ثواب انفاق و کمک به نیازمندان در قرآن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) مجله اینترنتی ستاره نوشت: بعضی از مردم زمانی که صاحب مال و مکنت می شوند از ترس آن که دچار فقر بشوند از انفاق گریزانند. این افراد می ترسند که با بخشش مال خود متضرر شوند در حالی که بینش آن ها درباره انفاق کاملا غلط است و باید این بینش را اصلاح کنند.


نرخ سود انفاق چند درصد است؟

انفاق از جمله معامله هایی است که انسان با خداوند انجام می دهد و هیچگاه متضرر نمی شود. خداوند میزان سود انفاق را از دو برابر تا هفتصد برابر بیان کرده است که این میزان سود بستگی به میزان شایستگی فرد دارد. در آیه 261 سوره بقره می خوانیم:

«مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ في‏ کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ»

«کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه، یکصد دانه باشد و خداوند آن را برای هر کس بخواهد (و شایستگی داشته باشد) دو یا چند برابر می کند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسیع و (به همه چیز) داناست.»


عکس انفاق


شرط تضمین سود انفاق چیست؟

خداوند برای این که انفاق را قبول کند و در قبال آن سود بدهد شرط گذاشته است که بخشش مال بدون منت باشد. در آیه 262 سوره بقره می خوانیم:

«الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ ثُمَّ لا يُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذيً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»

«کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند سپس به دنبال انفاقی که کرده اند منت نمی گذارند و آزاری نمی رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسی دارند و نه غمگین می شوند.»


خداوند تاکید فراوانی دارد که به دنبال انفاق خود هیچ منتی بر فرد نیازمند نگذاریم. حتی در آیه 263 سوره بقره می فرماید:

«قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذيً وَ اللَّهُ غَنِيٌّ حَليمٌ»

«گفتار پسندیده (در برابر نیازمندان) و عفو (و گذشت از خشونتهای آنها) از بخششی که آزاری به دنبال آن باشد بهتر است و خداوند، بی نیاز و بردبار است.»

بنابراین اگر نیازمندی را با زبان خوش رد کنید یا برای او طلب مغفرت کنید بهتر از آن است که صدقه ای به او بدهید و سپس او را آزار دهید.


بذر انفاق را در زمین آباد بکاریم

خداوند در آیه 264 سوره بقره، انفاق همراه با منت را مانند لایه نازکی از خاک بر سنگ سخت می داند. در این خاک اگر بذری هم قرار بگیرد هرگز نخواهد رویید بلکه بعد از بارانی تند هیچ اثری از آن باقی نخواهد ماند:

«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذي‏ کَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلي‏ شَيْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکافِرينَ»

«ای کسانی که ایمان آورده اید، صدقه های خود را با منت آزردن باطل نکنید، مانند کسی که مال خود را به ریا و خودنمایی به مردم انفاق می کند و به خدا و روز واپسین ایمان ندارد، که مثل او مثل سنگ سخت و صافی است که خاکی (اندک) بر آن نشسته، پس باران تند و درشتی به آن برسد و آن را سنگی صاف (و بدون خاک و گیاه) واگذارد (صدقه او نظیر آن خاک است. و ریاکاران) به چیزی از آنچه کسب کرده اند دست نمی یابند و خداوند مردم کافر را هدایت نمی کند.»


این در حالی است که انفاق کسانی که برای رضای خدا مالشان را می بخشند مانند باغی است که در جایی مرتفع بنا شده است. به چنین باغی اگر باران شدیدی برسد محصولش دوبرابر می شود و اگر بارانی هم نرسد باز محصول خودش را خواهد داشت. در آیه 265 سوره بقره می خوانیم:

«وَ مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ»

«و مثل (انفاقات) کسانی که اموالشان را برای طلب خشنودی خدا و استوارسازی روحشان (در ایمان و عمل) انفاق می کنند، مثل باغی است در جایی مرتفع که باران تندی بدان رسیده پس میوه خود را دو چندان داده باشد، پس اگر باران تندی نرسیده باران نرمی رسیده (و بی گیاه نمانده است) و خداوند به آنچه عمل می کنید بیناست.»


مسلما کسی دوست نمی دارد که محصولش در زمینی ناامن باشد که هیچ تضمینی برای بارور شدنش نباشد:

«أَ يَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخيلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فيها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْکِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ کَذلِکَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآياتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ»

(آیه 266 سوره بقره)

«آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر درختان آن نهرها بگذرد و برای او در آن (باغ) از هر گونه میوه ای وجود داشته باشد، در حالی که به سن پیری رسیده و فرزندانی (کوچک و) ضعیف دارد (در این هنگام) گردبادی (کوبنده) که در آن آتش (سوزانی) است به آن برخورد کند و شعله ور گردد و بسوزد؟ (همین طور است حال کسانی که انفاق های خود را با ریا و منت و آزار باطل می کنند.) این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد شاید بیندیشید (و با اندیشه، راه حق را بیابید)»


عکس بخشش


پولشویی در انفاق ممنوع

نکته دیگری که خداوند در آیه 267 سوره بقره برای انفاق کردن به آن اشاره دارد این است که باید از مالی انفاق نمود که حلال باشد:

«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما کَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنا لَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لا تَيَمَّمُوا الْخَبيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذيهِ إِلاَّ أَنْ تُغْمِضُوا فيهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَميدٌ»

«ای کسانی که ایمان آورده اید! از قسمتهای پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت) به دست آورده اید و از آنچه از زمین برای شما خارج ساخته ایم (از منابع و معادن و درختان و گیاهان) انفاق کنید و برای انفاق به سراغ قسمت های ناپاک نروید در حالی که خود شما (به هنگام پذیرش اموال) حاضر نیستید آنها را بپذیرید مگر از روی اغماض و کراهت، و بدانید خداوند، بی نیاز و شایسته ستایش است.»

چرا هنگام انفاق کردن دست و دلمان می لرزد؟

مسلما در زمانی که انسان قرار است انفاق کند شیطان بیکار نخواهد نشست و به فکر وسوسه او می افتد. چه وسوسه ای از این قوی تر که فرد انفاق کننده را از فقری که ممکن است در آینده به سراغش بیاید بترساند. آیه 268 سوره بقره به این نکته اشاره دارد:

«الشَّيْطانُ يَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ»

«شیطان، شما را (به هنگام انفاق) وعده فقر و تهیدستی می دهد و به فحشا (و زشتیها) امر می کند ولی خداوند وعده «آمرزش» و «فزونی» به شما می دهد و خداوند قدرتش وسیع و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعده های خود وفا می کند.)»


انفاق واجب، حق الناس دارد

در مواردی که انفاق واجب یا نذر مالی بر عهده شماست لازم است که به آن عمل کنید. در غیر این صورت ستمگر شمرده می شوید و کسی نمی تواند یار و یاور شما باشد. در چنین مواردی ظلمی که شما به فقرا روا داشته اید گناه کبیره است و چون حق الناس است حتی با کفاره هم نمی توان آن را جبران کرد و توبه آن هم قبول نخواهد بود مگر آن که حق را به مستحق باز گردانید.

«وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمينَ مِنْ أَنْصارٍ»

«و هر نفقه ای که (در راه حق) انفاق نمودید و هر تعهدی که (در راه خدا) بر عهده گرفتید، بی تردید خدا آن را می داند (و پاداش می دهد و تخلف از آن ستمکاری است) و هرگز برای ستمکاران یاوری نیست.»


علنی اما بدون منت انفاق کنید

خداوند بر این نکته تاکید دارد که اگر صدقات را علنی پرداخت کنید مسلما باعث تشویق دیگران به این کار خیر خواهد شد و از طرف دیگر مایه دلگرمی فقرا و همچنین حفظ اجتماع خواهد بود. اما انفاق پنهانی نسبت به انفاق آشکار کمتر در معرض گناهانی چون ریا، منت و آذیت فرد نیازمند است. ضمن این که در انفاق پنهانی آبروی فرد نیازمند حفظ می شود و احساس ذلت و خفت نمی کند. در آیه 271 سوره بقره به این نکته اشاره شده است:

«إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَکُمْ وَ يُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَيِّئاتِکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ»

«اگر صدقه ها (ی مستحبی) را آشکار سازید کاری نیکوست و اگر آنها را پنهان دارید و به فقرا بدهید آن برای شما بهتر است و (خداوند) از گناهانتان می زداید و خداوند به آنچه می کنید آگاه است.»


عکس انفاق کردن


چرا مردم در انفاق کردن با هم فرق دارند؟

خداوند در آیه 272 سوره بقره به پیامبر (ص) توضیح می دهد که دردم به این دلیل در انفاق کردن متفاوت هستند که انفاق بدون منت و اذیت و خالصانه هدایتی از طرف خداوند برای کسانی است که ایمان شان کامل است. به همین دلیل است که بعضی از مردم سست ایمان در انفاق کردن کوتاهی می کنند و یا بعد از انفاق منت می گذارند:

«لَيْسَ عَلَيْکَ هُداهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ وَ ما تُنْفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ»

«هدایت (باطنی) آنها بر عهده تو نیست (بلکه وظیفه تو ابلاغ و بیم و مژده دادن و اقامه حجت است) و لکن خداست که هر کس را بخواهد (طبق اقتضاء حکمت و رحمتش) هدایت می کند و هر مالی که انفاق کنید به سود خودتان است و جز برای طلب رضای خدا انفاق نمی کنید (پس بهترین را انفاق کنید و منت هم ننهید) و هر مالی انفاق کنید (پاداش آن در آخرت یا تجسم عینی آن) به طور کامل به شما داده می شود و هرگز بر شما ستم نمی رود و از حقتان کم نمی گذارند»


بهترین نوع انفاق کدام است؟

بهترین زمانی که انسان می تواند انفاق کند در مورد نیازمندانی است که موانعی امکان تجارت و اشتغال مادی آن ها را گرفته است. این دسته از مردم افراد آبرومندی هستند و از کسی گدایی نمی کنند و حتی به گونه ای زندگی می کنند که به نظر می رسد افراد بی نیازی باشند. به قول معروف با سیلی صورت خودشان را سرخ نگه می دارند. آیه 273 سوره بقره به همین نکته اشاره دارد:

«لِلْفُقَراءِ الَّذينَ أُحْصِرُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليمٌ»

«(صدقات) از آن فقیرانی است که در راه خدا (مانند جهاد یا غارت رفتن اموال یا بیماری مزمن یا تحصیل علم) گرفتار آمده اند، نمی توانند (برای تحصیل معاش خود) هیچ گونه در روی زمین سفر کنند، فرد ناآگاه آنها را از شدت محافظتی که دارند توانگر می پندارد آنها را از سیمایشان می شناسی از مردم به اصرار چیزی نمی خواهند. و هر چه از مال انفاق کنید مسلّما خداوند به آن داناست.»