نگاه شارع به سبک زندگی انتخابی و هوشمندانه است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد مبشری‌عارف، استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا، در پاسخ به سؤالی درباره مفهوم اصیل و حقیقی سبک زندگی به ویژه سبک زندگی اسلامی اظهار کرد: در این باره یک بحث فطری و یک بحث طبیعی وجود دارد. منظور از فطری همان چیزی است که پروردگار به عنوان عقل و حجت باطنه در وجود همه انسان‌ها قرار داده است تا اگر مطلبی به انسان گفته شود، او آن را با عقلانیت خود تطبیق دهد و تقلید کورکورانه نکند. اگر قرار باشد که کاری را بپذیرد، براساس درک و شعور باشد و طبیعتاً در مواردی که انسان امکان تحلیل ندارد به افراد دارای صلاحیت مراجعه می‌کند. خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ ۚ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛ و ما پیش از تو غیر رجال مؤیّد به وحی خود کسی را به رسالت نفرستادیم. پس اگر نمی‌دانید از اهل ذکر (یعنی علما و دانشمندان هر امت) سؤال کنید.» (نحل، 43)

وی ادامه داد: نکته حائز اهمیت در مورد سبک زندگی اسلامی این است که شارع نگاهی انتخابی و هوشمندانه دارد و هیچ‌گاه بشر را مجبور به انتخاب سبک زندگی خاصی نمی‌کند. در انتخاب زندگی نیز طبیعتاً ادیان و جوامع بشری بایدها و نبایدهایی دارند که چند دسته هستند و یکی از آنها مربوط به الگوسازی است؛ مثلاً پیامبر اسلام(ص) به عنوان یک الگو معرفی و گفته شده است که اگر می‌خواهید بدانید بهترین سبک زندگی چیست به زندگی پیامبر اسلام(ص) نگاه کنید. اگر بخواهیم قبل از ورود به سبک زندگی پیامبر اسلام(ص) از عقل خود سؤال کنیم که بهترین سبک زندگی کدام است؟ به این نتیجه می‌رسیم که سبکی بهتر است که انسان را به آسایش و آرامش برساند.

مبشری‌عارف بیان کرد: این دو رکن جنبه جسمی و روانی دارد. در واقع وقتی توانستید سبکی از زندگی را برای خود پیدا کنید که آرامش و آسایش داشته باشید، عناصر خودبازداری و دگربازداری را در وجودتان دارید. متأسفانه غربی‌ها برای رواج دگربازداری موفق بوده‌اند، چراکه توانسته‌اند لوازم آسایش را به حدی برسانند که بشر فقط به دنبال آسایش برود. البته امروزه بسیاری از انسان‌ها در دنیا آسایش دارند ولی آرامش ندارند.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: خودبازداری از عناصری است که دین اسلام بر آن تأکید می‌کند. خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ ای مردم، ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آن گاه شعبه‌های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید. همانا بزرگوارترین و با افتخارترین شما نزد خدا باتقواترین شمایند. همانا خدا کاملاً دانا و آگاه است.» (حجرات، 13) هر فردی اعم از جوان، میانسال، کهنسال، نوزاد و پدر و مادر باید دنباله‌رو این سبک زندگی باشد. لذا نباید نگاه کاریکاتوری داشته باشیم، چراکه دین اسلام برای تمام وجوه زندگی انسان برنامه دارد و این برنامه شامل پنج رکن واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح است.

وی اظهار کرد: انسان باید برای رسیدن به آن مقام عالی، بایدها و نبایدها را به حکم عقل شناسایی و تمکین کند، زیرا انسان هر کاری را که بخواهد انجام دهد نیاز به کاتالوگ دارد. خداوند متعال در سوره مبارکه کافرون به کفار تشر می‌زند که شما در این امر مختار هستید اما به مؤمنان می‌گوید به آن جایی که کفار می‌روند نروید. لذا نشانه انسانی که به مقام آرامش و آسایش می‌رسد این است که بداند حدود الهی چیست؟

مبشری‌عارف بیان کرد: در موضوع سبک زندگی، معیشت و اقتصاد از اهمیت بالایی برخوردار است و در این باره لقمه حلال، جلوگیری از نزول، دوری از ربا، غش در معاملات، کم‌فروشی، گرانفروشی، احتکار و شغلی که انسان انتخاب می‌کند نیز حائز اهمیت است. حتی در مورد پوشش بالاترین سبک زندگی این است که بایدها و نبایدهایی که شارع به آنها اشاره کرده است رعایت شود. در روابط اجتماعی بر اصلاح میان مسلمانان و مقابله با دشمنان تأکید شده است. در واقع دستورالعمل‌هایی کامل و قوی درباره سبک زندگی در اسلام وجود دارد. البته نباید برای توجیه برخی از سبک‌های زندگی سراغ آیات و روایات برویم و تفسیر به رأی کنیم، بلکه نگاه ما باید جامع و براساس عقلانیت و منطق باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: اسلام درباره روابط محرم و نامحرم دارای سبک زندگی و هدف شارع نیز حفظ کانون خانواده است. لذا تمام شئونات را در راستای حفظ خانواده قرار می‌دهد. خداوند متعال در سبک زندگی عبادی 17 رکعت نماز را به عنوان واجب قرار می‌دهد که آهسته و پیوسته و برای طهارت روح خوانده می‌شود. روزه نیز سالانه است تا انسان به یاد فقرا بیفتد و همه افطاری دهند. همچنین، در مورد مسافرت و ورزش هیچ دینی به اندازه اسلام تأکید نکرده است. اسلام حتی برای برخی از ورزش‌ها شرط‌بندی را مجاز کرده است تا افراد از کودکی به انگیزه شرط‌بندی ورزش کنند و حرفه‌ای شوند و اکنون جزو بهترین و به قول امروزی‌ها لاکچری‌ترین ورزش‌ها محسوب می‌شوند. لذا انسان اندیشمند کسی است که در موضوع سبک زندگی به عمق قضایا توجه کند.

حجت‌الاسلام مبشری‌عارف تصریح کرد: کسانی‌که تفکر می‌کنند ممکن است به مقام تدبیر نرسند. در قرآن کریم آمده است: «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا؛ آیا در قرآن از روی فکر و تأمل نمی‌نگرند؟ و اگر از جانب غیر خدا بود، در آن اختلاف بسیاری می‌یافتند.» (نساء، 82) اگر تدبر را در جامعه فرهنگسازی کنیم و اگر مردم ببینند که در زندگی آرامش دارند، با دل و جان آن را خواهند پذیرفت. اگر سبک زندگی اسلامی به شکل مناسبی اجرا شود، گام دومی که مقام معظم رهبری بر آن تأکید دارند محقق خواهد شود.

استاد دانشکده علوم پزشکی تهران در پاسخ به اینکه آیا مطالعات و تحقیقات کافی برای استخراج سبک زندگی از معارف وحیانی صورت گرفته است، گفت: بهترین مرجع برای مردم در زمینه سبک زندگی اسلامی، تفسیرهای قرآن است که علمای ما زحمات بسیاری برای آنها کشیده‌اند. تفسیر نور اثر حجت‌الاسلام قرائتی و تفسیر نمونه اثر حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی از مواردی هستند که به صورت موضوعی و به بیان روان و دقیق در دسترس ما قرار دارند اما مسلم است که ما در نظام اسلامی زندگی می‌کنیم و مسئولان باید در این مورد کار بیشتری انجام دهند.

وی بیان کرد: نمی‌توان گفت که درباره اقتصاد، فرهنگ و سایر مسائل آثار کافی نداریم، بلکه در تمام این موارد برنامه‌های مدون وجود دارد اما متأسفانه مشکل ما گوش نکردن است، زیرا پایان‌نامه بسیاری از مسئولان با تفکر و موضوع غربی دفاع شده است. لذا خارجی‌ها نیز تبدیل به الگوی آنها شده‌اند، در حالی ‌که از منظر قرآن کریم، اسوه حسنه پیامبر اسلام(ص) است. نمایندگان مجلس باید بر این موضوع تأکید کنند و در مجلس تصویب و به تمام ادارات بخشنامه شود و قوه قضائیه می‌تواند از طریق دادستان‌ها به عنوان مدعی‌العموم اجرای آن را پیگیری کند و به مردم گزارش دهد. همچنین، مقام معظم رهبری برای مقابله با تهاجم فرهنگی بر این موضوع تأکید کرده‌اند.

حجت‌الاسلام مبشری‌عارف در پایان اظهار کرد: سران قوا نیز بهترین ضمانت اجرای این سبک زندگی در بدنه جامعه و ادارات هستند تا تبدیل به مسئله‌ای عرفی شود. نمونه بارز این عرفی شدن ماسک زدن مردم است، در حالی ‌که در آغاز شیوع کرونا بسیاری از مردم ماسک نداشتند. لازم است صدا و سیما نیز نقش خود را ایفا کند؛ البته نیازمند مطالبه مردم هستیم تا سبک زندگی اسلامی اجرا شود.

گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی