«تقاطع انقلاب»؛ سخنی منصفانه با جوانان/ برداشتن گام دوم انقلاب در گرو نقد گام نخست است

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست معرفی و بررسی کتاب «تقاطع انقلاب»، دوشنبه 27 آبان‌ماه با حضور حجت‌الاسلام محمدرضا زائری، نویسنده کتاب، حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، پژوهشگر تاریخ شفاهی انقلاب و فروز رجایی‌فر، فعال سیاسی و فرهنگی انقلاب اسلامی در محل باغ‌موزه قصر برگزار شد.

سیدعبدالجواد موسوی، نویسنده، شاعر و مجری این مراسم در سخنانی کوتاه درباره کتاب «تقاطع انقلاب» اظهار کرد: نویسنده این کتاب، محافظه‌کاری نکرده و این کتاب را در لحظه و بنابر شرایط حادث بر روند انقلاب نگاشته است. زائری پرسش‌هایی در این کتاب طرح کرده که خیلی‌ها از طرح آن نگرانی دارند. تا زمانی که این پرسش‌ها طرح نشود و تا زمانی که این سؤال‌ها به تأخیر بیفتند، درمان نیز به تأخیر می‌افتد. نویسنده کتاب «تقاطع انقلاب» از دهه 70 در روزنامه‌ها قلم می‌زد و بدون رویکرد جناحی، مسائل روز را نقد می‌کرد، کسی که از دوران جوانی دغدغه کشور و انقلاب را داشته، امروز هم بر همان مسیر ایستاده است.

گام دوم انقلاب در گرو نقد گام نخست

حجت‌الاسلام زائری، نویسنده کتاب در این نشست اظهار کرد: امروز شرایطی در کشور و تهران داریم، هم برف و سرما هست و هم شرایط سیاسی و اجتماعی خاصی حکمفرماست، اما با این حال تعداد زیادی در این محفل جمع شده‌اند که نشان می‌دهد دغدغه انقلاب میان آن‌ها زنده است. از کسانی که این جلسه را ترتیب دادند و از کسانی که در این نشست شرکت کرده‌اند، صمیمانه تشکر می‌کنم. نقد مهمی که به این کتاب وارد می‌شود، این است که می‌گویند تعدادی از مقالات آن در گذشته به چاپ رسیده‌اند و حرف جدیدی ندارد. بله برخی از مقالات کتاب در گذشته چاپ شده‌اند، اما در آن‌ها راجع به موضوعاتی صحبت شده است که هنوز هم موضوعیت دارد و تاریخ مصرفش تمام نشده است، اساساً اگر انقلاب اسلامی را پدیده‌ای اجتماعی و زنده بدانیم، برخی مسائل آن مربوط به عملکرد چهار دهه اخیر بوده است که تا امروز ادامه یافته و ممکن است آینده را هم شکل دهد. وقتی از لزوم برداشتن گام دوم انقلاب سخن می‌گوییم، باید به گام نخست آن نیز توجه کنیم و آن را نقد کنیم.

وی در ادامه گفت: تعدادی از مقالات این کتاب برای نخستین‌بار منتشر می‌شود. به همه مخاطبان تأکید می‌کنم که به مقدمه کتاب توجه داشته باشند که آن را به تازگی نگاشته‌ام و به زعم خود، حرف‌های تازه‌ای در آن مطرح کرده‌ و از نسلی صحبت کرده‌ام که در پدیدآمدن انقلاب نقشی نداشته و امروز هم چندان همراهی با جریان انقلاب ندارد، اما شهروند این کشور است و حقوقی دارد. این نسل باید احساس کند در اداره کشور نقش دارد. این نسل باید بداند حقوقی دارد که ربطی به اعتقاد و سلیقه‌اش ندارد، همانقدر که انقلاب ما اسلامی است، جمهوریتِ ما ایرانی‌ست و یکایک مردم ایران باید در مورد کشور بتوانند اظهار نظر کنند. البته در طرح این مباحث، برخلاف نظر آقای موسوی، محافظه‌کاری هم به خرج داده‌ام، زیرا سَرَم را دوست دارم و نمی‌خواهم به سادگی برای خودم دردسر درست کنم.

مدیرمسئول مجله خیمه اظهار کرد: راجع به انقلاب اسلامی که بزرگترین پدیده اجتماعی قرن بود، باید گفت و نوشت. اگر سخن نگوییم، دیگران به جای ما سخن می‌گویند و می‌نویسند. با نسلی مواجه هستیم که اگر چیزی را از آن‌ها مخفی کنیم، به هر ترتیب آن را پیدا می‌کنند و می‌خوانند، همانطور که بعضی کتاب‌ها را از آن‌ها مخفی کردیم، اما آن‌ها کتاب‌های مورد نظر را از پیاده‌روهای خیابان انقلاب پیدا کردند و خریدند. دو واکنش نسبت به انقلاب وجود دارد که من را واداشت تا این کتاب را تألیف کنم و رویکرد منصفانه را تبیین کنم. رویکرد اول، ادبیات حاکم بر صداوسیما و تریبون‌های نماز جمعه است که متأسفانه مردم نمی‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند، رویکرد دوم نیز رویکرد بی‌منطق، بی‌انصاف و هتاک است که نمی‌خواهد نقاط مثبت انقلاب اسلامی را بپذیرد و اصرار می‌کند که هیچ دستاوردی در انقلاب وجود نداشته است.

مدیر سابق مجموعه فرهنگی شهدای هفتم تیر(سرچشمه) گفت: باید به پرسش‌های جوانان صادقانه و منصفانه پاسخ دهیم. البته قبول دارم که هر پرسشی را هم نمی‌توان پاسخ گفت، زیرا برای پاسخ به برخی پرسش‌ها باید زمان بگذرد تا فکر و تحقیق کنیم. درباره برخی پرسش‌ها هم نمی‌توانیم صحبت کنیم، همانطور که همین الان نمی‌توانیم درباره اتفاقات کف خیابان و بنزین صحبت کنیم.

تأکید بر وجه قدسی انقلاب، نقد آن را دشوار می‌کند

حجت‌الاسلام زائری تصریح کرد: تلاش من در این کتاب، این بود که یادآوری کنم انقلاب اسلامی، تجربه‌ای بشری است و هر تجربه بشری، طبعاً خطاهایی دارد. بعضی مدام از سر خیرخواهی به وجهه قدسی انقلاب تأکید می‌کنند، در حالی که اگر انقلاب را سراسر الهی بدانیم، آن هنگام انتظارات مردم به گونه دیگری شکل می‌گیرد و انتقاد کردن به نظام سخت خواهد شد. در اینکه اصل انقلاب مورد تأیید حق تعالی بوده است، شک نداریم، اما تجربه انقلاب، تجربه بشری است. متأسفانه همین اشتباه را در مورد دفاع مقدس نیز مرتکب می‌شویم، وقتی مدام بر قدسی بودن جنگ تحمیلی تأکید می‌کنیم، ارزش شب‌بیداری‌ها و رشادت‌های رزمندگان را کمتر کرده‌ایم.

نویسنده کتاب «تقاطع انقلاب» در بخش دیگری از سخنان خود گفت: واقع‌گرایی یعنی دوری از سفیدنمایی و سیاه‌نمایی. برخی از دوستان می‌گویند هیچ انتقادی به انقلاب نکنیم تا مبادا با دشمن هم‌نوا شویم، اما باید دقت کنیم که انتقاد موجب رفع مشکلات می‌شود. اگر روحانیت به‌واسطه سکوت خود در برابر مشکلات، مقبولیت خود را از دست بدهد، آنگاه دیگر مردم روضه امام حسین(ع) را نیز از او نخواهند پذیرفت.

حجت‌الاسلام زائری در پاسخ به یکی از حاضران که گفت: «عجیب است که با لباس روحانیت، سکولار شده‌اید»، اظهار کرد: شما عادت کرده‌اید که کسی با ریش بلند و چفیه جلویتان بنشیند و شعار بدهد و هرکس اینطور نباشد، می‌گویید سکولار شده است. انتقادکردن به معنای سکولارشدن نیست، اتفاقاً من از روی احساس مسئولیتی که به‌واسطه عمامه برسرداشتن احساس می‌کنم، نقاط ضعف و قوت را مطرح می‌کنم. حتی معتقدم نقاط ضعف و قوت حکومت پهلوی نیز باید در کنار هم بیان شود، آنگاه نسل جوان به ارزش کار انقلاب پی می‌برد و متوجه می‌شود که چه استقلال و امنیتی به وجود آمد.

این فعال فرهنگی با تأکید بر اینکه باید از شعارزدگی در پیگیری آرمان‌های انقلاب پرهیز کنیم، اظهار کرد: تاریخ قضاوت خواهد کرد که بعضی با سخنان امام و رهبری، چه برخورد نازلی انجام دادند. وقتی رهنمودهای مقام معظم رهبری به شکل شعاری بر برگه‌های امتحانی و اداری نوشته می‌شود و کسی برای عمل کردن به آن‌ها برنامه‌ریزی انجام نمی‌دهد، یعنی دچار شعار شده‌ایم.

بازتعریف جایگاه مردم در نظام

در ادامه این نشست، رجایی‌فر، فعال سیاسی و فرهنگی انقلاب اسلامی اظهار کرد: کتاب «تقاطع انقلاب» را دقیقاً منطبق با نظرات خود می‌دانم و معتقدم نویسنده به درستی این ضرورت را تشخیص داده است که باید با آرامی و انصاف با جوانان سخن گفت. وقتی در شبکه‌های اجتماعی با سخنان تند جوانان مواجه می‌شوم، سعی می‌کنم به آرامی پاسخ بگویم و همین باعث می‌شود که برخی کسانی که اصطلاحاً از من حزب‌اللهی‌‌تر هستند، بگویند این‌قدر سعی نکن خود را خوب جلوه دهی! آن‌ها باور ندارند که جوانان راهی جز شبکه‎‌های اجتماعی برای دیالوگ ندارند، همه راه‌ها را بر جوانان بسته‌ایم.

وی در ادامه با اشاره به ویژگی‌های کتاب «تقاطع انقلاب» گفت: نمی‌توان انکار کرد که چون این کتاب، مجموعه‌ای از مقالات است، رویکرد ژورنالیستی نیز بر جریان آن غلبه دارد. بهتر بود مقالات منتشرشده با توضیحاتی بیشتر در فضای غیرژورنالیستی بازآفرینی می‌شدند. مقدمه نویسنده را بسیار مهم می‌دانم. ایشان می‌گوید باید با مردم به خصوص جوانان بر نقاط اشتراک واقعی و عینی تأکید کنیم، آنگاه با رسمیت‌شناختن حق تعیین سرنوشت برای دیگران و شایسته‌سالاری، برنامه راه آینده را ترتیب دهیم. بعضی فکر می‌کنند که این واقع‌گرایی با آرمان‌گرایی که اساس انقلاب بوده است، منافات دارد. اتفاقاً به نظر من، منافاتی وجود ندارد و واقع‌گرایی کمک می‌کند به آرمان‌های خود دست پیدا کنیم. آرمان‌گرایی با خیال‌پردازی تفاوت دارد، بعضی می‌خواهند واقع‌گرایی را تضعیف و خیال‌پردازی را تقویت کنند.

رجایی‌فر با اشاره به آفات فقدان واقع‌گرایی گفت: یکی از خاطرات دفاع مقدس که بعد از جنگ با استقبال خوبی مواجه شد و من نیز دو بار آن را خواندم، خاطرات شهید برونسی بود. نویسنده این کتاب از قول یکی از همرزمان شهید، خاطره‌ای آورده بود که شهید برونسی گفته بود دوست دارم جوری شهید شوم که جنازه‌ام پیدا نشود، با این وجود چند سال بعد از چاپ کتاب، جنازه شهید پیدا شد و آزمایش‌های DNA که تیم سردار باقرزاده گرفتند، هویت شهید برونسی را تأیید کرد، اما نویسنده کتاب با رد شواهد علمی و واقع‌گرایی برای اینکه عیار کتاب خود را حفظ کند، به خانواده شهید اصرار کرد که این جنازه دروغین است، نتیجه این شد که در خانواده شهید بر سر تشییع جنازه اختلاف بزرگی رخ داد. عده‌ای از خانواده به تبعیت از نویسنده کتاب، اصالت جنازه را رد کردند و حاضر به تشییع نشدند و عده‌ای دیگر از بستگان پذیرفتند و به تنهایی در مراسم شرکت کردند.

تعیین عیار الماس انقلاب با آتش انتقاد

این دانشجوی پیرو خط امام که در جریان تسخیر سفارت آمریکا در سال 1358 حضور داشته است، تصریح کرد: اگر راجع به تسخیر لانه جاسوسی، حوادث 88 و بنزین با جوانان صحبت نکنیم و سعی کنیم بدون اینکه صحبت کنیم، پرونده‌ مسائل را ببندیم، آن‌ها اعتماد خود را نسبت به انقلاب از دست می‌دهند. نباید فکر کنیم فقط خودمان می‌توانیم درباره حجاب، دوچرخه و ورزشگاه نظر بدهیم و کسی حق نداشته باشد نظر مخالف بدهد. معتقدم جایگاه مردم در نظام نیاز به بازتعریف دارد. برای اصلاح مشکلات، نگاه موردی کفایت نمی‌کند، بلکه باید در نگاه کلان به مردم تجدید نظر کرد. مقبولیت، موضوعیست که هم در فقه سیاسی و هم در علوم سیاسی مطرح است. اگر مقبولیت نباشد، حتی امیرالمؤمنین(ع) هم خانه‌نشین می‌شود.

وی در ادامه گفت: در کشور ما احترام به نظر مردم به اندازه کافی وجود ندارد. کسانی که انتخابات را باختند، باید می‌پذیرفتند که نظر مردم با این دولت است، اما چون برای نظر مردم احترام قائل نبودند، کاری کردند که برجام زمین بخورد و هر روز هجمه‌ای به منتخبان ملت وارد کردند. چون احترام به اندازه کافی وجود ندارد، وقتی کسی می‌گوید اجازه دهید به کنسرت برویم، می‌گویند: «مگر کنسرت اولویت اصلی کشور است؟»، در حالی که شاید واقعاً کنسرت برای کسی اولویت باشد و ما حق نداریم او را نادیده بگیریم. صداوسیما از یک روحانی مشهور دعوت می‌کند تا در مورد فواید چندهمسری صحبت کند. اگر بنا به اولویت‌سنجی باشد ما باید این پرسش را مطرح کنیم که وقتی جوانان به دلیل مشکلات مالی از ازدواج ناتوان هستند، طرح موضوع چندهمسری که شرایطی خاص دارد، چه معنایی دارد؟

رجایی‌فر در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: حکومت در زمینه استقلال، نمره عالی کسب کرده است و همه می‌دانند که اگر امروز تعاملات خاصی هم با یکی دو ابرقدرت دارد، به معنای وابستگی نیست و نفع و ضرر خود را لحاظ می‌کند. اما در زمینه توازن میان آزادی و امنیت نمره قابل قبولی کسب نکرده است و هنوز جای کار دارد. سال‌هاست با طرح عباراتی همچون «در برهه حساس کنونی» موانعی بر سر راه آزادی ایجاد کرده‌ایم. امنیت خوبی در کشور برقرار است، اما آزادی هم باید به اندازه آن باشد تا امنیت واقعی‌تر شود. برای سنجش الماس، آن را در معرض آتش قرار می‌دهند، آتش انتقاد همان چیزیست که عیار انقلاب را نشان خواهد داد.

گفت‌وگوی بین‌نسلی

حجت‌الاسلام فخرزاده، پژوهشگر تاریخ شفاهی انقلاب نیز در این نشست اظهار کرد: امیدوارم روزی برسد که همه مردم ایران برای کتاب خواندن اهمیت ویژه قائل شوند. کتاب «تقاطع انقلاب» کتاب خوبی است که می‌تواند نظر مخاطبان جوان را به خود جلب کند. من خبرموثق دارم که مقام معظم رهبری دوست دارند گفت‌وگوی بین نسلی از طریق گفت‌وگوهای آزاداندیشی و چالشی صورت گیرد. زائری کسی است که زبان جوان را به خوبی می‌شناسد. او با مسئولیت‌های حکومتی کار خود را شروع کرد اما در ادامه به کارهای مردمی روی آورد.

وی ادامه داد: جنس دفاع زائری از انقلاب با مدلی که صداوسیما دفاع می‌کند، متفاوت است. نویسنده کتاب «تقاطع انقلاب» انتقادها و دردها را بیان می‌کند و البته خود به درمان نیز اشاره می‌کند. اگر هر کدام از موضوعات این کتاب، در قالب کتابی مستقل منتشر و بسط داده می‌شد، خیلی بهتر بود. مردم ایران حق دارند راجع به انقلاب خود، درست بخوانند و خوب بشنوند، نه اینکه در فضایی غبارآلود و همراه با سانسور قرار بگیرند. این دغدغه‌ای بود که باعث شد از همان روزهای پس از جنگ به تاریخ‌نگاری دفاع مقدس ورود کنم و با هزاران شخصیت در زمینه جنگ تحمیلی، هزاران ساعت گفت‌وگو کنم.

این پژوهشگر تصریح کرد: تجربه این سال‌ها به من اثبات کرد که برای فهم حقایق انقلاب باید از زوایای گوناگون و آدم‌ها با سلیقه‌های مختلف به موضوع بنگریم. یکی از رزمندگان دفاع مقدس اصرار می‌کرد که در یکی از عملیات‌ها در زمان آقای بنی‌صدر، ارتش خیانت کرده است، اما چند سال بعد وقتی برای مصاحبه خدمت شهید صیاد شیرازی رفتم، ایشان به طور اتفاقی ماجرای همان عملیات را تعریف کرد و گفت که ما نیرو نداشتیم و نمی‌توانستیم خط را ترک کنیم. چند تانک را مأمور کردیم در آن خط حرکت کنند تا دشمن از روی اعتماد به نفس ما، فکر کند تعداد زیادی تانک مستقر کرده‌ایم، در حالی که هیچ نداشتیم. بسیجی‌هایی که خط جلو بودند، فکر می‌کردند که ما به اندازه کافی در خطوط عقب نیرو داریم و اگر با تانک جلو نمی‌رویم، کوتاهی می‌کنیم. نمی‌توانستیم با بی‌سیم به آن‌ها بگوییم، زیرا شنود می‌شد. نتیجه این شد که چند نفر از رزمندگان بسیجی با اسلحه به خط عقب آمدند و به زور تانک‌ها را به خط جلو بردند و شماتت کردند که کوتاهی انجام شده است، دست آخر همگی به شهادت رسیدند.

گزارش تصویری این نشست را اینجا ببینید.