناشی از اجرای عدالت کیفری گرایش نظام های حقوقی به عدالت ترمیمی بیشتر شده است. اندیشه‌ها و فرمایش‌های حضرت علی(ع) همواره بخش اعظمی از سیاست حقوقی اسلام را تشکیل داده است. حال باید دید عدالت ترمیمی در دیدگاه و اندیشه علوی وجود داشته یا خیر؟‌ به نظر می‌رسد عدالت ترمیمی در دیدگاه علوی جایگاه ممتاز و ویژه‌ای داشته است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای نگارش یافته درصدد است تا عدالت ترمیمی موردپذیرش حضرت علی(ع) را مورد تحلیل قرار دهد. یافته‌های پژوهش حکایت از وجود مصادیق مختلف عدالت ترمیمی از منظر حضرت علی(ع) دارد، هرچند لفظ عدالت ترمیمی در هیچ یک از فرمایش‌های حضرت به کار نرفته لیکن ایشان در ۱۴۰۰ سال پیش اهمیت عدالت ترمیمی را موردتوجه خاص و ویژه قرار داده و علاوه بر اجرای آن همواره مردم و نیز آیندگان را به اهتمام ویژه نسبت به گرایش به عدالت ترمیمی دعوت نموده است. تاسیساتی از قبیل بزه پوشی، اصلاح ذات البین، شرمساری، ماهیت جبرانی دیه و پرداخت آن از بیت المال و میانجی‌گری محوریت گفتمان علوی عدالت ترمیمی را تشکیل می‌دهند.»

تحلیل تطبیقی روایت خطبه همام

در طلیعه مقاله «قسم چشم و صورت ایمان (تحلیل تطبیقی روایت خطبه همام با نظر به متون کهن عرفانی)» می‌خوانیم: «‌خطبه همام، مشهور به خطبه اوصاف پارسایان (متقین)، از مهم‌ترین و مشهورترین خطبه‌های امیرالمومنین علی(ع) در نهج البلاغه است. اهمیت این خطبه، به لحاظ اشتمالش بر معانی دقیق و معارف لطیف، بر پژوهندگان پوشیده نیست؛ اما علاوه بر همه دلایلی که مفسران این کتاب مستطاب، در باب فراگیری و محبوبیتش نقل می‌کنند، آنچه این خطبه را از سایر خطبه‌های نهج البلاغه، ممتاز و ممیز می‌دارد، شگفتی و خرق عادتی است که در روایت این خطبه نهفته است. شنونده این سخنان گوهرین، همام، پس از شنیدن کلام امیرالمومنین(ع) جان می‌سپارد، تا فضای روایت، رازآلود و اعجاب برانگیز بماند و خواننده را در بهت و حیرت بگذارد. بر اساس این پژوهش، انتقال بصری صور غیبی و مفاهیم معنوی از مرادان به مریدان با استناد به معارف نهج البلاغه و خاندان عصمت(ع) اثبات می‌شود؛ چنان که به نظر می‌رسد همام بیش از آنکه گرفتار و شیفته شیوایی و فصاحت ظاهری کلام امام(ع) شود، بر اثر انتقال تصویر غیبی و مشاهده امر قدسی، کالبد تهی می‌کند. نویسندگان در پژوهش حاضر، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی و تحلیل این روایت پرداخته اند تا راز طراوت و زیبایی روایی آن را بیابند.»