«تفسير جامع» و واقعیت‌های اجتماعی سوریه/ تفسیر بیدارگرانه؛ نیاز امروز جهان اسلام

به گزارش ایکنا، معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اولین نمایشگاه مجازی قرآن کریم نشست مجازی «تحلیل انتقادی تفاسیر قرآنی معاصر در سوریه» را یکشنبه، 5 اردیبهشت 1400 برگزار کرد.
 
این وبینار تخصصی با مدیریت محمود واعظی، مشاور بین‌الملل معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با سخنرانی محمد البحیصی، پژوهشگر قرآنی سوری، محمدعلی آذرشب، عضو هیئت علمی و استاد تمام دانشگاه تهران و حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا غریب‌رضا، پژوهشگر قرآنی برگزار شد.
 
در ابتدای این نشست مجازی، دکتر محمد البحیصی با اشاره به آیه مبارکه «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ» (آیه 88 سوره اسراء) از تفسیر قرآن کریم به عنوان شریف‌ترین علوم یاد کرد و گفت: پیامبر اکرم(ص) بر اساس تکلیف قرآنی خود که شامل تعلیم و تربیت است، رسالت خود را آغاز کردند و این به معنای امر به تدبر قرآن کریم و امر به استفاده از تمام تلاش برای تبیین آیات قرآن کریم و شریعت الهی است.
 
وی افزود: برای فهم ظاهر تفسیر قرآن چند حالت وجود دارد که شامل فهم معنای قرآن و زبان آن و همچنین توازن در قرآن است که به مفهوم رساندن معنا و مطلوب آیه قرآن است و جمیع مفسرین به این امر اشاره کرده‌اند.
 
این پژوهشگر قرآنی ادامه داد: در تفسیر قرآن کریم حالات مختلفی وجود دارد، از جمله موضوع ادبی قرآن، ذوق ادبی قرآن، توازن و اقوال مفسرین، تتبع گسترده در قرآن، قدرت استنباط در قرآن کریم، منابع و مراجع مشترک در تفسیر قرآن کریم و از همه مهمتر اخلاص و تقوای فردی که تفسیر قرآن را انجام می‌دهد.

 
البحیصی در ادامه افزود: تفسیر قرآن در واقع رسیدن به مقاصد قرآن کریم است که مفسر به وسیله تفسیر می‌تواند به این اهداف عالی دست یابد.
 
وی به دیگر امور مختلفی که در تفسیر وجود دارد، اشاره کرد و گفت: نگاه توحیدی در قرآن کریم از جمله مواردی بوده که بسیار مهم و اساسی است.
 
این پژوهشگر سوری با اشاره به مناهج و مکاتب تفسیری که در واقع مصادر و منابعی است که مفسّر به آن اعتماد می‌کند، گفت: این مناهج شامل تفسیر قرآن به قرآن که عرفانی، ادبی و اخلاقی است، توسیع و ایجاز در تفسیر قرآن کریم و تفسیر موضوعی قرآن کریم است.

 

البحیصی در خصوص تفاسیر قرآن در سوریه نیز گفت: تفسیر قرآن در سوریه بیشتر شفاهی است که من به تفسیر جدیدی به نام «تفسیر جامع» اشاره می‌کنم که دکتر «عبدالستار السید»، وزیر اوقاف سوریه این تفسیر را نگاشته است.
 
وی در توضیح این تفسیر افزود: تلاش در این تفسیر بر تبیین، توضیح و تدبر در قرآن است. قواعدی که در این تفسیر به آن اعتماد شده، قواعد تفسیر قرآن به وسیله قرآن و تفسیر قرآن به وسیله سنت نبوی شامل رفتار و گفتار پیامبر اکرم(ص) است. اعتماد به روایات و نصوص در تفسیر از جمله این موارد است که در این راستا پیامبر اکرم(ص) را به عنوان قرآن ناطق بیان کرده‌اند.
 
البحیصی افزود: در تفسیر جامع به موارد ذیل هم اشاره شده است: وضع حاکم بر سوریه و امت اسلامی در زمان کنونی، موضوع وهابیت و استکبار جهانی، آمریکا و اسرائیل که برای بدنام کردن اسلام در ذهن جامعه و جهان کنونی تلاش می‌کنند.
 
وی اظهار کرد: مفسر تفسیر جامع به مواردی چون وضع حاکم بر سوریه به عنوان موارد بسیار مهم اشاره کرده و از آن رو که این تفسیر درخصوص واقعیت‌های اجتماعی سوریه صحبت کرده، سبب شده است که در جامعه و در میان مفسرین مقبولیت خوبی داشته باشد. در این تفسیر به موضوعاتی چون وهابیت، تروریسم، فتنه‌ها و دشمنان خصوصاً دشمنانی که در این چند سال علیه سوریه متحد شده‌اند، نیز پرداخته است.
 
این پژوهشگر قرآنی تأکید کرد: انسجام و ارتباط در تفسیر از جمله موارد بسیار مهم است که مولف این تفسیر به آن اشاره کرده است. همچنین در خصوص اختلاف و تفرقه در بین مسلمانان و مسیحیان سوریه و سایر نقاط جهان، در این تفسیر توصیف دقیق و جامعی بیان شده است. این تفسیر درباره صهیونیسم جهانی نیز بسیار مفصل و دقیق پرداخته و به تاریخچه یهود و صهیونیسم در صدر اسلام تا زمان حاضر اشاره شده است.
 
وی ادامه داد: برطرف کردن مشکلات کنونی جامعه که از مهمترین اهداف قرآن است، نیز در این تفسیر به آن اشاره شده و نیز به اهمیت اخلاق، آداب و جایگاه مهم آن در اجتماع اشاره شده است. این تفسیر از بین برنده اندیشه وهابیت است چرا که وهابیت با سوء استفاده از قرآن به ویژه آیات جهاد و جنگ، از تعابیر و مفاهیم قرآنی در جهت اهداف و اغراض خود استفاده می‌کنند. در واقع این تفسیر جمع بین تمام مذاهب اسلامی است بدون اینکه اشاره‌ای به اختلافات یا اسائه ادبی به فرقه یا گروهی کرده باشد.
 
وی در پایان تأکید کرد: تفسیر جامع به تحلیل‌های مختلفی پرداخته و به مسائل روز از جمله وحدت و اعتماد به سیره نبوی و میانه‌روی و شیوه معامله و بحث با طوائف مفسرین و نویسندگان دیگر جوامع و فرق پرداخته است. این تفسیر برای مؤسسات و مدارس به عنوان تفسیر مرجع ارائه شده است تا بتوانند در آموزش و تعلیم از آن استفاده کنند.

 

در ادامه این نشست مجازی، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا غریب‌رضا، پژوهشگر قرآنی با استقبال از این دعوت و حضور در این نشست، به مطالبی که دکتر البحیصی اشاره کرد، پرداخت و گفت: دکتر البحیصی به حدیث ثقلین اشاره کرده و این مطلب را بسیار مهم و اساسی دانست و از جمله مسائل مهم و مثبت تفسیر بیان کرد.

 
وی در خصوص اسباب توانایی مفسر نیز گفت: این اسباب 11 مورد است که در تفسیر جامع به آن اشاره شده و مواردی بسیار عالی و مهم است. همچنین در این تفسیر به اهمیت تفسیر مقاصدی که خواننده تفسیر را به امور دیگر مشغول نکند و از مقاصد و اهداف تفسیر قرآن دور نکند، پرداخته شده است.
 
با توجه به اینکه دکتر البحیصی در بحث خود فقط به تفسیر جامع پرداخت، حجت‌الاسلام غریب‌رضا گفت که ای کاش درباره تفاسیر دیگر سوریه نیز صحبت می‌شد تا با تفاسیر مختلف آشنا شویم و خوب بود به قواعدی اشاره می‌شد که مؤلف در تفسیر خود آنها را بیان کرده بود.
 
وی افزود: تفسیر جامع در حقیقت از بیانات رئیس جمهور سوریه برداشت شده که باید در توضیحات دکتر البحیصی به این مطلب اشاره می‌شد و مورد توجه قرار می‌گرفت.
 
غریب‌رضا ادامه داد: گروه‌های تکفیری این تفسیر بزرگ را مورد هجمه خود قرار داده‌اند و در واقع این کار وزارت اوقاف سوریه قابل تقدیر و ستایش است.
 
وی همچنین به نقد تفسیر جامع پرداخت و گفت: مؤلف تفسیر جامع در خصوص وحدت اسلامی مطلبی را بیان نکرده است با اینکه در خود تفسیر اتهام یا موضع‌گیری نسبت به سایر مذاهب اسلامی بیان نشده است. این در حالی است که آیات قرآنی متعددی در خصوص وحدت اسلامی وجود دارد که کاش مؤلف در این تفسیر به آن آیات می‌پرداخت که نیاز کنونی جامعه ماست.
 

 

در بخش دیگری از این نشست، دکتر محمدعلی آذرشب، عضو هیئت علمی و استاد تمام دانشگاه تهران، با اشاره به اینکه از تفاسیر سوری تا حدودی مطلع است، گفت: تفسیری که امروز دکتر البحیصی معرفی کرد در مورد آن مطلبی نشنیده بودم. لذا از ایشان تشکر می‌کنم که ما را با این تفسیر و مواضع تفاسیر سوریه آشنا کرد.
 
وی بیان کرد: باید همکاری متقابل میان جریان تفسیری در سوریه و دانشگاه‌های ایران به خصوص دانشگاه تهران وجود داشته باشد.

 
آذرشب با اشاره به اینکه دو نوع تفسیر یعنی تفسیر تجزیئی [مراد از تفسیر تجزیئی آن است که مفسر آیات قرآن را با همان ترتیب پیوسته‌ای که در مصحف شریف آمده‌اند تفسیر کند. در تفسیر تجزیئی مفسر با تجزیه آیه به چند جمله به تفسیر کلمه به کلمه و جمله به جمله آن می‌پردازد] و تفسیر موضوعی[در تفسیر موضوعی، مفسر همه آیات مربوط به موضوعی اعتقادی، اجتماعی، معرفتی یا... را گردآوری کرده، آن‌ها را به عنوان یک واحد و یک کل در نظر گرفته، حقایق و اشارات موجود در آن‌ها درباره موضوع خاص را استخراج می‌کند] وجود دارد، گفت: اما تفسیر موضوعی برای ما از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا در تفسیر تجزیئی نمی‌توان یک اندیشه واحد را از آن استخراج کرد اما در تفسیر جامع نمی‌دانم دکتر عبدالستار السید آیا بین تفسیر تجزیئی و موضوعی جمع کرده است یا خیر؟
 
وی با اشاره به آیه شریفه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا استَجيبوا لِلَّهِ وَلِلرَّسولِ إِذا دَعاكُم لِما يُحييكُم» (سوره انفال، آیه 24) گفت: احیاء مسئله اساسی در تفسیر است و تفسیر احیایی و بیدارگرانه نیاز جامعه امروز است. ما در دانشگاه تهران در زمینه تفسیر و علوم انسانی توجه احیایی داریم زیرا امت اسلامی امروز نیازمند احیاء است.
 
وی افزود: توجه به تقریب بین مذاهب و ادیان در تفاسیر بسیار اهمیت دارد، زیرا این مسئله هدف قرآن است. این افراط‌گرایی‌های موجود در جهان اسلام نتیجه عقب‌ماندگی در جهان اسلام است و راهی جز احیاء برای مقابله با این عقب‌ماندگی وجود ندارد. ما باید نفوس خود و عزت و کرامت خود را احیا کنیم؛ چرا که احیای امت اسلامی بسیار اهمیت دارد و این احیا منجر به ایجاد جنبشی متمدنانه می‌شود. این همان هدف جمهوری اسلامی است که در تمام شعارهای خود درباره ایجاد «تمدن نوین اسلامی» سخن می‌گوید. این تمدن نوین اسلامی می‌تواند موجب احیای امت اسلامی شود.
 
آذرشب در پایان این وبینار اظهار کرد: قرآن کریم کتاب احیاء است و توجه به قرآن، نخستین راه برای رسیدن به این هدف است و به نظر من دکتر عبدالستار السید به این موضوع در تفسیر خود توجه کرده است اما لازم است به تفسیر موضوعی درباره بیدارگری بیشتر بپردازد، چنانکه برخی مفسرین مانند شهید محمد باقر صدر در عراق به آن پرداخته‌اند. لذا لازم است که ایران و سوریه با همکاری یکدیگر به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند.