آنچه باید در مورد «ژئوپلتیک و مسجد» بدانیم

به گزارش ایکنا، نقش مسجد در جریان‌ها و حرکت‌های سیاسی بر کسی پوشیده نیست اما بررسی علمی ارتباط مسجد و سیاست و یا به عبارتی بررسی ژئوپلتیک و مسجد موضوعی است که در آن دچار خلأ مطالعاتی بودیم. این خلأ در حالی وجود داشت که نقش مساجد در تحقق دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در ایران امری مسلم است. برای کاهش خلأهای علمی موجود در این زمینه کتاب ژئوپلتیک و مسجد (دیپلماسی مسجد) به همت محمد علی موظف رستمی از پژوهشگران حوزه مسجد کشورمان تألیف و منتشر شده است.

در این کتاب که در 11 فصل به رشته تحریر در آمده، ضمن تحلیل مسجد به عنوان پدیده‌ای جغرافیایی (در فصل اول) به بررسی نقش مسجد در نهضت‌های اسلامی پرداخته و ژئوپلتیک مسجد را تبیین کرده است.

دیپلماسی مسجد و قدرت سیاسی عنوان فصل دوم این کتاب است که دیپلماسی مسجد در این بخش در حوزه سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و منابع انسانی بررسی شده است. بررسی رقابت دیپلماسی مسجد و عملکرد دو کشور ترکیه و عربستان در این قالب از دیگر بخش‌های این فصل است.

در فصل سوم این کتاب نیز به بررسی دیپلماسی مسجد در قرآن، سیره و سنت ائمه(ع) پرداخته شده است. در ادامه نیز دیپلماسی جهانی معابد و مراکز دینی (کلیسا و مسجد) و تحولات سیاسی ناشی از دیپلماسی مسجد بررسی شده است.

بررسی رفتارهای دیپلماتیک مرتبط با مسجد در برخی از کشورهای جهان از جمله ایران، ترکیه، عربستان، سنگاپور و آمریکا از بخش‌های قابل توجه این کتاب است.

«نقش مسجد در دو جنبش سیاسی مهم تاریخ معاصر ایران» (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی)، «کارکردهای مسجد در حوزه سیاسی و امنیتی»، «عناصر مادی، معنوی و انسانی مسجد در ترویج کارکرد سیاسی»، «بستر و زمینه‌های فعالیت‌ سیاسی در مسجد»، «اندیشه سیاسی با محوریت مسجد از منظر بنیانگذاری جمهوری اسلامی ایران»، «حرکات سوء سیاسی، تروریستی، ضد امنیتی و تخریبی در مسجد»(در کشورهای مختلف جهان) و بخش نتیجه‌گیری سایر فصل‌های این کتاب را که در آستانه دهه تکریم و تعظیم مساجد رونمایی و وارد بازار نشر شده است را تشکیل می‌دهند.

نویسنده این کتاب که دو سال زمان برای تألیف آن صرف کرده است در بخشی از مقدمه این کتاب آورده است: مسجد، این مکان مقدس الهی، در تمام زمینه­‌ها و جنبه­‌های حیات فردی و جمعی یک مسلمان و در همه اضلاع و ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی نقش بسیار مهم و والایی را ایفا می­‌نماید. نه‌تنها مسجد، بلکه همه اماکن مذهبی و عبادی همچون کلیسا، کنیسه، دیر، صومعه و خانقاه و حتی آتشکده؛ زیرا یکی از دلایل مهم مانایی و ماندگاری‌شان در طول تاریخ چند هزارسالۀ ادیان، اثربخشی و نقش انکارناپذیری است که در ایجاد و استمرار حرکت‌ها و تحولات سیاسی ایفا نموده‌اند.

پیش‌تر باید به این مسئله مهم اشاره نمود که اصل مسجد یک پدیده جغرافیایی است. واژه جغرافیا نیز یکی از محورهای اصلی و به عبارتی ستون و بنیان ژئوپلتیک را تشکیل می­‌دهد؛ بنابراین با این نگاه، نوعی به هم تنیدگی و ارتباط تنگاتنگ بین این دو واژه وجود دارد و هردو از جایگاه جغرافیایی بهره­مند هستند. در عصر شکل­‌گیری اسلام هنگام تصرف دیگر کشورها، اولین مکانی که سپاه غالب (مسلمانان) در سرزمین مغلوب بنا می­کرد، مسجد بود. ساخت این بنای الهی، در چنین شرایطی، صرفاً برای انجام اعمال عبادی و مناسکی نبود، بلکه تمام ارتباط‌ها و تعاملات به‌ویژه در حوزه سیاسی با جوامع متصرف شده در این مکان مقدس انجام می­‌گرفت و این وظیفه اصلی معمولاً بلافاصله بعد از ساخت آن محقق می‌شد؛ همچنین ابلاغ منویات و درخواست­های لشکریان پیروز از همین مکان اطلاع‌­رسانی می­شد.

هدف از تدوین این اثر، انجام قدری تأمل، دقت نظر و واکاوی است تا دریابیم که مسجد چگونه توانست بستری توانمند ساز و ساختاری تشکل محور را پی‌ریزی نماید که در فضای آن، نیروهایی تحول­گرا با بهره­گیری از پتانسیل کارکرد سیاسی مسجد در آن تجمع نموده و با اشتراک در مفاهیمی چون انقلابی گری، ظلم‌­ستیزی و عدالت­خواهی به‌سرعت به حوزه عمل و اقدام برسند. از سوی‌ دیگر، می‌خواهیم عوامل اصلی در رابطه مسجد با حوزۀ عملکرد سیاسی آن را با جامعه اسلامی به‌خصوص اهالی مسجد و اقشار و افراد اثربخش در هدایت و جهت‌دهی به فعالیت‌­های سیاسی و در نهایت خروجی و بروندادهایی که در مسـجد با عنـوان کارکرد سیاسی آن معنا و مفهوم پیداکرده است را تبیین و تشریح نماییم.