سهمی که به آن پرداختم/ اولین شعرم درباره ایران‌دوستی بود

 

 

 

 

مسئله شعر و شاعری چیزی نیست که بگویم از چه زمانی آغاز شد. هنر و استعداد هنری اعم از نقاشی، شعر و ... باید در وجود آدمی دمیده شده باشد. حالا در موقعیتی آن را کشف می‌کند و می‌تواند از این طریق حرف‌هایش را بزند و حسش را به مخاطب بیان کند. بتواند ارتباطی با دیگران برقرار کند و حس همذات‌پنداری را در دیگران هم به وجود آورد و با آن‌ها همرنگ و همسان شود.

 

 

افراد خانواده بی‌تأثیر نبودند. مادرم و به ویژه پدرم علاقه بسیاری به ادبیات داشتند، هر چند از نظر تحصیلی در مدارج بالایی نبودند و مانند نسل‌های قبل از یک تحصیلات ابتدایی بهره برده بودند، اما ضرب‌المثل‌ها و شعر‌هایی را بیان می‌کردند. علاوه بر این در خانه کتاب‌های شعر و نمونه‌های ادبی از شاعران گذشته داشتیم و من با آن‌ها مأنوس بودم. خواهرم نیز بعد از دبیرستان وارد دانشکده ادبیات شد. در آن زمان دکتر صورتگر رئیس دانشکده ادبیات شیراز بود و خواهرم شعر‌هایی که سر کلاس بحث می‌کردند را برای من بیان می‌کرد و من نیز علاقه پیدا می‌کردم.  اما اینکه می‌توانم با حس شاعری حرف‌هایم را بزنم، چیزی بود که خودم کشف کردم.  

 

 

کلاس چهارم یا پنجم بودم که اولین شعر را سرودم. البته این شعر بسیار کودکانه بود، اما، چون به کشورم بسیار علاقه‌مند بودم و از اینکه مغول‌ها به ایران حمله و ایران را ویران کرده بودند، در همان سال‌ها خیلی ناراحت بودم و تحت تأثیر این حس، شعری در این باره سرودم که یک بیتش این بود؛ «ز قوم مغول چو ایران شد خراب/ نمانده به جز فارس چیزی به جای». وزن شعر درست است، اما از نظر اوج کلام با شعر مورد نظرم فاصله دارد. به هر حال من در دوران نوجوانی بسیار دوست داشتم که از این طریق حسم را به دیگران منتقل کنم.

 

 

متأسفانه در دوره دبیرستان که گاهی تأسف می‌خورم، در سال ۱۳۴۲ در زمینه کار‌های روزنامه‌نگاری که به صورت روزنامه دیواری بود فعال بودم و خارج از دبیرستان نیز با روزنامه‌های محلی همکاری داشتم. در آن زمان در مسابقه‌ای که در تمام ایران برگزار شد، شرکت کردم و نفر اول شدم و حکم آن را با امضای وزیر به من دادند. اما در دبیرستانی که بودم، این مسئله هیچ اهمیتی برایشان نداشت و هیچ واکنش و تشویقی برایم به دنبال نداشت. اما بعضی از دبیر‌ها بودند که وقتی متوجه می‌شدند که در زمینه ادبیات فعال هستم، دبیر ادبیات در زنگ انشا به جای انشا، از من می‌خواست شعر بخوانم. در واقع بیشتر از همه معلمان، هم دوره دبیرستانی من بیژن سمندر در همان مدرسه‌ای که من درس می‌خواندم، بود و با وجود اینکه سه سال از من جلوتر بود، به دلیل علاقه‌اش به ادبیات و موسیقی با هم دوست بودیم و شعر‌ها را برای هم می‌خواندیم. سپس در محیط ادبی شیراز با افراد دیگری همچون عبدالعلی دستغیب، پرویز خانلری، استاد همایونی و بعد‌ها فریدون توللی و دکتر حمیدی آشنا شدم و شعرهایم را برایشان می‌خواندم و برخی از آن‌ها کتاب‌هایشان را با امضای خودشان به من هدیه کرده‌اند.

 

 

من در وزارت فرهنگ و هنر استخدام بودم و درست است که ریاضی خواندم، اما بعداً در رشته ادبیات ادامه تحصیل دادم. آن زمان مهندس کم بود و من هم علاقه داشتم در این زمینه درس بخوانم. اما در دانشگاه ادبیات دراماتیک لیسانس گرفتم و تا فوق لیسانس خواندم. بعد از اینکه از وزارت فرهنگ و هنر آن زمان بیرون آمدم، از سوی مدیر دبیرستان تیزهوشان دعوت به کار و در آنجا مشغول تدریس ادبیات شدم.

 

 

من حدود چهارده سال مسئول صفحات شعر و ادبیات مجله جوانان بودم. آنجا نیمی از شاعرانی که اکنون برای خودشان اسم و رسمی دارند و از آدم‌های مطرح امروز هستند، در مجله جوانان دستشان را گرفته‌ام و آثارشان را چاپ و آن‌ها را معرفی و تشویق کرده‌ام و خوشبختانه به جایی رسیده‌اند. در دوره تدریس نیز در مرکز تیزهوشان چند نفری بودند که استعداد ادبی داشتند و من در ساعاتی که زنگ انشا و ادبیات بود، در زمینه ادبیات بحث می‌کردیم و من شعر‌هایی را از اخوان، شاملو و ... می‌خواندم و دانش‌آموزان تشویق می‌شدند و شعر‌های خود را می‌خواندند. چند نفر از آن‌ها که بسیار بااستعداد بودند، متأسفانه از این کشور رفتند. بنابراین تا حد توانم سهمم را ادا کرده‌ام و حق خودم را پرداخته‌ام.

 

 

این دو تقریباً با هم آمیخته است. شما فکر کنید تربیت و پرورش به کمک آموخته‌ها و تعلیم است و هر دو می‌تواند مؤثر باشد، اما به نظرم تعلم خیلی در رشد و تعالی شناخته‌شده‌تر و مؤثرتر است. به ویژه کسانی که ودیعه‌ای در وجودشان است و اهل هنر هستند.

 

‌

نمی‌تواند بی‌تأثیر باشد. آثاری که من در کودکی و نوجوانی می‌خواندم، در همان سال‌ها با ادبیات فارسی مأنوس شدم و این‌ها در فرهنگ زندگی و روحیه‌ام تأثیر بسیاری گذاشت. مثلاً قصیده زیبایی از ابن یمین که مطلع آن «هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد» بود و یا بیت «در مملکت چو نعره شیران گذشت و رفت/ این عو عو سگان شما نیز بگذرد» در ذهنیت انسان بسیار مؤثر است. من آثاری که انسانیت و عاطفه و چند و چون با هستی در آن‌ها مطرح بود، مانند کتاب‌های سعدی، ناصرخسرو، حافظ و خیام و ... در شکل‌گیری جهان بینی من مؤثر بود و زندگی من را شکل داد. یادمان باشد من در آن سال‌ها و سال‌های بعد کتاب‌هایی که داشتم و اکنون هم دارم، مانند گلستان و بوستان سعدی را بار‌ها و بار‌ها خوانده‌ام و اگر یک جمله یا سطری را از هر کدام از مقامه‌ها بگویید، خیلی راحت می‌توانم ادامه اش را بیان کنم. همچنین تأملی که خیام در هستی می‌کند و سوال‌هایی که در زندگی به آن‌ها رسیده است، همه این‌ها شخصیت انسان را شکل می‌دهد و مطمئن باشید که من نیز تحت تأثیر این آثار قرار گرفته‌ام.

 

 

هر هنرمندی صرف نظر از اینکه چه هنری داشته باشد، اعم از تابلوی نقاشی، کتاب، نمایشنامه و حتی نقشی که در سینما بازی کرده است، هر کدام از این نمود‌ها مانند فرزندان هستند، اما گاهی به دلایلی یکی از فرزندانش را ستایش می‌کند و یا در موقعیتی آن را بیشتر دوست دارد، مطمئناً آثار ادبی هر کسی هم همینطور است و من برخی از کارهایم را ترجیح می‌دهم. اما اگر به من بگویند یکی را انتخاب کن، واقعاً برایم سخت است و امکان ندارد بتوانم بگویم، مثلاً شعر «مادرم ایران» یا غزل‌هایی که در کتاب «تندر، اما ناگهانی‌تر» آماده است یا شعر‌های نیمایی که در کتاب «خورشید‌های آن سوی دیوار» و .... همه این‌ها برای من عزیز هستند.  

 

گفت‌وگو از : سمیه قربانی