İslam dünyası və müasir dünyanın məsələləri
Dindarlıqla bağlı iki qism mühüm sual var ki, Şəhid Mütəhhəri kimi insanlar ciddi və dərin bir şəkildə onunla məşğul olublar. Bunlardan bəziləri qeyri-ilahi məktəblərin ortaya qoyduğu nəzəri suallar, şübhələr və məsələlər idi. Onun üçün elmi və rasional əsaslar düzəltmişdilər. İstər ekzistensialist və humanist məktəblər və istərsə də marksist və sosialist məktəbləri o dövrdə bəzi anlayışlar və nəzəri əsaslar təqdim edərək dindarlıq və teoloji məktəblərə həqiqətən meydan oxuyublar. Mərhum Şəhid Mütəhhəri öz əsərlərində və çıxışlarında dəfələrlə qeyd etmişdir ki, onun İslam irfan səhnəsinə daxil olmasının əsas motivlərindən biri gənc nəsil arasında belə şübhə və sualların bəyan edilməsi olmuşdur.
Əlbəttə ki, onlar ilk vaxtlarda nəzəri çərçivələrdən, İslam fəlsəfəsinin prinsip və əsaslarından istifadə etməklə bu suallara düzgün cavab verə biləcəyimizə inanırdılar. Məsələn, “İlahi ədalət” kitabının müqəddiməsində şövqlə göstərir ki, biz bu suallara qədim İslam fəlsəfəsinə əsaslanaraq cavab verə bilərik. Onların ilahi ədalət yolunda səyləri bu çərçivədə məhdud olaraq qalır və hətta İmamiyyə mütəkəllimlərinin cavabları da bu kontekstdə nəzərə alınmır və ya qeyri-kafi hesab edilir.
Şəhid Mütəhhərinin əsərlərində biz tədricən İslamın rasional düşüncəsinin nəzər sahəsində müxtəlif cəhətlərinə bir növ diqqət yetirməklə qarşılaşırıq. O, fəlsəfi rasionallığa diqqət yetirərkən o nöqtəyə çatır ki, rasionallığın bu sahəsinə daha geniş baxışa malik olmalıyıq. Buna görə də o, kəlami rasionallıq kimi digər rasionallıq növlərini, hətta müasir rasionallığın nailiyyətlərindən bir növ istifadəni də öz intellektual çərçivəsinə və sisteminə gətirir.
İnanıram ki, Şəhid Mütəhhəri İslam fəlsəfəmizin ənənəsinə əsaslanan bir müsəlman mütəfəkkiri kimi böyük ölçüdə cavab verə bildi. Həmçinin yeni nəsli, ən azı bir qrup mütəfəkkir nəslini rəqib məktəblərdən ayıra bildi. Habelə onların fikri və mənəvi meyllərini İslama yönəldə bildi.
Şəhid Mütəhhəri tək deyil və ondan əvvəl Əllamə Təbatəbai və başqaları onun təfəkkür sisteminə çox böyük töhfələr veriblər. O, habelə Əllamə Təbatəbainin təfəkkürünün nəzəri çərçivəsini genişləndirməyə və dərinləşdirməyə çalışmışdır.
Şəhid Mütəhhərinin rasional fikrində ən mühüm məqam müasir dünyanın əməli sualları ilə üzləşməkdir. Müasir dünyanın xüsusiyyətlərindən biri də insan həyatının praktiki və əməli sahələrinə diqqət yetirməkdir. Bu suallara əsasən, mərhum Mütəhhəri əsərlərinin böyük bir hissəsində bu cür əməli sualları vurğulayır və müasir ağlın İran cəmiyyətinə nələr verdiyinə dini və rasional cavab verməyə çalışır.
Bu kontekstdə Şəhid Mütəhhəri qabaqcıl və yenilikçi nəslin bir hissəsi, yəni praktiki sualları tanıyan və həll etməyə çalışan şəxsiyyətlərin bəlkə də birinci hissəsi kimi qəbul edilməlidir. Əgər bu müzakirəni dəyərləndirəcəyiksə, onun bu suallara tam cavab verdiyini düşünməməliyik, lakin onun işinin əhəmiyyəti İslami əməli təkliflərə cavab vermək və təqdim etmək üçün mühüm əsas və çərçivələrin yaradılmasındadır.
Bu sahədə Şəhid ni hətta nəzəri məsələlər baxımından daha uğurlu hesab edirəm. Mərhum Mütəhhəri burada gördükləri, gənc mütəfəkkirlərimizin hələ də eyni düşüncə tərzindən istifadə etdikləri praktik İslami məsələlərin qabağına prinsiplər qoymaqdır. Bu ifadələr Mütəhhəri kimilərin mövcud olduğu və bunu edə bildiyi nəsillə bağlıdır.
* Bu, "İQNA"-nın Beynəlxalq İmamət Fondunun rəhbəri Höccətül-İslam vəl-müslimin Məhəmməd Təqi Sübhani ilə müsahibəsindən bir hissədir.
4139112
