پوشش رسانه‌ای اپیدمی‌ها؛ بیان اطلاعات ضروری یا ایجاد ترس عمومی؟

به گزارش ایکنا، معصومه رشیدی، پژوهشگر رسانه و استاد دانشگاه جامع علمی کاربردی، طی یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است، به بررسی نقش «ترس و شایع کردن ترس همگانی» در نحوه پوشش خبری رسانه‌ها در مورد کرونا پرداخته و ضمن مقایسه نحوه پوشش کرونا با سایر بیماری‌های مسری، درباره ایجاد آلودگی‌های آنلاین هشدار داده است. در این یادداشت می‌خوانیم:

بلایا در دنیای جهانی شده امروز، نه تنها شایع‌تر شده‌اند بلکه غالباً فاجعه‌بارتر هم هستند. برخی از آنها مانند بیماری‌های مسری جدید ترسناکند. آنها ما را می‌ترسانند زیرا ناشناخته و غیرقابل‌پیش‌بینی هستند. شیوع بیماری کووید 19 در ماه‌های اخیر در نقاط مختلف دنیا خود را در زمره سوژه‌های نادری قرار داد که بنا بر مبحث ارزش‌های خبری، نه یک ارزش که از همه هفت ارزش خبری برای اولویت یافتن جهت پوشش رسانه‌ای گسترده‌ برخوردار است.

در گذشته مطرح می‌شد که خبرنگار نباید احساسات خود را در تهیه خبر دخیل کند اما تغییرات در خبرنگاری و جامعه، عواطف و احساسات را به یک عنصر بسیار مهم در چگونگی تولید و مصرف اخبار تبدیل کرده است؛ اما علی رغم این مسئله تأثیر احساسات در شکل‌گیری اخبار به اشتراک گذارده شده و روش درگیری با آنها معمولاً در تحقیقات رسانه‌ها مورد غفلت قرار می‌گیرند. احساسات در همان حال که از طریق رسانه‌ها  به گردش درمی‌آیند، می‌توانند تفرقه‌انگیز و محدود کننده نیز باشند.

پوشش رسانه‌ای برای گفت‌وگوهای مشترک بسیار مهم است و نقشی کلیدی در تنظیم احساسات ما، از جمله ترس بازی می‌کند. در حالی‌ که ترس، احساسی است که اغلب به صورت فردی تجربه می‌کنیم، اما گاهی می‌تواند یک احساس مشترک و اجتماعی باشد که از طریق گروه‌ها و جوامع به جریان افتاده و واکنش‌ ما را نسبت به رویداد یا رویدادهای جاری، شکل می‌دهد. ترس مانند دیگر احساسات، مسری است و می‌تواند به سرعت گسترش یابد.

پوشش رسانه‌ای، یک دستور جلسه(برجسته‌سازی) برای بحث‌های عمومی تعیین می‌کند و در حالیکه اخبار لزوما به ما نمی‌گویند که چگونه فکر کنیم اما به ما می‌گویند که درباره چه چیزی باید فکر کنیم. با پوشش هر خبری رسانه‌ها رویدادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... را مهم و در کانون توجه ما قرار می‌دهند. تحقیقات، به طور مداوم نشان داده‌اند زمانی که واقعه‌ای از پوشش رسانه‌ای گسترده برخوردار شود و در دستور کار قرار گیرد، توسط اعضای جامعه، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و می‌تواند افکار عمومی را هدایت کند.

نتایج یک مطالعه توسط مجله تایم نشان داد که پوشش رسانه‌ای شیوع ویروس کنونی، بسیار برجسته‌تر از بیماری‌های همه‌گیر اخیر از جمله ابولا بوده است. مطابق این بررسی، تعداد مقالات چاپ‌شده به زبان انگلیسی در مورد شیوع بیماری کرونا ویروس در ماه اول خود در مقایسه با دوره زمانی مشابه برای شیوع بیماری همه‌گیر ابولا در سال ۲۰۱۸، 23 برابر بیشتر بوده، جایی‌که ترس نقش بسیار حیاتی در پوشش شیوع بیماری بازی کرده است و اخبار با احساسات گره می‌خورد.

استفاده روزنامه‌های پرتیراژ سراسر جهان از کلماتی مانند «ترس» و یا کلمات مرتبط دیگر مانند «ویروس قاتل» یا «بیماری کشنده» درباره این بیماری، به افزایش نگرانی‌ شهروندان جوامع منجر شده، در حالی که تعدادی دیگری از اخبار به دنبال خنثی کردن ترس‌ها و اطمینان بخشیدن به مردن بوده‌اند. 

تحقیقات در مورد پوشش شیوع بیماری‌های همه گیر قبلی نیز نشان می‌دهد آنها نیز تأکید مشابهی بر ترس داشتند. در مورد اپیدمی سارس در سال 2003، استعاره مفهومی مورد استفاده کلمه «قاتل» بود و در همین راستا، متخصصان رسانه با بررسی شیوع ویروس H1N1 در هلند دریافتند که این بیماری نیز با ویژگی «نگران‌کننده یا هشداردهنده» پوشش داده شده بود. به بیان دیگر مانند کرونا ویروس، چنین شیوع‌های تاریخی با عدم اطمینان، پرورش ترس و وحشت اطلاع‌رسانی شدند.

برجسته کردن ترس به عنوان یک موضوع در اخبار و گزارش‌های کرونا ویروس، حاکی از آن است که پوشش شیوع بیماری بیشتر منعکس‌کننده ترس عمومی است تا اطلاعات ضروری که در رابطه با گسترش ویروس در حال رخ دادن است. فرانکلین روزولت، احتمالا در این مورد مبالغه کرده است که می‌گوید: «تنها چیزی که باید از آن بترسیم، خود ترس است». اما در زمانی که ترس ما نه از نبود و یا کمبود اطلاعات بلکه از انباشتگی اطلاعات نادرست، اخبار جعلی و تئوری‌های توطئه است؛ ارزشمند است در برابر خطرات این احساسات شدیداً مسری در مواجهه با عدم قطعیت هشیار باشیم.

گاهی آلودگی‌های آنلاین، فهم این مسئله را برای مردم دشوار می‌سازد که خطرات واقعی در کجا نهفته شده است و  لذا لزوم پرورش مخاطب بسیار هوشیار و آگاه را خاطر نشان می‌کند. یادگیری اطلاعات نادرست از وب می‌تواند عواقب وخیمی برای تصمیم‌گیری‌های شخصی و اجتماعی داشته باشد و در نهایت نگران بودن منطقی است اما واکنش افراطی اشتباه است.