عقد ازدواج از طریق چت در فضای مجازی جایز است؟

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین فرج‌الله هدایت‌نیا، عضو هیئت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چهارم اسفند ماه در میزگرد «نکاح معاطاتی» که توسط گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد با اشاره به شیوه‌های نوین عقد نکاح گفت: مراد ما از این شیوه‌های نوین، جاری کردن عقد از طریق پیامک، ایمیل و رسانه‌های کنونی و فضای مجازی و لایو و ... است. سخن در این است که آیا استفاده از اینها برای اجرای عقد صحیح است یا موانع فقهی و حقوقی دارد؟ این عقد می‌تواند از طریق وکلا و یا ارتباط صوتی و تصویری و یا بدون آن و حتی از طریق چت و نامه و ... باشد؛ قاعدتا استفاده از وکیل مشکلی ایجاد نمی‌کند ولی وقتی از چت کردن برای انشای زوجیت استفاده می‌شود مورد پذیرش است یا خیر؟

هدایت‌نیا بیان کرد: قانون مدنی در فصل چهارم ماده 1062 به بعد گفته است نکاح با الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج و صحیح هم باشد مورد قبول است. ماده 1066 گفته است که حتی اگر یکی از طرفین لال باشد، با اشاره هم امکانپذیر است بنابراین با کنار هم گذاشتن این دو می‌توان دلالت را دال بر شفاهی بودن الفاظ گرفت چون افراد لال مستثی شده‌اند. بنابراین از منظر قانون مدنی اجرای عقد از طریق کتابت در فضای مجازی قبول نیست، از نظر فقهی هم فقهای معاصر نوعا همین نظر را دارند و می‌گویند اگر صدای یکدیگر را بشنوند و بین صدای آنها فاصله طولانی نیفتد اشکال ندارد.

جواز اجرای عقد نکاح از طریق لایو

استاد حوزه با بیان اینکه اجرای عقد از طریق لایو، اشکالی ندارد، اظهار کرد: چه ایرادی از طریق چت وجود دارد که فقها آن را درست نمی‌دانند؟ علی القاعده به دلیل معین نبودن و مجهول بودن است؛ حال در اینجا اگر پیش فرض ما این است که طرفین همدیگر را می‌شناسند و افراد، معین هستند باز چه مانعی وجود دارد؟ آیا چون قصد زوجیت روشن نیست و یا قبول منوط به بیان لفظی عقد است. این پرسش‌ها در نکاح معاطاتی هم مطرح است؛ اگر عقد را بدون قصد انشای زوجیت بگیریم قطعا باطل است ولی اگر قصد زوجیت باشد ولی لزوما تلفظ از دو لب در میان نیست.

هدایت‌نیا گفت: یکی از دلایلی که برای ابطال زوجیت از طریق رسانه‌های جدید بیان می‌شود، روایاتی است که بیان لفظی را شرط کرده است، بررسی نشان می‌دهد دلیل معتبری وجود ندارد و روایات هم ایراد سندی و محتوایی دارند و معارض هم وجود دارد. به همین دلیل فقها نوعا سراغ ادله‌های غیرنقلی مانند اجماع و ... رفته‌اند ولی در مورد اجماع هم اشکال وجود دارد.

 وی تاکید کرد: بررسی بنده نشان می‌دهد، در مورد معاطات اصلا تلقی واحدی وجود ندارد. بنده 5 تعریف استخراج کرده‌ام؛ برخی آن را معامله بدون عقد گرفته‌اند؛ برخی معامله بدون عقد مخصوص، برخی به معنای معامله بدون ایجاب و قبول گرفته‌اند بنابراین وقتی گفته شده معاطات اجماعا باطل است مرادشان کدام معنای معاطات است و آیا وقتی تلقی واحد وجود ندارد می‌توان به آن اعتماد کرد؟

هدایت‌نیا تصریح کرد: در مراجعه به سیره مسلمین هم در دوره‌ای که کتابت رایج نبوده است، آیا می‌توان به سیره تمسک کرد؟ گمان بنده این است که فقها برای تلفظ شفاهی موضوعیت قائل نبوده‌اند بلکه قائل به این هستند که سایر روش‌ها از جمله انشای مکتوب صراحت در قصد زوجیت ندارد، علامه حلی نوشته است که افعال، قاصر از دلالت قصد باطنی فرد است. البته برخی روی انشای عقد و برخی روی ابراز لفظی آن تاکید دارند. شهید ثانی هم گفته است که کتابت توان ابراز ما فی الضمیر انسان را ندارد.

تلقی نادرست از اجرای عقد مکتوب در فضای مجازی

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: پرسش من این است که آیا این تلقی فقها درست است؟ یعنی تلفظ و ابراز لفظی صراحت بیشتری برای قصد زوجیت نسبت به مکتوب دارد؟ تجربه دنیای کنونی این است که ما به تلفظ از لب اعتماد کافی نداریم و برای اعتمادبخشی، آن را مکتوب می‌کنیم. انصافا صراحت بیشتر و ماندگاری بیشتری هم دارد؛ ضمن اینکه گوینده در آینده می‌تواند زیر حرف خود بزند و تفسیر بر گفته خود ببافد ولی وقتی مکتوب باشد دقیق‌تر است.

هدایت‌نیا بیان کرد: به نظر بنده مانعی برای به رسمیت شناختن عقد از طریق مکتوب در فضای مجازی وجود ندارد البته منوط به برخی پیش‌فرض‌هایی که گفته شد (مانند مشخص بودن هویت طرفین و معین بودن آنها و ...).