تسریع مسیر توسعه با توجه به نهادها

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست نقد و بررسی کتاب «اندیشه پیشرفت و تحولات جدید جامعه ایران»، بازخوانی مطالعات مجید تهرانیان در حوزه توسعه، فرهنگ و ارتباطات، امروز دوشنبه ۲۵ اردیبهشت در سالن شورا دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. 

هادی خانیکی، استاد ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست بیان کرد: اواسط فروردین‌ماه سال گذشته پاسخ تحقیقات پزشکی من آمد و مشخص شد که درگیر سرطان شدم، کار بخش‌هایی از این کتاب هنگامی که من بر تخت بیمارستان بودم انجام شده است. 

وی ادامه داد: تأکید دکتر معتمدنژاد بر آموزش بود. حضور غیررسمی دکتر تهرانیان از حضور رسمی ایشان در کشور بهتر بود و برای رسیدن به جامعه مدنی باید مکان و امکان گفت‌وگو را فراهم کرد. خوب است که بعضی از این فرهنگسراها برای گفت‌وگو شبانه‌روزی شود؛ ما بسیاری از شب‌ها با آقای تهرانیان به گفت‌وگو نشستیم از این گفت‌وگوها بهره‌ها بردیم. نباید از انتقاد ترسید؛ نگاه انتقادی به معنای نفی یا تخطئه نیست بلکه به معنای این است که به چه موضوعی باید پاسخ داد یا پاسخ نداد.

خانیکی افزود: روش دلفی اولین بار توسط آقای تهرانیان مطرح می‌شود و روش آینده‌نگری است. خراسانی بودن آقای تهرانیان از ایشان شخصیتی برجسته می‌سازد و ایشان با اینکه به زبان انگلیسی کاملاً مسلط بود و در انگلیسی واژه‌سازی می‌کرد و شعر می‌گفت اما وقتی فارسی صحبت می‌کرد یک کلمه غیر فارسی در کلام خود استفاده نمی‌کرد. 

این استاد ارتباطات اظهار کرد: تهرانیان فردی منصف بود که از منظر سیاسی به تفکر چپ تعلق خاطر داشت اما با این حال با شهید چمران به قدری دوستی نزدیک داشت که هرگاه حرف می‌زد، از او یاد می‌کرد. همچنین او با جلال آل احمد ارتباط داشت و نگاه منصفانه او بود که منجر به پژوهش‌های عمیق می‌شد. ایشان با تجلیل از دکتر شریعتی یاد می‌کرد و می‌گفت که ایشان مفهوم ملیت و مذهب را به خوبی درک کرده‌اند و این دو را در کنار هم می‌دید.

پیش‌بینی انقلاب اسلامی توسط مجید تهرانیان

وی تصریح کرد: طی مطالعات آقای تهرانیان در شهریور سال۱۳۵۷ پیش‌بینی کرده بودند به زودی در ایران انقلابی مذهبی رخ می‌دهد که این اتفاق رخ داد. ایشان با حدود 100 نفر از سرآمدان مذهبی آن زمان گفت‌وگو کرده بود که می‌توان از این افراد، به شهید مطهری و شهید باهنر اشاره کرد. دکتر تهرانیان طی مصاحباتی که با مدیران تلویزیون پیش از انقلاب داشت، دریافته بود که ایران در آستانه انقلابی مذهبی است زیرا آن‌ها در مصاحبه بیان می‌کردند برنامه‌های رادیو و تلویزیون متناسب با مردم ایران نیست زیرا جامعه ایران، مذهبی است و این برنامه‌ها مردم را آزرده می‌کند. 

خانیکی افزود: تهرانیان وقوع انقلاب را پدیده چندوجهی می‌بیند و دو ضرورت مطالعه تطبیقی و تاریخی را مطرح می‌کند. وقتی این موضوعات را مطالعه می‌کنیم، می‌بینیم که هنوز هم این موضوعات باقی است ولی مطالب و نوشته‌های ایشان مورد توجه مسئولان وقت نبود.

وی با بیان اینکه تهرانیان منابع فهم خود را از درون جامعه و فرهنگ ایران استخراج می‌کرد، ادامه داد: برای او شعر هم رسانه بود. او روندهای کلان را برای مطالعه به روندهای خرد تبدیل می‌کرد. توسعه ملی‌ای که تهرانیان مطرح می‌کند با توسعه انسانی محقق می‌شود. شاه با غروری که داشت فکر می‌کرد با بالا رفتن درآمد ارزی، ایران می‌تواند ژاپن غرب آسیا باشد اما با مطالعاتی که آقای تهرانیان انجام داده بود، این را می‌گوید که حتماً ما می‌توانستیم ژاپن باشیم در صورتی که از فرهنگ فردی فاصله بگیریم و به فرهنگ جمع‌گرایی بپیوندیم. 

وی افزود: او برای توسعه، ضرورت عبور از بعضی پیش‌فرض‌ها را بیان می‌کند و هزینه‌هایی را مطرح می‌کند که نمی‌توان از آن‌ها صرف نظر کرد. او بر این باور بود که در صورتی که نهادها را مهم‌تر از سازمان‌ها بدانیم، راه‌ها را کوتاه‌تر می‌توان پیمود؛ با نهادها می‌توان مسیرها را سریع‌تر رفت و در این صورت می‌توانیم کمتر یا بدون هزینه‌های توسعه که کشورهای توسعه‌یافته آن را طی کردند، ما نیز این مسیر را طی کنیم. 

خانیکی تأکید کرد: تهرانیان در خارج از کشور شناخته‌شده‌تر از ایران است اما او آنقدر به ایران عشق داشت که هرچند جفا دید و قدر ندید، ولی از هیچ قدمی برای ایران صرف نظر نکرد.

وی در پایان اعلام کرد: بنا دارم بخش دوم این کتاب را شروع کنم و امیدوارم که تا چند ماه آینده آن را به فرجام برسانم. 

حق بزرگ دکتر کاظم معتمدنژاد بر دانش ارتباطات

حسام‌الدین آشنا، استاد فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) در این نشست بیان کرد: بخش مهمی از فرهنگ علمی این دانشکده، مرهون دکتر کاظم معتمدنژاد است که حق بزرگی بر دانش ارتباطات ایران دارند. برای راه‌اندازی دکترای فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) شورایی تشکیل شد که آقای دکتر معتمدنژاد در این شورا حضور داشتند و به اعتبار حضور ایشان در این دانشگاه دکتر تهرانیان برای تدریس از آمریکا به ایران آمدند. 

آشنا ادامه داد: بخشی از فرایند مدرن شدن انتقادی ایرانیان، مرهون دکتر مجید تهرانیان است؛ آقای تهرانیان آثار علمی و میراث خود را در اختیار دکتر خانیکی گذاشتند تا از آن استفاده کنند. ایشان از همان کودکی فعال اجتماعی بودند و در سازمان شیر و خورشید آن زمان عضو بودند. دکتر تهرانیان در دانشگاه اقتصاد سیاسی مطالعه کردند و در ساواک 700 صفحه پرونده داشتند. ایشان هنگام بازگشت به ایران در زمان شاه در همان فرودگاه مهرآباد دستگیر می‌شوند و سپس حق تدریس و عضویت هیئت علمی در دانشگاه از ایشان سلب می‌شود.  

وی با بیان اینکه هر جامعه‌ای مدل توسعه و سعادت خود را دارد، گفت: به عقیده تهرانیان ایران می‌تواند یک توسعه خودبسنده داشته باشد. خودشکوفایی فردی، موضوع توسعه است. برای تهرانیان رویکرد روانشناسانه به توسعه مهم‌تر از رویکرد جامعه‌شناسان توسعه بود. مدل توسعه‌ای که تهرانیان طراحی کرده، نگاه انتقادی است.

وی اظهار کرد: تغییرات و اصلاحات زمان طلایی دارد و اگر زود هنگام تشخیص داده نشود، فاجعه به بار می‌آورد مانند سرطان است. هادی خانیکی از لحاظ شخصیتی به مجید تهرانیان شباهت دارد، در حقیقت اینکه فردی از مبارزه مسلحانه به گفت‌و‌گوی مسالمت‌آمیز برسد، اتفاق مهمی است. 

آشنا تصریح کرد: تهرانیان در حوزه‌های مختلف فعالیت کرده بود و کتابی تحت عنوان نامه‌هایی از اورشلیم دارد که برای آیندگان نوشته است. ایشان به مرحوم مطهری و باهنر تعلق خاطر داشتند و پژوهشی در رابطه با مذهب انجام داده بودند و با تمام بزرگان مذهبی مصاحبه کردند. تهرانیان تا بود برای ایران دلسوزی می‌کرد. 

وی افزود: امیدوارم در چاپ‌های جدید این کتاب مطالب انگلیسی آقای تهرانیان نیز ترجمه شود و برای آثار و دیدگاه او علاوه بر بزرگداشت، نشست‌های انتقادی نیز برگزار شود.

گفت‌وگو یکی از کارکردهای علم ارتباطات

حسین سرافراز، استادیار علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست بیان کرد: آقای دکتر خانیکی در حوزه تألیف سه مسیر را طی کردند؛ ایشان دانشجوی رشته ارتباطات بودند و سپس استاد این رشته شده‌اند. در کتاب قدرت، جامعه مدنی و مطبوعات که در سال ۱۳۸۱ تألیف شده، از شاخص‌هایی صحبت می‌کنند که ممکن است که زمینه و ابزار آن تغییر کرده باشد اما محتوای موضوعات مطرح‌شده تغییر نکرده است و هنوز هم به قوت خود باقی و قابل مراجعه است. 

وی افزود: مطبوعات در زمانی که قدرت سیاسی متمرکز است، غیر سیاسی می‌شوند و برعکس این قاعده هم صادق است. همه عالم ارتباطات در قدرت سیاسی خلاصه نمی‌شود و بخشی از توان این عالم در موضوعات فرهنگی است. یکی از کارکردهای ارتباطات، گفت‌وگو است و نباید به این موضوع بی‌توجهی کرد.