مساجد عثمانی در آفریقا؛ وجه تمایز دوران اسلامی از سلطه استعماری

به گزارش ایکنا به نقل از آناتولی، ترکان برای اولین بار همراه با سپاهیان عباسی وارد قاره آفریقا شدند.
بارزترین ویژگی مناطقی که ترکان در طول تاریخ بر آن حکومت می‌کردند، ساخت مساجد در آنها است.

هنگامی که سلجوقیان وارد منطقه آناتولی شدند، در سال 1073 مسجد «منو جهر» را در شهر فعلی قارص در شمال شرق ترکیه فعلی تأسیس کردند، در حالی که مسجد بنوطولون معروف را پس از ورود به قاهره در سال 884 بنا کردند که نمونه‌ای روشن از معماری ترکی _ اسلامی است.

 این مساجد از ترکستان تا بالکان و از آناتولی تا آفریقا، بخشی از فرهنگ اسلامی هستند و در هر کجا که ساخته می‌شدند نشانه‌های معماری اسلامی را با خود داشتند.

مسجدی که احمد بن طولون، مؤسس دولت طولونیان، پس از ورود به آن در قاهره ساخت، تا به امروز پابرجاست. دولت ممالیک که توسط ترک‌های کومان تأسیس شد که پس از طولونی‌ها بر مصر حکومت کردند، بناهای تاریخی بسیاری نیز ساختند که سبک معماری ترکی _ اسلامی بر آنها غالب بود.

در قرن چهاردهم پس از میلاد، سلطان مملوک حسن بن محمد بن قلاوون مجموعه سلطان حسن را در قاهره تأسیس کرد که سبک معماری آن سلجوقی است.

 به همین ترتیب، مساجد ترک در تونس و لیبی هنوز الگوهای ملموسی بوده که رد پای عثمانیان در این منطقه هستند.

 اوزدمیر پاشا در دهه هشتاد قرن شانزدهم، مسجدی را با یک مناره در ابریم سودان ساخت. اگرچه اطلاعات دقیقی در مورد آن در دسترس نیست، اما تصوری از میراث عثمانی در قاره آفریقا به ما می‌دهد.

اولین نمادهای مسیحی در آفریقای جنوبی صلیب‌هایی بود که توسط ملوانان پرتغالی در امتداد نوار ساحلی نصب شد. با تأسیس مرکز تجاری هلندی‌ها در دماغه امید نیک در سال 1652، مسیحیت دارای مرکزی دائمی برای اقامت در منطقه شد و پس از آن فعالیت‌های تبلیغی آغاز شد که منجر به گسترش این دین در بین مردم محلی شد.

در این شرایط، «سفیدپوستان» از یک سو به استعمار و بهره‌برداری از منابع مردم محلی و از سوی دیگر به گسترش باورهای مسیحی در میان آنان پرداختند و معتقد بودند که این امر به گذار آنان به سمت تمدن و شهرنشینی کمک می‌کند.

پس از اشغال کیپ تاون توسط انگلیسی ها، بین سال‌های 1795 و 1806، این سنت مسیحی امپراتوری همچنان در این منطقه وجود داشت. اما مسلمانان اولیه که به آفریقای جنوبی آمدند، علی‌رغم این فعالیت‌های تبلیغی، توانستند دین و عقیده خود را حفظ کنند.

 جمهوری آفریقای جنوبی، واقع در منتهی الیه جنوب قاره سیاه و با وجود استعمار غرب برای سال‌ها، هرگز تحت کنترل عثمانی نبود، اما حاوی ده‌ها بنای تاریخی و یادبود عثمانی است و یکی از بارزترین دلایل این امر، وابستگی مردم محلی به دولت عثمانی است.

هلندی‌ها، مسلمانان اندونزی و جزایر جاوه را به عنوان برده به دماغه امید نیک آوردند. به دلیل نبود فعالیت‌های دینی، مسلمانان در اثر گسترش عقاید نادرست، بین خود به گروه‌هایی تقسیم شدند.

با ممنوعیت تجارت برده در سال 1834، این مسلمانان در سفر خود به مکه برای انجام مراسم حج، با امپراتوری عثمانی و جانشین آن آشنا شدند. بعداً، در سال 1856، مسلمانان آفریقای جنوبی شروع به ساختن مسجدی در پورت الیزابت کردند و از طریق کنسول افتخاری روبیکس، درخواستی را به خلیفه عثمانی ارائه و برای تکمیل ساخت مسجد، درخواست کمک کردند.

 سلطان عبدالعزیز به آن پاسخ داد و ساخت مسجدی را تکمیل کرد که بعداً به مسجد عزیز تغییر نام داد و هنوز هم برپا است و نمادی از اولین مؤسسه خیریه عثمانی در منتهی الیه جنوب قاره آفریقا به‌شمار می‌رود.

در واقع این گام آغاز مرحله جدیدی در آفریقای جنوبی بود که در آن حمایت عثمانی از ساخت مسجد به برانگیختن احساسات مسلمانان در آنجا کمک کرد. در سال 1863، ابوبکر افندی برای حل برخی اختلافات بین گروه‌های مسلمان به دماغه امید خیر رسید.

پس از مرگ ابوبکر افندی، شاگردانش مسجد نور حمیدیه در کیپ تاون و مسجد عثمان در پارل را ساختند. این مساجد به دلیل هدایایی که سلطان عبدالعزیز برای آنها می‌فرستاد، در بین مردم محلی به «مسجد عثمانی» معروف شد.

بر اساس آنچه حکمت فریدون عاص، روزنامه‌نگار ترک که در سال 1961 از دماغه امید نیک بازدید کرده روایت کرده از جمله این هدایا سجاده‌هایی برای تزئین دیوارهای این مساجد است که هنوز هم وجود دارد. این مساجد امروز هم برپا هستند و میراث اسلامی را با وجود فاصله زیاد از مرکز امپراتوری عثمانی حفظ می‌کنند.

آفریقا که دوران استعماری را پشت سر گذاشته است در حال بازاندیشی سلطه امپریالیسم غربی در قاره سیاه است. مساجد عثمانی که با حمایت نهاد خلافت ساخته شده‌اند، نقش برجسته‌ای در متمایز کردن دوران حکومت اسلامی از دوران سلطه قدرت‌های استعماری دارند.