آدرس‌هایی که تخریب سینمای دینی را رقم می‌زند؛
سیاهنمایی از جنگ، زیاده‌گویی، اغراق و تصویرسازی اشتباه از مناسک دینی
گروه هنر ــ یک کارگردان سینما و تلویزیون به عواملی که سبب‌ساز ضعیف شدن سینمای دفاع مقدس می‌شود پرداخت و تصریح کرد: اگر می‌خواهیم به عاشورا یا دیگر رخداد‌های اسلامی بپردازیم، باید از زیاده‌گویی فاصله بگیریم و نادان فرض کردن دشمن اتفاق دیگری است که به سینمای دفاع مقدس ضربه‌های جدی زده است.
حمید بهمنی، کارگردان سینما و تلویزیون، در گفتوگو با ایکنا تصویرسازی از عاشورا را فراتر از دسته‌بندی‌های رایج در هنر توصیف کرد و گفت: مفهوم عاشورا بالاتر از هر قالب و ظرفی است. برای همین نباید تصور کرد یک ژانر سینمایی می‌تواند به تنهایی تمام معنای نهفته در عاشورا را تصویر کند، اما می‌توان ادعا کرد که سینمای دفاع مقدس اولین و شاخص‌ترین حوزه‌ای است که موضوع عاشورا در آن به شکلی زیبا می‌تواند نشان داده شود.
وی افزود: وقتی از سینمای دفاع مقدس حرف می‌زنیم، باید آن را جدای از سینمای جنگ بدانیم، چون دفاع مقدس با تکیه بر فرهنگ مقاومت شکل گرفته، اما در سینمای جنگ، نبرد‌های رایج در این سبک حرف اول را می‌زند. در دفاع مقدس حق الناس، عدالت‌طلبی، ایثار، دین‌مداری اصل است، ولی در ژانر جنگ، نهایت اخلاقیات به رفتار‌های انسان‌دوستانه خلاصه می‌شود.
وی افزود: وقتی از سینمای دفاع مقدس حرف می‌زنیم، باید آن را جدای از سینمای جنگ بدانیم، چون دفاع مقدس با تکیه بر فرهنگ مقاومت شکل گرفته، اما در سینمای جنگ، نبرد‌های رایج در این سبک حرف اول را می‌زند. در دفاع مقدس حق الناس، عدالت‌طلبی، ایثار، دین‌مداری اصل است، ولی در ژانر جنگ، نهایت اخلاقیات به رفتار‌های انسان‌دوستانه خلاصه می‌شود.
جریانسازی مهمترین ویژگی فیلم عاشورایی باشد
کارگردان فیلم «گلوگاه شیطان» با تأکید بر این‌که عاشورا در بسیاری از جوامع تأثیرات شگرفی داشته، اظهار کرد: گاندی بار‌ها در سخنان خود از امام حسین(ع) و تأثیری که این امام بر او گذاشته حرف زده است. البته تنها گاندی از امام حسین(ع) الگو نگرفته است، بلکه بسیاری از مفاخر دنیا نیز معطوف به عظمت این امام شهید هستند. این نکته را بیان کردم تا تأکید کنم فیلم عاشورایی باید جریانسازی داشته باشد و مخاطبش پس از تماشای اثر جذب معنا و مفهوم شده و از آن الگوبرداری کند.
بهمنی ترویج روح سلحشوری را یکی دیگر از تبعات مثبت فیلم عاشورایی دانست و گفت: فیلمی که می‌خواهد عاشورا را چه در قالب مستقیم و چه غیرمستقیم مد نظر قرار دهد حتماً باید ویژگی سلحشوری نیز را دارا باشد. سلحشوری تنها به قدرت بدنی خلاصه نمی‌شود، بلکه احقاق حق مظلوم از ظالم یکی از اقسام این خصلت مثبت است. در همین راستا امام حسین(ع) تنها فردی است که در طول تاریخ به صورت کامل خود و خانواده‌اش را فدای احقاق حق مظلوم کرده است. همچنین، قهرمانان بسیاری در جهان وجود دارند که برای یاری مردم به پا خواسته‌اند، اما قیامی که در عاشورا می‌بینیم قابل قیاس با هیچ حرکتی در تاریخ نیست، به همین دلیل بعد از ۱۴۰۰ سال عاشورا هنوز هم زنده است.
وی با بیان این‌که همخوان کردن مفاهیم عاشورا با دفاع مقدس باید از سوی اهلش صورت گیرد، تصریح کرد: زمانی که می‌خواستم پایان‌نامه کارگردانی خود را بگیرم موضوع پروپوزالم تأثیرات عاشورا بر دفاع مقدس بود در این مسیر با فیلمسازانی چون حاتمی‌کیا، حمیدنژاد، ملاقلی‌پور و... ملاقات کردم. در تمام این گفت‌وگو‌ها یک امر مشترک وجود داشت، آن هم این‌که فیلمسازانی که با آن‌ها صحبت می‌کردم تأکید داشتند که آرمان‌هایشان از عاشورا وام گرفته شده است.
بهمنی ترویج روح سلحشوری را یکی دیگر از تبعات مثبت فیلم عاشورایی دانست و گفت: فیلمی که می‌خواهد عاشورا را چه در قالب مستقیم و چه غیرمستقیم مد نظر قرار دهد حتماً باید ویژگی سلحشوری نیز را دارا باشد. سلحشوری تنها به قدرت بدنی خلاصه نمی‌شود، بلکه احقاق حق مظلوم از ظالم یکی از اقسام این خصلت مثبت است. در همین راستا امام حسین(ع) تنها فردی است که در طول تاریخ به صورت کامل خود و خانواده‌اش را فدای احقاق حق مظلوم کرده است. همچنین، قهرمانان بسیاری در جهان وجود دارند که برای یاری مردم به پا خواسته‌اند، اما قیامی که در عاشورا می‌بینیم قابل قیاس با هیچ حرکتی در تاریخ نیست، به همین دلیل بعد از ۱۴۰۰ سال عاشورا هنوز هم زنده است.
وی با بیان این‌که همخوان کردن مفاهیم عاشورا با دفاع مقدس باید از سوی اهلش صورت گیرد، تصریح کرد: زمانی که می‌خواستم پایان‌نامه کارگردانی خود را بگیرم موضوع پروپوزالم تأثیرات عاشورا بر دفاع مقدس بود در این مسیر با فیلمسازانی چون حاتمی‌کیا، حمیدنژاد، ملاقلی‌پور و... ملاقات کردم. در تمام این گفت‌وگو‌ها یک امر مشترک وجود داشت، آن هم این‌که فیلمسازانی که با آن‌ها صحبت می‌کردم تأکید داشتند که آرمان‌هایشان از عاشورا وام گرفته شده است.
فیلم دینی نیازی به اغراق ندارد
کارگردان فیلم «آن مرد آمد» با بیان این‌که اغراق بزرگترین آسیب برای فیلم‌های دینی و دفاع مقدسی است، بیان کرد: اگر می‌خواهیم به عاشورا یا دیگر رخداد‌های اسلامی بپردازیم باید از زیاده‌گویی فاصله بگیریم، چون نیازی به این امر نیست. اغراق تنها یک امر را سبب می‌شود و آنهم فاصله گرفتن مخاطب از اثر است، چون تماشاگر وقتی حس نکند به او واقعیات گفته می‌شود مضمون را نخواهد پذیرفت. این آسیب متاسفانه سینمای دفاع مقدس را به شدت آزار داده، چون در بیشتر فیلم‌هایی که تولید می‌شود قالب حاجی و سید‌ها را می‌بینیم که دائما تکرار می‌شوند؛ همچنین نادان فرض کردن دشمن اتفاق دیگری است که به سینمای دفاع مقدس ضربه‌هایی جدی زده است.
بهمنی متذکر شد: برخی مواقع در مباحث سینمایی می‌شنویم که از فیلم‌های هالیوودی به عنوان الگو در حوزه سینمای دفاع مقدس حرف زده می‌شود. برای مثال فیلمی نظیر «نجات سرباز رایان» به عنوان الگو معرفی شده است و به فیلمسازان توصیه می‌شود که فیلم دفاع مقدسی خود را بدین شکل بسازند. البته این فیلم یکی از مفاخر سینمای جهان است، ولی مناسباتش به هیچ وجه ارتباطی با هشت سال جنگ تحمیلی ندارد.
بهمنی متذکر شد: برخی مواقع در مباحث سینمایی می‌شنویم که از فیلم‌های هالیوودی به عنوان الگو در حوزه سینمای دفاع مقدس حرف زده می‌شود. برای مثال فیلمی نظیر «نجات سرباز رایان» به عنوان الگو معرفی شده است و به فیلمسازان توصیه می‌شود که فیلم دفاع مقدسی خود را بدین شکل بسازند. البته این فیلم یکی از مفاخر سینمای جهان است، ولی مناسباتش به هیچ وجه ارتباطی با هشت سال جنگ تحمیلی ندارد.
نمایش نماز خواندن یک رزمنده شکل عرفانی به اثر می‌دهد؟
وی ادامه داد: ارزش‌های نهفته در نجات سرباز رایان منبعث از اندیشه‌های اومانیستی است که فداکاری را برای رضایت انسان مطلوب می‌داند، اما در هشت سال دفاع مقدس فداکاری برای خشنودی خدا صورت می‌گرفت، چون اگر چنین نبود هیچ گاه یک جوان ۱۳ ساله حاضر نمی‌شد خود را فدای همرزمانش کند. همینطور وقتی از معنویات حاکم بر سینمای دفاع مقدس حرف می‌زنیم منظور نشان دادن یا تصویر سازی از مناسک دینی نیست، چون این گونه باب شده با نشان دادن نماز خواندن یک رزمنده، شکل عرفانی به کار بدهیم.
مدیرعامل سابق مؤسسه شهید آوینی اضافه کرد: فیلم مهاجر یک اثر کاملاً عاشورایی است بدون این‌که از تصاویر خارق‌العاده بهره برده باشد، اما در مقابل آن فیلمی چون «تنگه ابوقریب» نیز وجود دارد که با تمام داشته‌های فنی‌اش به نظرم عاری از ارزش‌های دفاع مقدس است. این کار صرفاً تکنیک است و الگوبرداری شده از سینمای غرب است برای همین تأکید دارم که سینمای جنگ ایران باید اول به معنا و سپس به فرم توجه کند.
مدیرعامل سابق مؤسسه شهید آوینی اضافه کرد: فیلم مهاجر یک اثر کاملاً عاشورایی است بدون این‌که از تصاویر خارق‌العاده بهره برده باشد، اما در مقابل آن فیلمی چون «تنگه ابوقریب» نیز وجود دارد که با تمام داشته‌های فنی‌اش به نظرم عاری از ارزش‌های دفاع مقدس است. این کار صرفاً تکنیک است و الگوبرداری شده از سینمای غرب است برای همین تأکید دارم که سینمای جنگ ایران باید اول به معنا و سپس به فرم توجه کند.
سیاهنمایی جنگ، نابود کردن دفاع مقدس است
بهمنی درباره سیاه‌نما‌یی‌های رایج در این ژانر نیز چنین توضیح داد: بیش از یک دهه است که در سینمای ایران سیاهنمایی از جنگ باب شده است، در حالی که در هیچ کجای دنیا به ایثارگرانشان نگاه منفی ندارند. برای نمونه فیلم‌هایی که هم اکنون در رابطه با جنگ جهانی دوم ساخته می‌شود گواه بارز این امر است. من نگاه سیاه به جنگ را نشئت گرفته از فضای حاکم بر سینما می‌دانم، والا در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ سینمای دفاع مقدس آرمانی‌ترین شکل فیلمسازی ما بود.
وی در پایان تأکید کرد: برای این‌که سینمایی عاشورایی داشته باشیم حتماً نباید توقعات به فیلمسازان مختص شود، چون سینماگر نیمی از راه است، اما نیمی دیگر از مسئولان هستند که سال‌هاست این رسالت را فراموش کرده‌اند، زیرا آنچه مشاهده می‌شود نشان‌دهنده نبود دغدغه مدیران درباره موضوعات عاشورایی است و ترجیح آن‌ها فیلم‌هایی است که در جشنوار‌ه‌های خارجی به موفقیت می‌رسند؛ پس در انتهای سخنم تأکید می‌کنم که آینده‌ای روشن و متناسب با آرمان‌های عاشورا برای هنر هفتم متصور نیستم.
گفتوگو از داود کنشلو
انتهای پیام
