پیشنهادهایی به آموزش و پرورش برای افزایش مهارت قرآنی دانشآموزان
علی فربین، مدرس و قاری پیشکسوت قرآن کریم، در مقاله «بررسی وضعیت آموزش قرآن در مدارس کشور» آورده است: «در هر سه مقطع آموزش و پرورش، مهارت‌های تلاوتی لازم است، اما کافی نیست. پس در مقطع ابتدایی بیشتر به تلاوت و در مقاطع متوسطه اول و دوم بیشتر باید به فهم معانی آیات و پیام‌های قرآنی و تدبر در موضوع‌های مبتلابه اجتماعی پرداخت».
به گزارش ایکنا، علی فربین، مدرس و قاری پیشکسوت قرآن کریم، با بررسی کتب قرآن درسی تمام مقاطع تحصیلی و تحقیق میدانی و مصاحبه با والدین و دانشآموزان، مقاله‌ای را با عنوان «بررسی وضعیت آموزش قرآن در مدارس کشور» به رشته تحریر درآورده و در اختیار این رسانه قرار داده است.
در این مقاله به لزوم آموزش معلمان با شیوههای جذاب آموزش قرآن در دوره‌های آموزش ضمن خدمت فرهنگیان، لزوم تغییر محتوای کتب قرآن درسی و تغییر شیوه ارزشیابی و اعطای نمره با هدف‌گذاری آموزش هنرهای تلاوت در مقطع ابتدایی، حفظ موضوعی پیام‌های قرآنی و ترجمه واژه‌های پرکاربرد قرآنی در مقطع متوسطه اول، آموزش تدبر در قرآن با انجام پژوهشهایی درباره موضوعات مبتلابه در جامعه و ارائه آنها به شکل مقاله و کنفرانس در کلاس قرآن و تقویت کمی و کیفی اعضای گروه واحد تألیف کتب وزارت آموزش و پرورش پرداخته شده که متن آن بدین شرح است؛
چکیده:
با وجود آنکه در مدارس کشور از پایین‌ترین سطح یعنی مقطع ابتدایی تا پایان تحصیلات دبیرستانی، در ارتباط با تلاوت آیات قرآن از سورههای مختلف و فهم معانی واژه ها با روش‌های بسیار متنوع در کلاس و تمرینات در منزل و چاپ کتب قرآن درسی مربوطه، امر آموزش توسط معلمان و دبیران صورت می‌گیرد. مع‌هذا غالب دانشآموزان پس از تحصیلات متوسطه و ورود به دانشگاه، توانایی تلاوت روان و فهم معانی آیات مربوطه را ندارند.
در این مقاله تلاش شده است از طریق تحقیق میدانی و مصاحبه با دانشآموزان و والدین آنها و معلمان مدارس اول تا پنجم ابتدایی و مربیان پرورشی و معلمان قرآنی و معلمان متوسطه اول و دوم دبیرستان‌های منطقه ۴ تهران مانند مطهری و ولایت و همچنین مصاحبه با آقای رضا نباتی، کارشناس مسئول تألیف کتب درسی قرآن در وزارتخانه و بررسی محتوای کتب قرآن درسی تمام مقاطع و چگونگی اعطا نمره به دانشآموزان و تعیین هدف آموزش قرآن بر مبنای آیات و روایات و تحلیل مسئله، پیشنهادهایی جهت تغییر و اصلاح نظام آموزشی و بهبود مشکل ارائه شود که از آن جمله‌اند اولا آموزش معلمان با شیوههای جذاب آموزش قرآن در دوره‌های آموزش ضمن خدمت فرهنگیان و ثانیا تغییر محتوای کتب قرآن درسی و تغییر شیوه ارزشیابی و اعطای نمره با هدف‌گذاری آموزش هنرهای تلاوت در مقطع ابتدایی و حفظ موضوعی پیام‌های قرآنی سراسر قرآن و ترجمه واژه‌های پر کاربرد قرآنی در مقطع متوسطه اول و آموزش تدبر در قرآن با انجام پژوهشهایی پیرامون موضوع‌های مبتلا به در جامعه و ارائه به شکل مقاله و کنفرانس در کلاس قرآن و ثالثا تقویت کمی و کیفی گروه کارشناسان قرآن در واحد تألیف کتب وزارت آموزش و پرورش.
کلمات کلیدی : قرآن، آموزش، مدارس، احادیث
مقدمه:
تقریباً هر چند سال یک بار کتب آموزش روخوانی قرآن در مدارس عوض می‌شود و شیوههای جدید پیشنهاد می‌گردد و این نشان می‌دهد که هنوز برای دوره تحصیلی دانش‌آموزی هیچ معیار و هدف مشخصی در نظر گرفته نشده که مطابق آن اهداف برنامه‌ریزی ثابتی انجام شود، در حالی که ۱۲ سال تمام، بهترین ایام عمر یک فرد در اختیار معلمین قرار دارد و باید گفت مع‌الاسف فار‌غ‌‌التحصیلان، کمترین بهره ممکن را از این فرصت جبران نشدنی می‌برند.
آیا مشکل کتاب‌های متداول در سه مقطع دانش آموزی (ابتدایی، دوره اول و دوم متوسطه) از نظر حجم و محتوا است یا شیوههای آموزشی و روش تدریس و تمرین و میزان مهارت معلمان در انتقال این مهارت به دانشآموزان و ایجاد انگیزه و تشویق آنها به کتاب قرآن یا چگونگی اعطای نمره و امتیاز به درس قرآن و یا نوع نگاه به درس قرآن است که آموزش چگونگی خواندن آیات الهی اهمیت دارد یا آشنا شدن با مفهوم آیات و رهنمود های قرآنی، یا هر دو موضوع اهمیت خود را دارد یا بودجه و نیروی انسانی تخصیص یافته به امر آموزش قرآن در گروه پژوهش وزارت خانه در تألیف کتب درسی قابل توجه نیست؟
طبعا باید اول هدف‌گذاری اصلاح شود و ما بدانیم خروجی‌های آموزش و پرورش چگونه دانش‌آموزانی باشند هر جای قرآن را باز کردیم با روانی و تجوید و صوت و لحن زیبا بخوانند یا نسبتا روان با تجوید الصلوة که در قرائت نماز از نظر رعایت مخارج و صفات حروف لازم است با زمزمه و آهنگی ملایم تلاوت کنند یا آنکه دانش‌آموزانی باشند که هر جای قرآن را باز کردیم معنا و مفهوم آیات را بفهمند و پیام آیات را درک کنند یا آنکه مطابق سن آنها از دوره ابتدایی تا دبیرستان، آیات انتخاب‌شده‌ای را به شکل صحیح و روان با قواعد تجوید الصلوة اما به همراه درک معنای مناسب که معرف جنبههای مختلف این کتاب بزرگ الهی و تکمیل کننده شخصیت کودکان و نو جوانان و جوانان و پاسخ دهنده سؤالات مختلف آنها در رویارویی با مشکلات فردی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی آنان باشد تلاوت کنند؟
طبعا پس از تعیین هدف و بررسی میزان مهارت و نیاز های قرآنی دانشآموزان می‌توان به فراهم آوردن امکانات مالی و تربیت نیروی انسانی و تهیه کتب درسی مناسب پرداخت.
به عبارتی دیگر اول باید به بیان مشکل و وضع موجود و میزان انس و آشنایی آحاد مسلمین با قرآن، هم در زمینه تلاوت و قرائت و حفظ و به عبارتی دیگر پرداختن به ظاهر کلام الهی و هم در زمینه ترجمه و تفسیر و فهم و تدبر در آیات الهی و سپس عمل به دستورات و نصایح قرآن و به عبارت دیگر پرداختن به باطن کلام الهی توجه نمود.
ثانیا در مورد نقش قرآن در ساختن شخصیت انسان‌ها و بالتبع، ساختن جامعه از زبان دانشآموزان که مخاطبان اصلی ما هستند و به دنبال آنها از زبان والدین دانشآموزان و معلمان مدارس و خانواده‌های دانشآموزان و کارشناسان و مسئولان اجرایی کشور مطالبی بیان شود.
ثالثا نظریه‌های مبنایی مبتنی بر آیات و روایات و سخنان بزرگان دینی راجع به نقش قرآن در جامعه و میزان اهمیت پرداختن به این کتاب بزرگ و فرهنگ ساز الهی بیان شود.
رابعا به تعیین راهکار پیشنهادی و نقشه راه در آموزش و پرورش به عنوان مهمترین پایگاه و مرکز آموزش در کشور ر تغییرات پیشنهادی در آموزش قرآن فعلی مدارس در تمامی جهات از قبیل محتوای کتب درسی قرآن در مقاطع مختلف تحصیلی و همچنین مهارت معلمان قرآن مدارس و شیوههای آموزشی کارآمد آنها و چگونگی اعطای نمره برای درس قرآن اشاره نمود.
بررسی وضعیت فعلی آموزش قرآن در مدارس
در مورد وضعیت فعلی قرآن در جامعه و علی‌الخصوص در مدارس آموزش و پرورش و میزان اقبال مردم به قرآن، سخن بسیار است. اینکه می‌بینیم مردم ما از پیر و جوان و نوجوان در مورد انس و آشنایی با فرهنگ تلاوت و خواندن صحیح آیات قرآن دچار مشکل هستند و در مقاطع مختلف تحصیلی از ابتدایی تا دانشگاه‌ها مشکل صحیح خواندن قرآن به شکل جدی مطرح است.
در موضوع روخوانی و روان‌خوانی قرآن، بیش از ۵۰ درصد دانشآموزان و بزرگسالان نمی‌توانند هرجای قرآن را باز کنند به شکل صحیح و روان بخوانند و در تحقیق میدانی که به صورت رندوم در چند مدرسه دوره اول و دوم دبیرستان یعنی کلاسهای هفتم تا دوازدهم و حتی دانشجویان دانشگاه‌ها صورت گرفته، آمار کسانی که مهارت خواندن صحیح و روان قرآن را دارند حدود ۳۰ درصد ارزیابی شده است و در موضوع آشنایی با معانی آیات در هنگام تلاوت نیز با همین آمار ۳۰ درصد روبه‌رو هستیم.
یعنی در زمینه آشنایی با ترجمه و تفسیر و پیام‌ها و نکات کاربردی قرآن در زندگی اجتماعی نیز نیاز به آموزش درک معانی آیات قرآن به شکل عمومی کاملا احساس می‌شود. البته شما در نظر داشته باشید که نهادهای قرآنی دیگری از قبیل دارالقرآن سازمان‌ها و ادارات و مشخصا دارالقرآن سازمان تبلیغات اسلامی و رادیو و سیمای قرآن و سازمان اوقاف و امور خیریه و معاونت پرورشی آموزش و پرورش و شورای عالی قرآن و معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد و جلسات هفتگی سنتی آموزش قرآن در مساجد و حسینیه‌ها با انجام آموزش‌های حرفه‌ای و برگزاری مسابقات در این مسیر، آموزش و پرورش را در امر تعلیم و ایجاد انگیزه قرآنی یاری داده‌اند و موفق هم بوده‌اند چرا که قاریان و حافظان حرفه‌ای بسیاری را تربیت نموده‌اند. اما فرهنگ عمومی آشنایی با قرآن از جهت تلاوت و تسلط به معانی و تفسیر آیات به هیچ وجه راضی‌کننده نیست و با همان آمار ۳۰ درصدی آشنایان روبه‌رو هستیم.
مجددا تأکید می‌نماییم که در تربیت قاریان و حافظان حرفه ای و متخصص و رتبه ممتاز آوردن آنها در مسابقات بین‌المللی در کشور عزیزمان و دیگر کشور ها از قبیل مالزی بسیار موفق بوده‌ایم.
نکته قابل توجه دیگر آنکه زبان قرآن زبان عربی است و میزان انس با قرآن به مقدار آشنایی هر فرد با زبان عربی نیز رابطه مستقیم دارد و علت آنکه در کشورهای عربی، فرهنگ استماع تلاوت قرآن بیشتر است همین مطلب است چراکه معنی آیات را بهتر می‌فهمند.
لذا ساعت‌ها در مجالس تلاوت قرآن می‌نشینند و با توجه گوش می‌دهند و این فرهنگ در آنها نهادینه شده است و همین امر باعث انس بیشترشان می‌شود و فرهنگ عمومی جامعه را به شکل یک هنجار مثبت شکل می‌دهد که این امر یعنی فرهنگ تلاوت و استماع آیات و تفکر و تدبر در آیات الهی لازم است در جامعه ما تقویت شود و یک راهکار آن در اصلاح درس عربی در مدارس است که از پرداختن به قواعد صرف و نحو به شکل ویژه به سمت پرداختن به مکالمه و فهم معنی جملات عربی و آزمون‌های شفاهی یا ترکیب شفاهی و کتبی و استفاده از آیات قرآن به وفور در کتاب عربی برای فهم قواعد عربی و همچنین ایجاد انگیزه برای دانشآموزان در بالا بردن ضریب این درس در کنکور دانشگاه ها و غیره است.
اما دومین مسئله‌ای که به آن می پردازیم اهمیت توجه به قرآن از نظر قشرهای مختلف جامعه است. کارشناسان و مسئولان اجرایی کشور مطابق آنچه که در قانون اساسی کشور آمده اهتمام دارند در برنامه‌ریزی کلان کشور، تربیت و آموزش قرآنی برای آحاد افراد کشورمان به بهترین شکل صورت پذیرد و پس از آنها نیز والدین دانشآموزان انتظار دارند فرزندانشان در مدارس با قرآن کریم آشنا شوند، هم از نظر تلاوت و هم از نظر فهم معانی آیات و دستور ها و پیام‌های اخلاقی و اعتقادی، که البته از نظر والدین و کارشناسان آموزش و پرورش، مبانی و پیام‌های قرآنی نسبت به تلاوت آیات و روخوانی آن اهمیت بیشتری دارد و اما از نگاه خود دانشآموزان، در مقطع ابتدایی، آنها علاقه بیشتری به آموزش‌های قرآنی نشان می‌دهند اما وقتی به مقطع متوسطه می‌رسند به علت‌های گوناگون از قبیل تغییرات سنی دوران بلوغ و افزایش و تعدد سوژه‌های مورد علاقه ایشان در جامعه مانند رشته‌های مختلف ورزشی و هنری و مهارت‌های شغلی و تعدد دروس تحصیلی و آماده شدن برای کنکور و تحصیلات دانشگاهی و همچنین تغییر نگرش روانشناسی خاص سن ایشان که به استقلال فکری و رفتاری خود بیشتر می‌اندیشند، به سختی نسبت به رفتار های تربیتی و آموزشی دیگران عکس‌العمل نشان می‌دهند.
بنابراین لازم است در جهت تشویق ایشان از موضوع‌های جذاب و تشویق کننده انگیزه آنان نسبت به قرآن کمک گرفت، اینجاست که کلام امام صادق(ع) که فرمود: «هر کس قرآن بخواند و او جوان باشد و مؤمن، قرآن با گوشت و خون او مخلوط می‌شود»(وسائل الشیعه، ج 6، ص 177) روشن می‌شود. اینکه ضریب نمره درس قرآن و معارف دینی و آشنایی با آیات در کنکور قابل توجه باشد و همچنین محتوای کتاب قرآن درسی مناسب سن و علاقه آنان و جذاب باشد و اینکه معلمان قرآن از اخلاق و شخصیت پسندیده‌‌ای برخوردار باشند و در امر مشاوره‌های اخلاقی و درسی دانشآموزان یار و مدد کار آنها باشند، همه و همه در تقویت انگیزه دانشآموزان برای فراگیری درس قرآن مؤثر است . حال به سومین مسئله یعنی نظریه‌های مبنایی آیات و روایات و سنت پیامبر اسلام (ص) و بزرگان دینی در مواجهه با قرآن کریم می‌پردازیم.
زبان احادیث و آیات قران کریم، هماهنگی خاصی با یکدیگر دارند . در هر دو منبع از طرفی اهمیت تلاوت و قرائت و استمرار روزانه آن و حفظ آیات و پرداختن به ظاهر قرآن به عنوان آنکه آیات قرآن عین کلام خدا بوده و سنت پیامبر اسلام(ص) نیز در تلاوت روزانه و مستمر آیات است، گوشزد شده است.
از طرف دیگر بر آشنایی با پیام آیات و رهنمودها و نصیحت‌های قرآن و فهم و تدبر در آیات و بکارگیری سفارشات قرآنی در زندگی فردی و اجتماعی و سیاسی مسلمانان تأکید ویژه شده است و در هر صورت تلاوت، مقدمه‌ای برای ورود به مفاهیم بلند و معانی عالی آیات قرآن است و تلاوت و قرائت بدون تدبر به تنهایی مورد نظر و سفارش آیات و روایات نیست. به عنوان نمونه پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «خانه‌های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید .... همانا خالی‌ترین و فقیر‌ترین خانه‌ها، آن خانه‌ای است که در آن از کتاب خدا هیچ خبری نباشد»(قرآن در احادیث اسلامی، ش 133، 134) و آن حضرت در کلامی دیگر فرمودند» هر چیزی زینتی دارد و زینت قرآن صوت خوش است»(کافی، ج 2، ص 450) همچنین امام صادق(ع) فرمودند: «هر که قرآن را از روی آن بخواند از دیدگان خود بهر‌ه‌مند می‌شود و این امر سبب سبک شدن عذاب پدر و مادرش می‌شود اگر چه آن دو کافر باشند»(قرآن در احادیث اسلامی، ش 87).
همچنین رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند« آموزش قرآن را باید از تلاوت و ترتیل شروع کرد و تا تدبر و معرفت پیش رفت » و همچنین فرمودند «مردم مسلمان ایران باید حفظ قرآن را جدی بگیرند و برای این منظور لازم است برنامه‌ریزی در مدارس کشور به گونه‌ای باشد که جوانان و نوجوانان بتوانند قرآن کریم را حفظ کنند و آن را به عنوان سرمایه ای بزرگ در زندگی خویش بکار گیرند». همچنین امام راحل (ره) فرمودند «هدف اصلی دولت‌‌های استعمارگر محو قرآن و اسلام و علمای اسلام است». همچنین پیامبر اکرم (ص) فرمودند «ای اباذر از گرامی داشت خداوند آن است که به سالخوردگان مسلمان و حاملان قرآن و رهبر عادل احترام بگذارید»( مستدرک الوسائل، ج 4، ص 244) و در کلامی دیگر فرمودند: «الا لا خیر فی قراءه لا تدبر فیها، آگاه باشید که در قرائتی که در آن تدبر در آیات نباشد خیر و برکتی نیست».(قرآن در احلدیث اسلامی، ش 166) همچنین امام علی (ع) فرمودند: «و حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه و یحسِّن ادبه و یعلِّمه القرآن و حق فرزند بر پدر آن است که نام نیکو بر او گذارد و او را با آداب اسلامی و اجتماعی روز تربیت کند و قرآن را به فرزندش تعلیم کند»( کنز العمال، 45192).
اگر در این روایت به تعلیم قرآن از طرف والدین برای فرزندان به عنوان یک حق که بر گردن والدین است، مطرح شده دقت کنیم، متوجه می‌شویم که حضرت می‌فرمایند: «و یعلِّمه القرآن» و آموزش قرآن به طور مطلق بیان شده است. یعنی حضرت نفرموده است «ویعلِّمه قرائت القرآن، به او قرائت قرآن بیاموزد»(کنز العمال، 45192) بلکه بطور کلی اعم از روخوانی و فهم قرآن سفارش شده است. همچنین آن حضرت در کلامی دیگر فرمودند «هر کس قرآن قرائت کند تا از این راه نان بخورد روز قیامت با صورتی استخوانی بدون گوشت در قیامت محشور می شود»(عقاب الاعمال، ص 44 ). لذا امام صادق(ع) فرمودند: «حافظ قرآن که به آن عمل نیز بنماید در آخرت رفیق فرشتگان بزرگوار نیک رفتار خواهد بود»(کافی، ج 4، ص 405)
اگر فردی آیات قرآن را صحیح و زیبا و با صوت خوش بخواند اما اهل فهم و عمل به قرآن نباشد ارزشی ندارد و از کسانی است که آیات قرآن را به مسخره گرفته است، آنگونه که در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «بعضی قرآن را می‌خوانند تا گفته شود فلانی قاری است و به این وسیله کسب وجهه ی اجتماعی نماید اما آنان که قرآن را می خوانند و به آن عمل می‌کند و دوای آیات قرآن را بر درد و مرض‌های خود همچون نادانی و کینه و حسد و غیره می‌گذارند و به این وسیله خود را درمان می‌کنند و به مدارج بالای انسانیت از جهت پاکی و تقوا و گذشت و ایثار برای والدین و خانواده و جامعه ای که در آن زندگی می کنند می رسند ارزش دارند و اهل بهشت می باشند و البته این افراد بسیار کم هستند»(کافی، ج 4، ص 410 ).
در آیات نورانی قرآن نیز مانند احادیث فوق سفارش به قرائت و تدبر در آیات شده است مانند «فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»(سوره مزِّمِّل، آیه ۲۰) «هر قدر میسر است قرآن بخوانید» و در نقش هدایتگری و روشنگری قرآن در سوره اسراء آیه ۹ آمده است ؟ «همانا این قرآن به استوارترین راه هدایت می‌کند و مؤمنینی را که اعمال شایسته انجام می دهند بشارت بهشت می‌دهد». بنابراین در این آیه به اصالت ایمان و عمل صالح در کنار یکدیگر اشاره فرموده. همچنین در آیه ۲ سوره جمعه «هو الذی بعث...» و می‌فرماید: «اوست خدایی که در بین مردم رسولی از جنس خودشان برانگیخت تا آیات الهی را بر آنها تلاوت کند و آنها را از نظر اخلاقی تزکیه و پاک نماید و به آنها علم کتاب و حکمت بیاموزد».
ملاحظه می‌شود که تلاوت آیات و تزکیه و تعلیم یا آموزش و پرورش و فهم آیات قرآن از اهداف اصلی پیامبر اسلام(ص) است. بنابراین نتیجه می‌گیریم که نظر آیات و روایات مبتنی بر پرداختن به تلاوت و تدبر و فهم آیات قرآن و عمل نمودن به آن دستورات با یکدیگر مورد نظر است. با این توجه که تدبر و فهم و عمل به قرآن از قرائت بدون تدبر آن بالاتر و با فضیلت‌تر است. حال در این مجال به چهارمین مسئله یعنی نحوه آموزش قرآن در آموزش و پرورش به عنوان بزرگترین و مهمترین نهاد آموزش قرآن در کشور و نهادینه کردن روح آیات قرآن در افراد جامعه می‌پردازیم یعنی به وضعیت فعلی قرآنی آموزش و پرورش در کشور و بیان نقاط ضعف و راه حل‌های پیشنهادی به حل مسئله می‌پردازیم.
همانگونه که بیان شد آموزش و پرورش برای آموزش قرآن در سنین مختلف نسبت به سایر دستگاه‌ها بیشترین ساعات را در اختیار دارد. دستگاه‌هایی مانند دارالقرآن‌ها و مؤسسات قرآنی و جلسات سنتی مساجد کارهای تکمیلی در آموزش قرآن دارند یعنی آموزش ناقص آموزش و پرورش را کامل می‌کنند و بعضا قاریان و حافظان حرفه‌ای تربیت می‌کنند. اما در حوزه تفسیر و تدبر در قرآن همچنان نهادهای آموزشی فوق الاشاره از جهت کمی و کیفی بسیار ضعیف عمل می‌کند و لازم است که نظام آموزشی قرآن در آموزش و پرورش نقص‌های خود را برطرف کند تا به نتیجه قابل اعتمادی در آموزش عمومی قرآن برسیم.
مانند آن که مثلا در امر سواد آموزی کودکان در دوره ابتدایی کوتاهی شود و سپس نهضت سواد آموزی تأسیس کنیم تا کسانی که از این مسیر جا مانده‌اند را آموزش دهد.
همانطور که بیان شد بیش از ۵۰ در صد دبیرستانی‌ها و دانشگاهی‌ها نمی‌توانند هرجای قرآن را که باز می‌کنیم صحیح و روان تلاوت نمایند چه برسد به آنکه بخواهند آیات را معنا نموده و پیام آیات را مشخصا درک نمایند و برای رفتارهای فردی و اجتماعی و نگرش‌های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی خود شاهد مثال از آیات قرآن بیاورند و از عقاید و نظریات خود با تکیه بر آیات قرآن مستدلا دفاع نموده و در مقابل هجوم فرهنگ غرب و ضد دینی حفاظت نمایند و البته به این معنا نیست که اعتقادات ضعیف دینی دارند، بلکه چون اعتقادات خود را با تکیه بر آیات و روایات نمی‌توانند ارائه نمایند لذا در هنگام بحث و تضارب آرا آسیب پذیر هستند. اینجاست که قرآن کریم در آیه ۵۲ سوره فرقان می‌فرماید » فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا؛ پس، از کافرین اطاعت نکن و به وسیله قرآن با کفار، جهادی کبیر بنمایید».
این به آن معنا است که اگر جوانان کشورمان به فرهنگ قرآن مسلح شوند در مقابل تهاجم فرهنگی استکبار و کفار، مقاوم و شکست ناپذیر می‌شوند و علاوه بر آنکه تحت تأثیر واقع نمی‌شوند بلکه فرهنگ دینی و قرآنی خود را نیز محافظت نموده و به دیگر کشور ها صادر می‌نمایند و باعث گرایش مردم به اسلام خواهند شد.
حال برای آنکه جوانان‌مان به چنین موضع و شخصیتی برسند پیشنهاد ما این است که نقشه راه باید به گونه‌ای ترسیم شود که از مراحل پایین یادگیری قرآن که تلاوت و خواندن و حفظ سطحی آیات قرآنی است به مراحل بالای یادگیری که فهم مفاهیم و پیام‌های تربیتی آیات و سپس تحلیل و پژوهش و تدبر آیات موضوعی قرآن می باشد، برسند و مقاطع ابتدایی و متوسطه اول و دوم را از نظر مواد آموزشی اینگونه بودجه‌بندی می‌نماییم که دانشآموزان را از تلاوت آیات در مقطع ابتدایی به فهم ترتیبی معانی آیات در دوره متوسطه اول و سپس فهم موضوعی آیات و کاملا کاربردی در زندگی روزمره در دوره متوسطه دوم هدایت نماییم.
اما قبل از آنکه به جزئیات راهکار پیشنهادی اشاره نماییم، بهتر است به شکل مقایسه‌ای وضع فعلی و پیشنهادی آموزش قرآن در مدارس را از پایین‌ترین مقطع به بالا بررسی کرده علاوه بر ذکر مشکلات موجود، راه‌حل‌های لازم را نیز همزمان بیان نماییم.
در مقطع پیش‌دبستانی و مهد‌کودک‌ها، شیوه آموزش بر بیان قصههای قرآنی و آموزش‌های اخلاقی، بهداشتی، اجتماعی مطابق سن زیر ۷ سال به انضمام بیان بعضی پیام‌های آیات قرآنی به شکل عبارات کوچک دو سه کلمه‌ای که با شعر و هنر و نمایش نیز آراسته شده‌اند استوار است مانند «کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا، بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید»(اعراف، 31 ) و یا به شکل حفظ سورههای کوچک قرآن مانند سورههای اخلاص و نصر و غیره صورت می‌پذیرد و کاملا شنیداری امر آموزش قرآن و خواندن آیات انجام می‌شود و نه به شکل دیداری و خواندنی، چرا که بچه ها سواد خواندن و نوشتن از روی کتاب ندارند.
در اینجا لازم است که این نکته را متذکر شویم که اگر بعضی مؤسسات آموزش قرآن برای سن زیر ۷ سال اقدام به آموزش حروف الفبای فارسی به منظور شروع آموزش قرآن به شکل دیداری و خواندن از روی کتاب می‌نمایند، روش صحیحی نیست و باعث دوگانگی آموزش پیش‌دبستانی و آموزش کلاس اول ابتدایی می‌شود. اما مسئله بعد آن است که در کلاس اول ابتدایی آموزش قرآن توسط معلم کلاس اول به روش دیداری انجام می‌شود که این کار نیز اشکال دارد، چراکه با مصاحبه‌ای که با معلمین چند کلاس اول ابتدایی صورت گرفت بیان نمودند که در کلاس اول ابتدایی از اول مه ماه تا پایان سال تحصیلی مشغول آموزش حروف الفبای فارسی و خواندن و نوشتن صحیح دانشآموزان هستیم و نمی‌توان به دانشآموزان، الفبای قرآنی و حرکات و اعراب قرآنی را آموزش داد. تنها راه آن است که مانند دوره پیش‌دبستانی در مهد‌کودک‌ها به شکل شنیداری همان محتوای آموزشی قبلی، یعنی قصههای قرآنی انبیاء و جمله‌ها و پیام‌های قرآنی و حفظ سورههای کوچک را در دستور کار داشته باشیم بدون آنکه دانشآموزان موظف باشند با نگاه به حروف و حرکات قرآنی و از روی کتاب قرآن بخوانند؛ بلکه باید کاملا از حفظ بخوانند.
بنابر این اگر راهنمای کتاب درس قرآن هم برای کلاس اول ابتدایی قرار است چاپ شود باید بر شیوه آموزش شنیداری مانند پیش‌دبستان ها استوار باشد و مفاهیم و پیام‌های اخلاقی قرآنی به شکل قصه‌ها و جمله‌های شعار گونه تنها به شکل شنیداری کار شود اما از کلاس دوم دبستان می‌توان کتاب قرآن درسی بر اساس شیوه دیداری و خواندن از روی جملات با توجه به حروف و حرکات قرآنی تنظیم نمو، چرا که دانشآموزان سواد خواندن و نوشتن دارند.
اما در موضوع‌های دیگر محتوایی کتاب کلاس دوم ابتدایی، یعنی قصههای قرآنی و انبیاء و پیام‌ها و جملات قرآنی مانند«و بالوالدین احسانا؛ و به پدر و مادر خود نیکی کنید» (بقره، 83) و غیره تغییری در سرفصل‌ها داده نمی‌شود اما مطالب مطابق سن دوم ابتدایی تغییر و تنظیم می‌شوند.
نکته قابل ذکر آن است که از کلاس دوم ابتدایی که آموزش دیداری پیشنهاد می‌شود، آموزش‌های قرآنی تخصصی می‌شود؛ یعنی آموزش حرکات فتحه و کسره و ضمه و علامات سکون و تشدید و غیره، فردی را می‌طلبد که مسلط به آموزش این قواعد باشد و البته در مصاحبه‌ای که با معلمان کلاسهای ۲ تا ۶ ابتدایی انجام شد، توصیه معلمان نیز همین است که مانند سال‌های قبل که مربیان پرورشی و معلمین قرآنی که تخصص آموزش قرآن را داشتند و آموزش روخوانی و قواعد تجویدی قرآن می‌دادند بهتر است امر آموزش قرآن را در مقطع ابتدایی پایههای ۲ تا ۶ در دست بگیرند و علت آن این است که برای معلمین ابتدایی، آموز های قرآنی تخصصی ضمن خدمت سال‌هاست که برگزار نمی‌شود و البته اگر برای آموزش و پرورش این امکان بود که در کلاسهای ضمن خدمت معلمین ابتدایی را با مهارت آموزش قواعد روخوانی در پایه دوم و روان‌خوانی در پایه سوم و فصیح خوانی در پایه چهارم و تجوید مختصر در پایه پنجم و تجوید متوسط و تحقیق درسی و تقلیدی خوانی آشنا می‌نمودند، قطعا هم از نظر هزینه نیروی انسانی و هم از نظر آشنایی معلمان ابتدایی با شاگردان خود در طول هفته و آشنا بودن به روان شناسی کودک و کلاس داری، امر آموزش قرآن بهتر صورت می‌گرفت.
از طرف دیگر باید در نظر داشت گاهی ممکن است بعضی معلمین ابتدایی ناچار شوند از ساعت درس قرآن کم کنند و در‌س‌های دیگر مانند ریاضی و غیره را که دانشآموزان ضعیف هستند، تمرین نمایند. ولی اگر معلم مخصوص قرآن داشته باشند چنین اتفاقی نمی‌افتد. اما در هر صورت به نظر می‌رسد شکل و شیوه برتر، در صورت وجود آموزش‌های ضمن خدمت به شکل تخصصی همان آموزش قرآن توسط معلمین ابتدایی خود دانشآموزان باشد و در غیر این صورت همانگونه که دانشآموزان در رشته ورزشی معلم مخصوص دارند، بکارگیری معلمین ویژه آموزش قرآن که هم در خواندن صحیح آیات و هم در روش‌های آموزشی و انتقال به دانشآموزان و هم در روش‌های کلاس داری با بهره‌مندی از روانشناسی کودک در مقطع ابتدایی آموزش دیده‌اند بهترین روش خواهد بود.
مشکل دیگر در مقطع ابتدایی آن است که نظام ارزشیابی توصیفی بر اساس رتبه های خیلی خوب، خوب، نیاز به تلاش و قابل قبول است که همین شیوه نیز برای دانشآموزان خیلی قابل درک نیست، ضمن آنکه غالبا معلمین برای تشویق، نمره قرآن دانشآموزان را با ارفاق به شکل خوب و خیلی خوب می‌دهند و علاوه بر آن در حین ارزشیابی، حفظ پیام آیات و قصههای قرآنی را نیز در نمره آنان تأثیر می‌دهند و نمره توصیفی آنها ترکیبی از رو خوانی به انضمام مفاهیم آیات می‌شود، لذا تشخیص این مطلب را که بالاخره این دانش‌آموز می‌تواند صحیح قرآن بخواند یا خیر ر ا، از دانش‌آموز و حتی معلم او می‌گیرد.
سیستم ارزشیابی و اعطای نمره توصیفی به نظر می‌رسد تنها برای پیش‌دبستانی و مهد کودک و اول ابتدایی که آموزش قرآن شنیداری و حفظ کردنی دارند مناسب است و مشکل دیگر اعراب و حرکت‌گذاری است که علامت گذاری فارسی است و با علامت‌گذاری قرآن‌های مساجد که غالبا اعراب‌گذاری عربی است تفاوت دارد و دانشآموزان دچار دوگانگی آموزش و خواندن می‌شوند. در اعراب فارسی یا قرآن‌های کم علامت که الف‌های مقصوره و سکون برداشته شده‌اند تفاوتی روشن با اعراب عربی که در اکثر مکان‌های عمومی همچون مساجد و حسینیه‌هاست به چشم می‌خورد.
پیشنهاد این است که در پایه دوم ابتدایی با اعراب‌گذاری فارسی، آموزش قرآن در کلاس درسی شروع شود و به تدریج در پایان پایه دوم ابتدایی دانشآموزان با اعراب عربی آشنا شوند و آخر کتاب درس قرآن آنها آیاتی با اعراب عربی نوشته شود و دانشآموزان با آنها تمرین نمایند تا برای پایه سوم ابتدایی و بالاتر بتوانند با همین اعراب که در بیشتر کشو های مسلمان دنیا استفاده می‌شوند، قرآن بخوانند و با آن بیگانه نباشند و پیشنهاد تکمیلی آنکه برای پایههای ۳ تا ۶ ابتدایی از قرآن های یک حزبی که ویژه مجالس ختم مساجد می باشد استفاده شود و تنها برای پیام آیات و قصه های قرآنی و حفظ سورههای کوچک کتابی جداگانه برای قرآن درسی چاپ شود و به این وسیله هزینه چاپ کتاب‌های قرآن درسی نیز پایین خواهد آمد. اما پیشنهاد برای اصلاح روش ارزش یابی و اعطای نمره برای پایههای ۲ تا ۶ ابتدایی آن است که نمره دهی به صورت توصیفی نباشد، بلکه ۷۰ درصد نمره ( ۱۴ از 20) برای روان خوانی و تلاوت و ۳۰ در صد نمره ( ۶ از ۲۰ )برای پیام آیات و قصههای قرآنی اختصاص داده شود یعنی ارزشیابی پایههای ۲ تا ۶ ابتدایی نمره‌ای باشد و تمرکز روی تلاوت با قواعد تجویدی و حفظ آیات با اختصاص دادن قسمت اعظم نمره به مسئله تلاوت قرآن باشد.
پیشنهاد دیگر معلمین ابتدایی این است که آیات و پیام‌ها و سورههای کوچک قرآن ویژه مقطع ابتدایی انتخاب شود و مطابق سن و سال دانشآموزان باشد و از عبارات ساده‌تر از نظر لفظ و معنا انتخاب صورت بگیرد جملاتی مانند «وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیرًا؛ و شما را پاک گرداند پاک‌کردنی» (احزاب، 33) از نظر لفظ و معنا برای دانشآموزان ابتدایی مشکل است.
بنابراین نتیجه می‌گیریم علاوه بر در نظر گرفتن ظاهر آیات که در ابتدایی از پایه ۲ تا ۶ دبستان لازم است آیات از ساده به مشکل انتخاب شود، همچنین لازم است در بخش معنای آیات برای دانشآموزان ابتدایی مطابق سن آنها درباره احکام عبادی و نماز و احکام ساده اجتماعی مانند سلام و احترام به بزرگترها و غیره و برای مقطع متوسطه اول نیز مناسب سن خودشان، مثلا درباره انتخاب دوست خوب، راستگویی و امانت داری و کمک به دیگران پیام‌هایی انتخاب شود و برای مقطع متوسطه دوم آیات سیاسی قرآن که درباره مستضعفین و مستکبرین و ظالم و مظلوم مانند عبارت «لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ» (بقره، 279) و همچنین آیات اجتماعی حلال و حرام و امر به معروف و نهی از منکر و غیره را در قالب پژوهش ها و مقالات و کنفرانس ها به آنان آموزش داد و فهرست این موضوعات در قرآن درسی دانشآموزان گنجانده شود.
خلاصه آنکه در مقطع ابتدایی باید دانشآموزان در حوزه صحیح خوانی آیات و قرائت زیبا به مهارت قابل قبول برسند و همچنین در این مقطع باید برای کسب مهارت تلاوت و حفظ پیام آیات و احکام عبادی با عنوان قرآن و نماز سرمایه‌گذاری کرد چراکه آیه ی ۴۵ سوره عنکبوت که می‌فرماید: «اتْلُ ما أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ؛ آنچه از کتاب قرآن به تو وحی می شود تلاوت کن و نماز را به پای دار که نماز با تکیه بر معارف و فرهنگ قرآنی، انسان را از کار زشت و فحشا بازمی‌دارد».
بنابر این در مقطع ابتدایی با فرهنگ تلاوت و حفظ موضوعی آیات و پیام‌های قرآنی مناسب سن دانشآموزان به انضمام انس با مسجد و نماز، دانشآموزان از وساوس شیطانی دور نگه داشته می‌شوند و آشنایی با معارف بلند قرآنی، به مقاطع بالاتر تحصیلی محول می‌شود. در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نقل است که فرمودند: «انما نصبت المساجد للقرآن» (همانا مساجد برای آموزش تلاوت و معارف قرآن تاسیس شده‌اند)(کافی، ج 3، ص 369) و برای این انس و آموزش می‌توان برای هر پایه درسی ماهی یک بار زنگ قرآن را در مسجد نزدیک مدرسه یا در نمازخانه مدرسه برگزار نمود تا دانشآموزان به جلسه قرآن در مساجد و حسینیه‌ها انس بگیرند.
بررسی آیات و مفاهیم ویژه دوره متوسطه اول و دوم:
در مقاطع دبیرستانی تلاوت آیات با ارزش نمره‌ای کمتر یعنی ۳۰ درصد (۶ از ۲۰) و آشنایی با مفهوم آیات و کارهای پژوهشی، آیات موضوعی با ارزش نمره ای بیشتر یعنی ۷۰ درصد (۱۴ از ۲۰) محاسبه می‌شود تا اهمیت تدبر در مقطع متوسطه بیشتر روشن شود.
اما متأسفانه می‌بینیم در دوره متوسطه اول در نظام فعلی آموزش و پرورش، همان قواعد روخوانی و روان‌خوانی و فصیح‌خوانی دوره ابتدایی در کتاب‌های متوسطه اول نیز تکرار می‌شود و این امر باعث خستگی ذهنی دانشآموزان می‌شود و آنها را به این درس دلزده و بی‌رغبت می‌کند. حال ببینیم در مقطع متوسطه اول در نظام فعلی آموزش و پرورش دقیقا چه موضوع‌هایی آمده است. موضوع پیام آیات به انضمام ترجمه آیه‌ها و در بخش قواعد، تلفظ حروف خاص و مخارج حروف عربی و برخی قواعد تجویدی مانند همزه وصل و تلفظ لفظ جلاله و یادآوری قواعد رو خوانی دوره ابتدایی و سورههای متنوعی مانند زخرف، دخان، جاثیه، احقاف و غیره برای تلاوت آمده که نشان از تاکید روی صحیح خوانی و تلاوت آیات است.
پیشنهاد این است که قواعد روخوانی و تجوید مختصر تنها در کتاب‌های مقطع ابتدایی گنجانده شود ولی در مقطع متوسطه اول بجای قواعد روخوانی و تجوید مختصر که به خاطر تکراری بودن باعث خستگی و دلزدگی دانشآموزان می‌شود، احادیثی از معصومین(ع) درباره موضوع های قرآنی از قبیل فضل قاری و حافظ و حامل قرآن و اهمیت تفکر و تدبر در مفاهیم و معانی قرآن و اهمیت عمل به قرآن درج شود ؛ مانند این حدیث از امام علی (ع) که فرمود: «قرآن را با بیانی آشکار و شمرده بخوانید و کلام آن را مانند ریگ بیابان پراکنده نکنید بلکه قلب های سخت خود را با آن بترسانید و نباید همت شما این باشد که فقط سوره را به آخر برسانید» (قرآن در احادیث اسلامی، ش 246) و همچنین مانند حدیث معروف ثقلین که به اهمیت «کتاب الله و عترتی» اشاره می‌کند.
و اما موضوع دوم در مقطع متوسطه اول همان پیام آیات است که مطابق سن دانشآموزان جمله‌های کلیشه‌ای مناسب مانند «وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً؛ پروردگارا علم مرا زیاد گردان» (طه، 114) در نظر گرفته شود که به شکل حفظ موضوعی به آن بپردازند و موضوع سوم در این مقطع، آشنایی با ترجمه واژه‌های قرانی و تسلط در حد ترجمه کلمه به کلمه آیات است که طی سه سال متوسطه اول با استفاده از کتب موجود از مؤلفین مختلف مانند آقایان وکیل، محدث، علامی و غیره می‌توان در کتب قرآن درسی متوسطه اول درج نمود.
مسئله بعد تذکر شیوه نمره‌گذاری در مقطع متوسطه اول در نظام فعلی آموزش و پرورش است که ۱۰ نمره برای تلاوت و قرائت صحیح آیات و ۱۰ نمره برای مفهوم آیات و ترجمه واژ‌ه‌ها و پیام آیات در نظر گرفته شده است که باید بیان نمود این شیوه ارزشیابی نشان نمی‌دهد دانش‌آموز در مفاهیم ضعیف است یا تلاوت ضمن آنکه انتظار نظام آموزشی نیز اینگونه وانمود می‌شود که ارزش تلاوت با مفاهیم یکی است، اما در شیوه پیشنهادی به شکل ۷۰ درصد مفهوم آیات و ۳۰ درصد تلاوت یعنی ۱۴ نمره مفاهیم و ۶ نمره روخوانی اینگونه نیست و با این روش به دانش‌آموز می‌فهمانیم که در مقطع سنی شما یعنی متوسطه اول توجه به مفاهیم آیات ارزش بیشتری دارد.
حال اگر به مقطع متوسطه دوم یعنی کلاسهای ۱۰ تا ۱۲ بپردازیم می‌بینیم در نظام فعلی، درس قرآن در کتاب دینی ادغام شده و درس قرآن کتاب مستقل ندارد در نتیجه اهمیت این درس کمرنگ می‌شود و در سیستم نمره‌گذاری نیز تنها ۴ نمره برای بخش تلاوت قرآن و ۱۶ نمره برای بخش مباحث دینی محاسبه می‌شود البته نظام فعلی آموزش و پرورش برای توجیه کم نبودن ۴نمره برای درس قرآن هم آن است که از آیات قرآن برای تفهیم قواعد صرف و نحو در کتاب عربی گنجانده شده است و با توجه به آنکه مسئله تجزیه و ترکیب و تمرکز روی قواعد صرف و نحو درس عربی در حد 8 نمره تنزل و ۱۲ نمره به معانی جملات عربی اختصاص یافته لذا این امر قدری به فهم معانی آیات کمک می‌کند اما حقیقت امر این است که ۴ نمره پاسخگوی حجم درس قرآن نیست.
پیشنهاد ما این است که اولا کتابی جداگانه و مستقل با عنوان قرآن درسی با حجم بسیار کم در نظر گرفته شود که یکسری آیات مناسب سن جوانان برای کلاسهای ۱۰ تا ۱۲ و همچنین خطبه‌ها و نامه‌های منتخب نهج‌البلاغه به عنوان کتابی که آن را (اخ القرآن) یا برادر قرآن نامیده اند در قرآن درسی گنجانده شود، مانند نامه امام علی(ع)به مالک اشتر و عثمان ابن حنیف (نهج‌البلاغه، نامه 45) و خطبه همام درباره متقین و همچنین نکته بعد آنکه آیات قرآن درسی منتخب با ترجمه همراه باشد و درباره موضوعات مهمی مانند معجزات علمی قرآن و ولایت و امام زمان و رهبری حکومت اسلامی و عدالت اجتماعی و مسائل اقتصادی و سیاسی و اخلاقی قرآن با ذکر اشارات تفسیری و ظرافت‌های آیات گوشزد شود و از همه مهم تر آنکه یکسری سرفصل‌های مناسب سن جوانان در همان موضوع‌های فوق در کتاب مطرح شود که دانشآموزان به نوشتن مقاله و انجام کنفرانس و ارائه شفاهی در کلاس هدایت شوند تا به مهارت‌های پژوهشی و تدبر در آیات نیز دست یابند و به اعماق اقیانوس بیکران قرآن نظر افکنند به عنوان مثال: در نظر بگیرید که امام علی(ع)، عثمان ابن حنیف والی بصره را توبیخ می‌نماید که با ثروتمندان جامعه نشست و برخاست نکند که در آن صورت از والی بصره انتظاراتی خواهند داشت و لذا او را عزل می‌کند و البته این امر بصیرت حکومتی امام علی(ع) به عنوان رهبرمسلمین را نیز نشان می‌دهد و در نتیجه تفکر و بصیرت دانشآموزان نسبت به امر عدالت اجتماعی تقویت خواهد شد.
اما پیشنهاد این است که روش نمره‌گذاری نیز در دوره متوسطه دوم مانند متوسطه اول ۷۰ درصد یعنی ۱۴ از ۲۰ مربوط به مسئله نوشتن مقاله و انجام کنفرانس شفاهی و حفظ مفاهیم و اشارات تفسیری موجود در کتاب قرآن درسی و ۳۰ درصد یعنی ۶ از ۲۰ نیز به مربوط به صحیح خواندن آیاتی که در قرآن درسی با ترجمه آمده است باشد البته در نظام فعلی، کار پژوهشی به شکل بسیار مختصر در کلاسهای ۷ تا ۹ با روش دادن نام سوره و آیه در کتاب به دانشآموزان و پیدا کردن عبارت قرآنی و ترجمه آن و پر کردن جاهای خالی توسط دانشآموزان مطرح شده است ولی ظاهرا در این سن نیز دانشآموزان رغبت زیادی به انجام این فعالیت خارج از کلاس نشان نمی‌دهند ولی در کلاسهای ۱۰ تا ۱۲ سن مناسب‌تری برای پرداختن به کارهای پژوهشی و تهیه مقاله و انجام کنفرانس است مجددا تأکید می‌نماییم که کمرنگ شدن درس قرآن در دوره متوسطه دوم با ارزش‌گذاری ۱۶ نمره برای درس دینی و ۴ نمره برای تلاوت قرآن، آسیب‌هایی به شخصیت قرآنی جوانان می‌زند و آنها را نسبت به درس قرآن بی‌هویت و بی‌انگیزه می‌نماید و جوانان با همین بی‌هویتی به دانشگاه‌ها منتقل می‌شوند.
در کلام رهبر معظم انقلاب آمده است؛ قرائت قرآن موضوعیت دارد و همچنین مراجع عظام و شخصیت‌های بزرگ دینی همچون امام راحل(ره) در هنگام نماز شب و دیگر اوقات حتی در بستر بیماری و شخص پیامبر اکرم(ص) تا آخر عمر خود را هر روز در برابر پرتو نورانی آیات قران قرار می‌دادند و در واپسین روزهای زندگی خود نیز به تلاوت با تدِّبر در آیات قرآن می‌پرداختند. بنابراین پیشنهاد کتاب و درس مستقل قرآن برای مقطع متوسطه دوم به شکل ۱۴ نمره مفاهیم قرآنی و کارهای پژوهشی و مقاله‌نویسی و ۶ نمره صحیح‌خوانی آیات قرآن و جملات نهج‌البلاغه برای توجه به اهمیت درس قرآن و نهج‌البلاغه ارائه می‌شود.
نتیجه‌گیری
با توجه به آنکه بیش از ۵۰ درصد قشرهای مردمی در سنین مختلف جامعه، مهارت کافی در امر تلاوت و تدبر آیات قرآن ندارند و حال آنکه آموزش و پرورش نیز بزرگترین نهاد آموزش عمومی کشور است به این نتیجه می‌رسیم که نظام آموزش و پرورش کشور نیاز به یکسری اصلاحات دارد. البته سازمان‌های قرآنی کشور در تربیت قهرمانان و نخبگان قرآنی بسیار موفق عمل کرده‌اند اما مهارت قرآنی در سطح عموم مردم نیاز اساسی به بازنگری عناصر و عوامل بازدارنده دارد.
در دیدگاه آیات و روایات، تلاوت مقدمه تدبر و سپس عمل به دستورات و پیام‌های قرآن و استفاده کاربردی آیات در زندگی فردی و اجتماعی ماست و به همین دلیل در هر سه مقطع آموزش و پرورش، مهارت‌های تلاوتی لازم است اما کافی نیست پس در مقطع ابتدایی بیشتر به تلاوت و در مقاطع متوسطه اول و دوم بیشتر باید به فهم معانی آیات و پیام های قرآنی و تدبر در موضوع های مبتلا به اجتماعی پرداخت.
بنابراین برای اصلاح عناصر و عوامل بازدارنده در روند آموزش و پرورش پیشنهاداتی به شرح ذیل ارائه می‌گردد: اولا در وزارت آموزش و پرورش در بخش کتب درسی، قبلا گروه قرآن متشکل از چند کارشناس مشغول به انجام فعالیت قرآنی و برنامه ریزی محتوای کتب قرآن درسی در هر سه مقطع بوده اند که در حال حاضر، تنها یک نفر این امر خطیر را به عهده گرفته است. بنابراین لازم است مانند سال‌های گذشته یک گروه قرآنی متشکل از سه نفر کارشناس در بخش تألیف کتب قرآن درسی مشغول پژوهش باشند و بخشی از بودجه مسابقات قرآنی کشوری و بین‌المللی دانش آموزی که توسط معاونت پرورشی آموزش و پرورش هزینه می شود برای بخش تألیف کتب درسی اختصاص داده شود.
ثانیا بهتر است معلمین کلاسهای پیش‌دبستانی و کلاس اول ابتدایی با روش شنیداری و از طریق نقاشی و نمایش و انواع بازی‌ها و بیان قصههای قرآنی، پیام‌ها و مفاهیم اخلاقی و اعتقادی قرآن را به دانشآموزان منتقل نمایند ولی از کلاس دوم ابتدایی تا پایان دوره متوسطه دوم، معلمین و دبیر های متخصص با کتاب‌های قرآنی مستقل، امر آموزش را هدایت نمایند.
ثالثا سیستم نمره‌گذاری برای پایههای ۲ تا ۶ ابتدایی برای تلاوت ۱۴ نمره و مفهوم آیات ۶ نمره ارزش‌گذاری شود ولی در مقاطع متوسطه اول و دوم برعکس اجرا شود یعنی تلاوت ۶ نمره و مفهوم آیات ۱۴ نمره ارزش‌گذاری شود به این معنا که در مقطع ابتدایی اهمیت تلاوت بیشتر است ولی در مقاطع متوسطه اول و دوم اهمیت درک مفاهیم و تدبر آیات بیشتر است و برای مقطع پیش‌دبستانی و مهد‌کودک‌ها و اول ابتدایی نیز همان روش نمره گذاری توصیفی (خیلی خوب، خوب، نیاز به تلاش دارد و قابل قبول) آن هم با محتوای مفهوم و پیام آیات و قصههای قرآنی و انبیا با روش شنیداری و حفظ کردن سورههای کوچک کفایت می‌کند.
ضمنا در بخش پرداختن به تلاوت قرآن و مفهوم آیات، مجدداً تاکید می‌نماییم که بخش تلاوت قرآن از نظر آشنایی با قواعد روخوانی و تجوید و صوت و لحن تقلیدی و تطبیقی و حفظ سوره های کوچک در مقطع ابتدایی باید به سرانجام برسد و دانشآموزان بتوانند به روانی و زیبایی قرآن بخوانند با این توجه که در مهد کودک و پیش‌دبستانی و اول ابتدایی، تمرکز روی نقل قصههای قرآنی و انبیاء و حفظ پیام آیات و سوره های کوچک است و در مقطع متوسطه اول تمرکز روی آشنا نمودن دانشآموزان با ترجمه واژه های آیات به گونه‌ای که بتوانند بیش از ۵۰ در صد آیات را به همراه تلاوت، ترجمه مفهومی نمایند ولی بخش حفظ پیام آیات جهت معرفی ابعاد مختلف و جنبههای فرهنگ سازی قرآن کریم را در زمینه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، روانشناسی تربیتی، علمی و غیره نیز در سطح کل قرآن بررسی شود و شاهد مثال آورده شود و در مقطع متوسطه دوم نیز تمرکز برنامه‌ها از حفظ ترتیبی پیام آیات در سطح کل قرآن، به حفظ آیات موضوعی و کار های پژوهشی و تهیه مقاله و انجام کنفرانس در موضوعات مختلف مبتلا به جوانان مسلمانان و ارائه راهکارهای قرآنی برای دانشآموزان و ایجاد مهارت در بکار گیری آیات قرآن در رفع مشکلات روزمره خود منتقل می‌شود.
ضمن آنکه به دلیل اهمیت پرداختن به سنت تلاوت قرآن لازم است در مقاطع اول و دوم متوسطه نیز به امر تلاوت پرداخته شود، البته به گونه‌ای که کمتر از یک سوم وقت کلاس و نمره ( ۶ از ۲۰ ) به آن اختصاص یابد.
رابعا پیشنهاد می‌شود اعراب کلمات قرآنی در کتاب‌های قرآن درسی به شکل اعراب عربی باشد یعنی الف مدی را با فتحه و الف و یاء مدی را با کسره و یاء نشان دهند و علامت سکون در اعراب کلمات حذف نشود تا دانشآموزان با تلاوت قرآن های موجود در مساجد و حسینیه‌ها و دیگر کشورها که غالبا اعراب عربی هستند، احساس انس و الفت بیشتری بنمایند و همچنین لازم است معلمین پیش‌دبستانی و پایه اول ابتدایی با روش آموزش‌های شنیداری و معلمین پایههای ۲ تا ۶ ابتدایی با روش دیداری در کلاسهای آموزش ضمن خدمت فرهنگیان و دانشگاه‌های تربیت معلم دوره‌های تخصصی را بگذرانند تا بتوانند به شکل تخصصی وظیفه خود را انجام دهند.
خامسا جذابیت آموزش‌های قرآنی را در بهره‌گیری از هنرهای نمایشی، بیان قصه‌ها، سرودهای قرآنی، برگزاری کلاس قرآن در نمازخانه مدرسه و استماع تلاوت فراز ها و قطعه‌های زیبای آیات قرآن توسط قراء معروف، بیان پیام های پر معنا و متنوع در تمامی جنبههای اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی و اعتقادی و سیاسی قرآن کریم به شکل حفظ موضوعی آیات قرآن و همچنین بیان تفسیرها و پژوهش‌های موضوعی و کاربردی در رفع انواع مشکلات زندگی روزمره به شکل مقاله و کنفرانس و معرفی سبک زندگی قرآنی و خلاصه نشان دادن چهره انسان کامل که رنگ خدایی گرفته به دانشآموزان می توان به ظهور رساند.
سادسا اجباری نمودن حفظ ترتیبی جزء 30 یا سایر اجزاء برای سایر مقاطع و دانشآموزان مقبولیت ندارد بلکه حفظ‌های موضعی و موضوعی به شکل پیام آیات و یا مجموعه‌ای از آیات متوالی با یک موضوع مشترک در هر سوره کاربردی‌تر و دارای مقبولیت بیشتر از طرف دانشآموزان است و حتی می‌تواند در مسابقات کشوری دانش‌آموزی مطرح شود و از همین دست برگزاری مسابقات کشوری مقالات دانش آموزی پیرامون مسائل مبتلا به جوانان در ابعاد اجتماعی اخلاقی و غیره را با رویکرد قرآنی و روایی می‌توان نام برد.
و من الله التوفیق
علی فربین، کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
منابع:
1- اصول کافی، شیخ کلینی
2- حاملان وحی، علی فربین، انتشارات ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد
3- عقاب‌الاعمال، شیخ صدوق
4- قرآن در احادیث اسلامی، انتشارات دار تحفیظ، خیابان ایران
5- قرآن در بیان، محمد خواجوی
6- کنز العمال، متقی هندی
7- وسائل‌الشیعه، حر عاملی
8- مصاحبه با دانشآموزان و معلمین پایههای 1 تا 12 آموزش و پرورش و معلمین قرآن و پرورشی مدارس منطقه 4 آموزش و پرورش تهران:
دبستان‌های پسرانه و دخترانه
محمدرضا هوایی
شهید دهقان
هدایت
علوی
دبیرستان‌های دوره اول پسرانه
فضیلت
نور علی
نور علوی
و دخترانه سعادت
و دبیرستان‌های دوره دوم دخترانه ولایت
و پسرانه بنیان و شهید مطهری
و مصاحبه با رضا نباتی، کارشناس مسئول تألیف کتب دوران درسی آموزش و پرورش
