مسکن و شهر شایسته از منظر اسلام

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی، مفسر و معلم قرآن کریم، عصر امروز دوشنبه، سوم شهریور‌ماه برای دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی از طریق صفحات یوتیوب و اینستاگرام در موضوع سیمای مسکن و شهر اسلامی سخنرانی کرد.

وی در ابتدا با بیان اینکه در فرهنگ اسلامی آباد کردن زمین یکی از وظایف انسان است؛ چنانکه نابودی و تخریب آن مورد انتقاد قرآن است، گفت: قرآن در این زمینه می‌فرماید: «هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فیها» یعنی اوست که شما را از زمین آفرید، و آبادی آن را به شما واگذاشت. اسلام برای تشویق مردم به آبادی زمین می‌فرماید: «مَنْ أَحْیَا أَرْضاً مَیِّتاً فَهُوَ لَهُ»؛ هر کس منطقه مرده‌ای را احیا کند، مالک آن می‎شود؛ لذا روشن است که این آبادانی شامل توسعه کشاورزی، توسعه مسکن و توسعه راه‌ها نیز می‌شود.

مفسر و معلم قرآن کریم با بیان اینکه براساس آموزه‌های دینی، ایمان و تقوا و حرکت در راه خدا و استقامت در آن، سبب آبادانی زمین می‌شود، گفت: قرآن می‌فرماید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ»؛ یعنی اگر مردم شهر‌ها و آبادی‌ها ایمان آورده و تقوا پیشه کرده بودند، قطعاً در‌های برکات آسمان و زمین را برآنان می‌گشودیم، ولی آنان (آیات ما را) تکذیب کردند. پس ما هم به خاطر عملکردشان آنان را (با قهر خود) گرفتیم. در اینجا شاید این سؤال به ذهن بیاید که اگر ایمان و تقوا سبب نزول برکات است، پس چرا کشور‌های کافر، وضع بهتری دارند و کشور‌های اسلامی با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند؟ پاسخ این است که اولاً آن کشور‌ها از نظر علم و صنعت جلو هستند، ولی از نظر روحی و روانی مشکلات فراوانی دارند. ثانیاً اغلب کشور‌های اسلامی، تنها نام اسلام را با خود دارند و قوانین و رهنمود‌های دین اسلام در آنجا حاکم نیست تا برکات آن نیز نصیبشان شود. به علاوه، گاهی رفاه مادی، نوعی قهر الهی است. چنانکه قرآن می‌فرماید: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْ»؛ یعنی، چون تذکرات الهی را فراموش کردند، در‌های همه چیز را به رویشان گشودیم تا سرمست شوند.

حجت‌الاسلام قرائتی بیان کرد: در قرآن، گشایش در زندگی برای دو گروه مطرح است؛ یک گروه برای خوبان که همراه با برکات است «لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ». از مصادیق بارز این آیه، دوران ظهور حضرت مهدی‌(عج) است که به گفته روایات، در آن زمان برکات از آسمان و زمین سرازیر می‌شود. گروه دوم برای کفار و نااهلان که همراه با برکت نیست: «فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْءٍ»؛ بلکه چه بسا سبب غفلت و غرور و طغیان باشد.

وی با اشاره به اینکه برکت یافتن و آبادانی مسکن و شهر انسان نیز نیازمند شکرگزاری است، اظهار کرد: خدا در قرآن می‌فرماید: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ»؛ یعنی به یادآور هنگامی که پروردگارتان اعلام فرمود همانا اگر شکر کنید، قطعاً نعمت‌های شما را می‌افزایم، و اگر کفران کنید، البته عذاب من سخت است. در مسئله شهر و مسکن، مصداق شکر آن است که منطقه‌ای را برای سکونت انتخاب کنیم که افراد صالح بیشتری در آنجا باشند. شخصی از پیامبر اکرم‌(ص) پرسید کجا خانه تهیه کنم و نام چند محله را برد. پیامبر (ص) فرمود: «الْجَارَ ثُمَ الدَّار»، یعنی اول به همسایگان نگاه کن، سپس منزل خودت را انتخاب کن.

مفسر و معلم قرآن کریم در ادامه با تأکید بر لازمه‌های مسکن گفت: حضرت ابراهیم درباره محل سکونت خانواده‌اش، چهار چیز را از خداوند خواست: امنیت، معیشت، محبت، معنویت. مسکن جزء نیاز‌های اولیه انسان است و هزینه خرید یا ساخت آن خمس ندارد. حتی اگر انسان بدهکار شد، نمی‌توان به راحتی مسکن محل زندگی او را برای پرداخت بدهی فروخت. نه فقط انسان، بلکه حیوانات نیز نیاز به مسکن دارند و این نیاز، از طریق غریزه به آن‌ها الهام می‌شود. قرآن درباره زنبور عسل می‌فرماید: «وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ»؛ یعنی پروردگارت به زنبور عسل وحی و الهام غریزی کرد که از بعضی کوه‌ها و درختان و از داربست‌هایی که مردم می‌سازند، خانه‌هایی بسازد. در مورد مورچه نیز قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساکِنَکُم»؛ بسیاری از پرندگان از قطعات کوچک چوب برای خود لانه درست می‌کنند. لانه‌ای که در اثر باد شدید هم متلاشی نمی‌شود. انسان نیز برای حفظ جان خود، از همان آغاز به فکر مسکن بوده است. ابن عباس می‌گوید: اول کسی که خانه ساخت، حضرت آدم بود که در آن نماز گزارد. حضرت علی(ع) درباره نیاز به مسکن می‌فرماید: «وَ لتَکُن دارُکَ أولَ ما یُبتاعُ وَ آخِرُ ما یُباعُ» یعنی اولین چیزی که خریداری می‌شود و آخرین چیزی که به فروش می‌رسد، باید خانه باشد.

حجت‌الاسلام قرائتی با اشاره به اینکه مسکن یکی از نعمت‌های الهی است، اظهار کرد: قرآن در این رابطه می‌فرماید: «جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَنا»؛ یعنی خدا برای شما خانه‌هایتان را مایه آرامش قرار داد. اسلام برای خانه، ارزش قائل شده و همان گونه که برای تولد نوزاد، عقیقه و ذبح گوسفند، و برای ازدواج، ولیمه و اطعام، و برای سفر حج، دستور اطعام داده، درباره مسکن نیز رسول خدا می‌فرماید: «مَنْ بَنَی مَسْکَناً فَلْیَذْبَحْ کَبْشاً سَمِیناً وَ لْیُطْعِمْ لَحْمَهُ الْمَسَاکِینَ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی مَرَدَهَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ بَارِکْ لَنَا فِی بُیُوتِنَا»؛ یعنی هرکس که خانه‌ای می‌سازد، گوسفند چاقی را ذبح کند و با گوشتش بینوایان را اطعام کند و از خدا بخواهد که او و خانواده‌اش را از شر جن و انس و شیاطین سرکش حفظ کند و سکونتش را را در آن خانه مبارک گرداند.

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به وظیفه حکومت در تأمین مسکن گفت: حضرت علی‌(ع) درباره نقش حکومت در رفاه و آسایش مردم و تأمین نیاز‌های اولیه آنان فرمودند: «در سراسر عراق رعیت من در نعمتند. آبشان شیرین و گوارا، نانشان گندم و همه سرپناهی دارند و احدی نیست که چنین نباشد». رسول خدا نیز فرمود: «هرکس نسبت به امور مسلمانان اهتمام و جدیت و عزم نداشته باشد، مسلمان نیست». مسکن، محل سکونت و استراحت و همچنین محلی برای غذاخوردن است.

 

مفسر و معلم قرآن کریم به باید‌ها و نباید‌ها در ساخت و ساز‌ها اشاره کرد و گفت: گاهی می‌گوییم تعهد و دینداری مهم است یا تخصص و مهارت؟ اما وقتی به اسلام مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم تخصص و دینداری در کنار هم آمده است. خداوند دوست دارد کسی را که مهارت و صنعت و حرفه و تخصصی دارد و امین و دیندار است. در حدیث دیگری می‌خوانیم کسی که مردم را به سمت خود فرا خواند، در حالی که افرادی باسوادتر از او هستند، خداوند روز قیامت نظر رحمت به او نخواهد کرد.

حجت‌الاسلام قرائتی اظهار کرد: امروز با کمال تأسف، در کشور ما ساختمان‌هایی که ساخته می‌شود، بعد از سه چهار دهه آن را فرسوده حساب کرده و آن را در معرض تخریب قرار می‌دهند. در حالی که در بعضی کشور‌ها عمر ساختمان به دو تا سه قرن می‌رسد و باز هم در تخریب آن تردید می‌کنند! قرآن می‌فرماید: خداوند تمام آفریده‌های خود را متقن و محکم آفریده است.

وی در خصوص مسکن شایسته در قرآن گفت: کلمه صدق که به معنای خوب و مناسب و شایسته است، در قرآن به عنوان صفت چند کلمه از جمله قَدَمَ صِدْق، مُدْخَلَ صِدْق، مخْرَجَ صِدْق، لِسانَ صِدْق و وَعْدَ الصِّدْق آمده است؛ جالب اینکه این وصف در مورد مسکن دو بار به کار رفته است. یکبار درباره مسکن بهشتیان که می‌فرماید: «فی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلیکٍ مُقْتَدِر» و یکبار در مورد مسکن دنیوی که می‌فرماید: «مُبَوَّأَ صِدْق»؛ حضرت علی(ع) می‎فرماید: «وَ بَرَکَتُهَا جَوْدَهُ مَوْضِعِهَا وَ سَعَهُ سَاحَتِهَا وَ حُسْنُ جِوَارِ جِیرَانِهَا» یعنی برکت مسکن، جایگاه آن، وسعت آن و همسایگان خوب آن است؛ لذا مسکن خوب، مسکنی است که دو ویژگی داشته باشد؛ یکی آنکه برای اهل خانه دلپسند و دلپذیر باشد و دیگر آنکه در منطقه خوب و مناسبی قرار گرفته باشد.

مفسر قران کریم با بیان اینکه اگر مسکن به مراکزی مثل مدرسه و مسجد و کتابخانه نزدیک باشد، انسان توفیقات بیشتری پیدا می‌کند، تصریح کرد: براساس روایات، صله رحم سبب آبادانی شهر‌ها می‌شود: «صِلَهُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیَار»؛ لذا در انتخاب مسکن مکانی را انتخاب کنیم که دید و بازید بستگان آسان‌تر باشد. اما اگر در انتخاب مسکن آن‌گونه تدبیر شود که دید و بازدید‌های فامیلی حذف شود، گرفتار قهر خدا خواهیم شد. قرآن می‌فرماید: گروهی از مردم، آنچه را خداوند به وصلش فرمان داده است، قطع می‌کنند. امروز اکثر منازل و شهرک‌ها در قالب آپارتمان ساخته می‌شود و در فاصل‌های دور یا نزدیک آن‌ها بوستانی می‌سازند. اما در فرهنگ اسلامی، اولویت با خانه حیاط‌دار است، نه آپارتمان بدون حیاط؛ اولویت با باغچه کوچک داخل حیاط منزل است، نه بوستان بزرگ بیرون منزل؛ لذا اگر هرخانه‌ای چند متر باغچه داشته باشد، برکاتی دارد که این برکات در پارک نیست.

حجت‌الاسلام قرائتی اظهار کرد: انسان حقوقی دارد و مسئولان شهر و مسکن، باید در ساخت وساز آن‌گونه تدبیر کنند که این حقوق ایفا شود و حقی از کسی ضایع نشود. انسان حق حیات دارد؛ پس باید مسکن و شهر آنگونه باشد که جان افراد سالم بماند انسان حق انتخاب مسکن دارد؛ پس باید در قوانین شهر و مسکن آنگونه تدبیر شود که مردم از این حق محروم نشوند و کسی را در ساخت‌وسازی که ضرری به دیگران نمی‌زند، منع نکنند. انسان حق آزادی عقیده دارد؛ پس باید مسئولان شهر و مسکن برای عبادتگاه‌های دیگر مذاهب ایجاد مزاحمت نکنند و کلیسا‌ها و کنیسه‌ها و صومعه‌ها در انجام مراسم مذهبی خود، تا جایی که مزاحمتی برای ادیان و مذاهب دیگر ایجاد نکند، آزاد باشند. انسان‌ها از هر زبان و نژادی، با یکدیگر برابرند؛ پس نباید در اداره شهر و مسکن تبعیضی میان مردم گذارده شود و برای نژاد یا زبانی خاص، امتیاز قائل شویم.

وی ادامه داد: انسان حق دارد بر حریم خصوصی خود مسلط باشد؛ پس در ساخت شهر و مسکن، باید آنگونه تدبیر کرد که دیگران نتوانند به حریم خصوصی افراد راه پیدا کنند و مزاحم آنان شوند. عایق‌بندی دیوار‌ها و در‌ها باید آنگونه باشد که صدایی منتقل نشود و همسایگان نتوانند استراق سمع کنند. انسان حق کرامت دارد و نباید هیچ‌گونه توهینی به او بشود؛ پس باید در مراجعه به ادارات مورد تکریم قرار گیرد. انسان حق استراحت دارد و شب برای استراحت است؛ پس نباید در وقت استراحت مردم، برنامه‌های پر سروصدا اجرا شود؛ خواه به نام عزاداری باشد یا عروسی؛ از افراد دوره گردی که با بلندگو سبب مزاحمت می‌شوند نیز باید جلوگیری شود. اسلام غیر از اذان، اجازه بلند کردن صدا را نداده است؛ بنابراین نباید به اسم دعا و مناجات و سحرخوانی مزاحم مردم شویم.