توجه به منافع طرفین در قراردادهای قرض؛ ویژگی خاص نظام اقتصادی اسلام
گروه اقتصاد:اگر بخواهیم نظام اقتصادی اسلام را به نحو مطلوب بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که بر خلاف نظام‌های اقتصادی غیراسلامی، اسلام در قراردادهای مربوط به قرض، علی‌الخصوص در قراردادهای فروش اقساطی، جانب عرضه و تقاضا را همزمان مدنظر قرار داده است.
حجتالاسلام والمسلمین مجید حبیبیان‌نقیبی، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره ماهیت نظام تامین منابع مالی در اسلام در راستای عقود اسلامی پرداخت و گفت: اگر بخواهیم نظام اقتصادی اسلام را به نحو مطلوب بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که بر خلاف نظام‌های اقتصادی غیراسلامی، اسلام در قراردادهای مربوط به قرض، علی‌الخصوص در قراردادهای فروش اقساطی یا همان اعطاء تسهیلات، جانب عرضه و تقاضا را همزمان مدنظر قرار داده است.
در خصوص مسئله اعطای تسهیلات سه رویکرد کلی وجود دارد
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه افزود: در خصوص مسئله عرضه یا اعطای تسهیلات سه نوع رویکرد کلی وجود دارد. رویکرد اول در خصوص افرادی است که منابع مالی را در اختیار دارند و در پی این هستند تا علاوه بر راس‌المالی که به عنوان سرمایه‌گذاری در جهت اعطاء تسهیلات در اختیار دیگران قرار می‌دهند میزانی از سود را نیز تحصیل کنند. بالطبع حق این افراد است که از این منبع مالی انتظار سود مشروع داشته باشند. از این رو دین اسلام برای این قبیل افراد برخی عقود اسلامی نظیر مضاربه، مشارکت و ... را مدنظر قرار داده است.
حجتالاسلام حبیبیان در رابطه با رویکرد دسته دوم در قراردادهای مربوط به اعطای تسهیلات و قرض گفت: برخی از افراد نیز هستند که خیلی دغدغه سود را ندارند، ولی تمایل دارند که از راس المال برخوردار باشند و مصرف از یک منبع مالی را حاضرند به لحاظ زمانی به تعویق بی‌اندازند. در اینگونه موارد است که صحبت از قرارداد قرض‌الحسنه به میان می‌آید. در این قرارداد قرض‌دهنده یا صاحب سرمایه، برای یک مدت معین از راس المال چشم‌پوشی می‌کند.
خمس، زکات و صدقات که جنبه عبادی دارند در دسته ابواب تاسیسی جای می‌گیرند
نقیبیان حبیبی در خصوص دسته سوم در امور مربوط به تامین مالی و اعطای تسهیلات گفت: دسته سوم، کسانی هستند که از راس‌المال هم حاضرند چشم‌پوشی کنند. در این موارد ما زکات و صدقات به معنای عام آن را پیش روی مسلمین داریم که در دسته عبادات قرار می‌گیرند و به مانند قرض‌الحسنه در جایگاه ابواب تاسیسی نظام اقتصادی اسلام قرار می‌گیرد. چراکه در خصوص مسائل اقتصادی، فقه اسلامی دو رویکرد تاسیسی و امضائی اتخاذ کرده است و فعالیت‌های اقتصادی نظیر خمس، زکات و صدقات که جنبه عبادی دارند در دسته ابواب تاسیسی جای می‌گیرند.
این استاد دانشگاه در رابطه با نظام تقاضا در سیستم اقتصادی اسلام نیز گفت: در جامعه اسلامی، نسبت به تقاضا هم می‌توان رویکردهای متفاوتی را اتخاذ کرد. به عنوان مثال افرادی هستند که توانایی انجام فعالیت‌های اقتصادی و ورود به عرصه بازار کار را دارند و اگر یکسری تسهیلات در اختیارشان قرار بگیرد می‌توانند آن را در فعالیت اقتصادی مختلف به کار بگیرند و سودی را به دست بیاورند و حاضر شوند بخشی از این سود را در اختیار صاحب سرمایه قرار دهند، طبعا کمک به این افراد منجر به رونق اقتصادی جامعه و فقر‌زدایی که یکی از اهداف نظام اقتصادی اسلام است خواهدشد.
توجه به اصل عدالت در قالب حمایت از نیازمندان، ویژگی نظام اقتصادی اسلام
وی در رابطه با پیش‌بینی اسلام در جهت رفع نیاز برخی دیگر از اقشار جامعه اسلامی از طریق افراد جامعه گفت: اسلام تاکید دارد که برخی از افراد هستند که توان انجام فعالیت اقتصادی به منظور بازپرداخت سود علاوه بر راس‌المال را ندارند، این امر می‌تواند به واسطه وجود نیاز مصرفی و ضروری ان‌ها شکل بگیرد و از این رو تسهیلات قرض‌الحسنه در ارتباط با رفع نیاز این افراد اولویت دارد چراکه توان پرداخت سود را ندارند اما می‌توانند راس‌المال را پرداخت کنند.
حجتالاسلام حبیبیان نقیبی، در پایان با اشاره به این مسئله که برخی از افراد در جامعه هستند که توان کار ندارند و جامعه موظف به رفع نیازهای ضروری این افراد است گفت: در این خصوص، اسلام مسئله پرداخت‌های انتقالی را مورد نظر قرار می‌دهد. این امر در اسلام همانطور که عنوان شد، در قالب صدقات و زکات باید انجام شود، البته نقش حکومت اسلامی در امر تامین معیشت نیز باید مورد توجه قرار می‌گیرد. البته همین مسئله تامین معیشت نیز شرایطی دارد که از جمله آن توجه به شان و آبروی امت اسلام خواهدبود. نکته قابل تامل اینکه یکی از تفاوت‌های اساسی نظام اقتصادی اسلام با نظام‌های اقتصادی غیر اسلامی همین توجه به نیازمندان در قالب مفهوم عدالت گستری است.
