تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین در فصلنامه «پژوهشنامه نهج‌البلاغه»

به گزارش ایکنا؛ بیست و هشتمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهشنامه نهج‌البلاغه» به صاحب‌امتیازی دانشگاه بوعلی سینا منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «مبنا و ابعاد هوش اخلاقی براساس فرهنگ نهج‌البلاغه: یک بررسی تطبیقی»، «تأثیرپذیری شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‏‌الحدید از قطب‏‌الدین راوندی»، «تبیین سیره تربیتی امام علی(ع) جهت ارائه الگویی برای سبک زندگی اسلامی-ایرانی»، «تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین‌علی(ع) با مالک‌اشتر»، «سنتزپژوهی تبیین مدیریت اسلامی از دیدگاه نهج‌البلاغه با تأکید بر مدیریت شایسته‌سالار»، «مطالعه تطبیقی برخی از مباحث خداشناسی در نهج‌البلاغه و حدیقه ‌الحقیقه سنایی»، «نگرشی به زمان و نقش آن در سیر و سلوک با محوریت آموزه‌های نهج‌البلاغه».

تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین

در چکیده مقاله «تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین‌علی(ع) با مالک‌اشتر» می‌خوانیم: «نامه 53 نهج‌البلاغه، عهدنامه‌ای از جانب امیرمؤمنان‌علی(ع) به والی مصر، مشهورترین سند شرح وظایف حاکمان و مدیران اسلامی است. در اهمیت این سند همین بس که طراحی ساختار و چینش محتوایش، نه به ابتکار سیدرضی که توسط خود امام صورت گرفته است. سیاست‌نامه‌ای که از یک‌سو شیوه‌ها و ابزارهای حفظ مشروعیت و اقتدار سیاسی عهده‌داران اداره امور جامعه را تبیین و از سوی دیگر عوامل تضعیف و اضمحلال حکومت را بازگو می‌نماید و ترسیم‌کننده اهداف، وظایف، شعارها و مبانی فکری حکومت‌ اسلامی است. پژوهش حاضر، تحقیقی نظری از نوع توصیفی-اکتشافی است که به بررسی مضامین عهدنامه با روش تحلیل مضمون پرداخته است. در استخراج و کدگذاری مضامین و کشف روابط آن‌ها از نرم‌افزار MAXQDA استفاده شده است. استنباط روابط بینامضامینی، الگوی حکومتی-تربیتی امیرمؤمنان(ع) را دارای سه بعد رابطه حاکم با خدا، مردم و کارگزاران نشان می‌دهد. این سیاست‌نامه علوی، وظایف حاکم را حول این سه مقوله بیان می‌دارد. تدابیر و راهکارهای تحقّق این بایسته‌ها محورهای متعددی دارند. مقوله نخست به ضرورت خودسازی در قالب 13 محور نظیر ارتباط حاکم با خدا، پیروی از قرآن و سنت و مشورت صحیح می‌پردازد. مقوله دوم به مقبولیت مردمی و کارآمدی حاکم در قالب 9 محور نظیر مدارا با مردم، جلب حسن‌ظنّ و ادای حقوق‌شان اشاره دارد و مقوله سوم به تعامل حاکم با کارگزاران در قالب 5 محور می‌پردازد.»

زمان و نقش آن در سیر و سلوک

در طلیعه مقاله «نگرشی به زمان و نقش آن در سیر و سلوک با محوریت آموزه‌های نهج‌البلاغه» آمده است: «مقاله حاضر بر آن است تا نشان دهد، در سیر و سلوک عرفانی، مسئله زمان از چه جایگاهی در آموزه‌های نهج‌البلاغه برخوردار است. با واکاوی آموزه‌های این کتاب شریف، معلوم می‌گردد که توجه به زمان تا چه اندازه می‌تواند در ترقی و تدلی سالکان در مراتب قرب موثر باشد. غفلت سالک از مسئله زمان، آفات سلوکی بسیاری برای او دربردارد، لذا توجه به معارف حضرتش به خصوص دستورالعمل‌هایی که برای سالکان در جهت بهره‌گیری از زمان توصیه فرموده‌اند، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. نتیجه این مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی سامان‌یافته، آن است که مبحث زمان در تأملات توحیدی امام علی(ع)، واقعیت خارجی داشته و حضرتش سالک را در زمان گذشته به عبرت‌گیری از آن و در زمان حال به غنیمت شمردن فرصت‌ها و در زمان آینده به پرهیز از آرزو‌های دور و دراز ملزم می‌داند. نکته‌ بدیع، این‌که امام علی(ع) نیت را در محدوده‌ زمانی خاصی منحصر ندانسته و آن را در تمامی ادوار زمان برای سالک در سریان و جریان دانسته است. بر این اساس می‌توان گفت از منظر نهج‌البلاغه در نسبت نیت سالک و زمان محدودیتی وجود نداشته و سالک براساس حصّه‌ وجودی خویش در تمامی زمان‌ها سلوک دارد.»

سیره تربیتی امام علی(ع)

در چکیده مقاله «تبیین سیره تربیتی امام علی(ع) جهت ارائه الگویی برای سبک زندگی اسلامی-ایرانی» آمده است:  «هدف پژوهش حاضر تبیین سیره تربیتی امام علی(ع) بر مبنای ساحت‌های شش‌گانه تربیتی سند تحول بنیادین جهت ارائه الگویی برای سبک زندگی اسلامی- ایرانی می‌باشد؛ چراکه یکی از الزامات تحقق جامعه دینی، شکل‌گیری سبک زندگی اسلامی از طریق ارائه و تبلیغ انواع سبک‌های زندگی مقبول و منطبق با آموزه‌های اسلامی است. سبک زندگی، یک روش زندگی، الگوی عمل، مجموعه عملکردها، روش سازماندهی زندگی، ترجیحات رفتاری و مادی و الگوی مصرف است. روش مورداستفاده پژوهش پیش‌رو تحلیل محتوای کیفی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که سیره تربیتی امام علی(ع) نشانگر توجه ایشان به تمامی ابعاد و ساحت‌های تربیتی (اعتقادی، عبادی و اخلاقی- ساحت اجتماعی، سیاسی- ساحت زیستی و بدنی- ساحت اقتصادی و حرفه‌ای- ساحت زیبایی‌شناختی و هنری- ساحت علمی و فناورانه) بوده و به همین دلیل به‌عنوان اسوه حسنه، قول و فعل و تقریر ایشان می‌تواند الگوی مطلوبی برای شکل‌بخشی به سبک زندگی آحاد جامعه باشد. متناظر با پیشنهاد کاویانی و بهره‌گیری ایشان از دیدگاه آدلر برای ارائه الگویی تجویزی برای سبک زندگی اسلامی و متناظر با الگوی درخت سبک زندگی، می‌توان با نظر به ابعاد مختلف ساحت‌های تربیتی مطرح گردیده، نوع نگرش به هستی، نگرش به خود و نگرش به دیگران و... را برای شکل‌گیری سبک زندگی متربیان مبتنی بر سیره تربیتی امام تصویر نمود.»