Fəlsəfə ilə Quran arasındakı uyğunsuzluqların araşdırılması

Fəlsəfə ilə Quran arasında iki növ uyğunsuzluq irəli sürülüb. Lakin bu iki uyğunsuzluğu diqqətlə araşdırdıqda onların həqiqi uyğunsuzluq olmadığını anlayırıq.

Dövrümüzdə filosoflar elmin sərhədlərində hərəkət edirlər. Demək istədiyim odur ki, dünya və insan haqqında fəlsəfi sistemlər və ya mücərrəd izahlar qurmaq əvəzinə, elmin, xüsusən də təcrübi elmin nəticələrinə daha çox diqqət yetirir. Bu nəticələr əsasında adətən köklü və qədimi olan fəlsəfi iddiaları yenidən qururlar.

Məsələn, son illərdə psixologiya, nevrologiya və təcrübi elmlər fəlsəfi insanşünaslığa böyük təsir göstərmişdir. Həmçinin zamanın metafizikası ilə bağlı mübahisələr məkan və zamanın təbiəti ilə bağlı fizika mübahisələrinə çox diqqət yetirmişdir. Fəlsəfənin Qurana uyğun gəlməyən mövzusu kimi görünə biləcək bir hissəsi də bu prosesdən qaynaqlanır. Yəni bir tərəfdən yeni elmi məlumatların fəlsəfi düşüncələrdə güclü və təsirli rolu olduğu üçün, digər tərəfdən də Quranın elmi məsələlərlə bağlı ifadəsi Quranın nazil olduğu dövrün elmi anlayışına uyğundur. Quranın izahları ilə elmə əsaslanan fəlsəfi nəticələr arasında uyğunsuzluq var.

Əslində, uyğunsuzluq iki elmi anlayış və izahla bağlıdır: Quranın bəzi məsələlərdən bəhs etdiyi qədim dövrlərin elmi izahı və bu gün dünya fəlsəfəsinin danışdığı günümüzün elmi izahı.

Fəlsəfədə Quranla uzlaşmayan mövzuların başqa bir hissəsi də fəlsəfi sistemlərlə bağlıdır. Məsələn, əsas məsələlərdə Aristotel sistemi Quranla uyğun gəlmir. Aristotelin bir çox tərcüməçiləri Aristotelin ruhun ölməzliyinə inanmadığına inanırlar. Lakin onlardan bəziləri, o cümlədən İranda Aristotelin varisləri, məsələn, İbn Sina və Molla Sədra, Aristotel sistemi haqqında bir rəvayəti əldə etməyə çalışıblar ki, ruhun ölməzliyinin məqbul olduğunu çatdırır.

Burada vəhyin dili və məzmunu ilə müəyyən bir fəlsəfi sistemin dili və fəlsəfi məzmunu arasında uyğunsuzluq olur. Odur ki, o xüsusi fəlsəfi sistem çərçivəsində düşünməsən, heç bir uyğunsuzluq olmaz.

Amma bu iki növ uyğunsuzluq əslində fəlsəfənin Quranla uyğunsuzluğu deyil. Birincisi, təcrübi elmin dünya və insan haqqındakı qədim fkirlərinin təcrübi elmin müasir fikri ilə uyğunsuzluğudur. İkincisi isə müəyyən bir fəlsəfi sistemin məhsullarının Quranın iddiaları ilə uyğunsuzluğudur. Hər iki halda real uyğunsuzluq yoxdur. Birincisi əsasən Quranın uyğunsuzluğu deyil. İkincisi isə fəlsəfi sistemin dəyişməsi ilə rəngini itirir.

* Fəlsəfə müəllimi Əli Məhcurun "İQNA"-ya müsahibəsindən götürülmüşdür

4078005