شناخت دقیق جریانهای تکفیری؛ رسالت مهم مسلمانان در برهه کنونی
گروه بین‌الملل: پایتخت ایران اسلامی درحالی در آستانه میلاد نبی مکرم(ص) شاهد گردهمایی باشکوه علما و شخصیت‌های برجسته جهان اسلام بود که امسال بیش از پیش ضرورت مقابله با جریانهای تکفیری به‌عنوان طرحی بین‌المللی برای هدر دادن پتانسیل و توانایی جهان اسلام، احساس می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، امسال نیز مانند سال‌های گذشته کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی با حضور شخصیت‌های مختلفی از سراسر جهان در تهران برگزار شد. محوریت بیست‌و‌هفتمین دوره این همایش «قرآن کریم و نقش آن در وحدت امت اسلامی» بود که شخصیت‌هایی از 58 کشور جهان حول این موضوع اظهارنظر کردند. خبرگزاری ایکنا نیز باتوجه به اهمیت مقوله وحدت، قبل از شروع این همایش و نیز در روزهای برگزاری آن نظر برخی صاحب‌نظران در حوزه اتحاد اسلامی را جویا شد که مهمترین مطالب آن در این گزارش از نظر می‌گذرد:
بیشتر صاحب‌نظرانی که مورد سؤال واقع شدند، در مورد نقش رسانه‌ها در شناساندن جریانهای تکفیری و همچنین وظیفه علمای جهان اسلام در تحکیم هرچه بیشتر وحدت اسلامی سخن به میان آوردند.
آتش فتنه دامن‌گیر ساکتین در برابر افراط‌گرایی تکفیری‌ها می‌شود
«الیویه لوموئن»، سخنگوی حزب همبستگی فرانسه و کارشناس مسائل خاورمیانه از جمله افرادی بود که در مورد موضوع مشکلات جهان اسلام و لزوم تحکیم وحدت ایکنا به سراغ آن رفت.
سخنگوی حزب همبستگی فرانسه با تأکید بر اینکه فرقه‌گرایی از بزرگترین مشکلات جهان اسلام است، بیان کرد: فرقه‌گرایی و تفرقه میان پیروان مذاهب اسلامی در حال حاضر بزرگترین مشکل کشورهای مسلمان به‌ویژه کشورهای خارومیانه است و غرب نیز بهطور قطع از این فرصت «طلایی» برای سلطه بر خاورمیانه استفاده خواهد کرد؛ مسلمانان که همواره دغدغه مبارزه با استعمار غرب را داشتند امروز، ناخواسته و به دلیل توطئه‌های برخی کشورها، در حال خدمت به استعمار هستند. گروه‌هایی مانند القاعده، دولت اسلامی عراق و بلاد شام(داعش)، جبهه النصرة و ...که مدعی دشمنی با آمریکا بودند امروز در حال برادرکشی در سوریه، عراق و لبنان هستند و این‌ها نمایان‌گر ضعف مسلمانان در حوزه وحدت دینی است.
لوموئن اضافه کرد: مسلمانان جهان اگر در قبال رشد گروه‌های افراط‌گرایی که مدعی جهاد و بنانهادن «اسلام واقعی» در سوریه و عراق هستند، سکوت کنند، آتش این فتنه دامن‌گیر آنها نیز خواهد شد؛ مسلمانان باید بدانند که وجود چنین گروه‌هایی به مفهوم نابودی «وحدت و همدلی» و ایجاد فتنه و فرقه‌های ساختگی است و هرچه سریع‌تر باید برای متوقف کردن این گروه‌ها وارد عمل شوند. در این‌جا بحث حمایت از حکومت یا فرد خاصی نیست.
وی تصریح کرد: اگر امروز القاعده و دولت اسلامی عراق و بلاد شام در سوریه به‌نام جهاد علیه «بشار اسد» به کشتار شهروندان مسلمان مشغول هستند، مطمئن باشید که این گروه‌ها وارد کشورهای همسایه نیز خواهند شد و به‌نام دفاع از اسلام و سپس مبارزه با مذاهبی که با اعتقادات سلفی مغایرت دارند، نه تنها دولت‌ها بلکه شهروندان مسلمان را نیز مورد هدف قرار خواهند داد.
لوموئن در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با ایکنا با اشاره به این نکته که پیروان ادیان الهی درباره مسائل دینی خود ناآگاه هستند، عنوان کرد: متاسفانه غفلت و ناآگاهی در میان پیروان همه ادیان اعم از اسلام، مسیحیت و یهودیت وجود دارد؛ امروز در میان مسیحیان افرادی وجود دارند که حتی به عروج و بازگشت دوباره مسیح(ع) به جهان باور ندارند چراکه این افراد بسیار سطحی‌نگر هستند و مسائل معنوی را فقط در حضور در کلیسا می‌بینند؛ درحالی‌که معنویت واقعی، قیام علیه ظلم و پیروی از دستورات پیامبران الهی است.
تکفیری‌ها؛ خوارج زمان و مروجان تفرقه
«علی رمضان الاوسی»، استاد دانشگاه جهانی علوم اسلامی لندن و قرآن‌پژوه عراقی مقیم انگلیس یکی دیگر از افرادی بود که در مورد لزوم وحدت در جهان اسلام و نیز نقش گروه‌های تکفیری در تضعیف این اصل از وی سوال شد.
وی در مورد نقش جریانات تکفیری در تضعیف وحدت امت اسلامی عنوان کرد: پیامبر(ص) برای وحدت انسان‌ها و نه تنها امتش آمد، به تعبیر قرآن آن حضرت رحمتی برای جهانیان است «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ؛ و تو را جز رحمتى براى جهانیان نفرستادیم(آیه 108 سوره انبیاء)»، این رحمت مختص مسلمانان نیست، زیرا رسالت پیامبر(ص)، جهانی و هدف آن انسان‌سازی و ساخت زندگی و به سعادت‌رساندن انسان بود، رسول‌الله(ص) بارها گرفتارشدن در اختلاف و تفرقه را به قومش هشدار می‌داد و نسبت به این مسئله نگران بود.
الاوسی در ادامه گفت: وحدت امت اسلام در رأس ارزش‌هایی بود که پیامبر(ص) بر آن تأکید داشت، در آیه 46 سوره انفال «وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ؛ با هم نزاع مکنید که سست شوید» قرآن کریم به وحدت دعوت کرده است، بنابراین تفرقه و درگیری چیزی جز طعمه غرب و استکبار برای نفوذ در بین مسلمانان و پراکنده‌کردن آنان نیست، مسلمانان قدرت بزرگی دارند و تعداد آنان در حال حاضر بیش از یک میلیارد نفر است، اما متأسفانه تکفیر و تفرقه که سیره پیامبر(ص) نیست در میان آنان نفوذ کرده است و افراط‌گرایانی در این عرصه فعال هستند که از دین چیزی جز اسمش را نمی‌دانند و متدین واقعی نیستند، این‌ها به عقب تنزل پیدا کرده و متون اسلامی را به شیوه صحیح تفسیر نمی‌کنند، زیرا چگونه ممکن است قرآنی که در آیات زیادی از جمله آیه 2 سوره مائده «تَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَان؛ در نیکوکارى و پرهیزگارى با یکدیگر همکارى کنید و در گناه و تعدى دستیار هم نشوید»، آیه 10 سوره حجرات: « إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند، پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید، امید که مورد رحمت قرار گیرید» و آیه 52 سوره مؤمنون: «وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاتَّقُونِ؛ و در حقیقت این امت شماست که امتى یگانه است و من پروردگار شمایم پس از من پروا دارید» بر وحدت تأکید دارد، تفرقه و تکفیر را تأیید کند.
استاد دانشگاه جهانی علوم اسلامی لندن در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با ایکنا اظهار کرد: تکفیری‌ها و کسانی که به کشتار دست می‌زنند، باید بدانند که اقداماتشان خارج از دین اسلام است و آنان خوارج این زمان هستند، کسانی که بر اصل دین خروج کرده‌اند، زیرا دین و شریعت اسلامی دعوت‌کننده به رحمت، الفت، محبت و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز است و کشتار انسان‌ها را نمی‌پذیرد، بنابراین آنان نمی‌توانند با این اقدامات اسلام را پیاده کنند، در اسلام، خداوند با کشتار و اهانت اطاعت نمی‌شود. فعالیت‌های تکفیری که در سوریه، عراق، لبنان، افغانستان، پاکستان و دیگر کشورها می‌بینیم، فعالیت‌هایی اسلامی نیست، بلکه از اندیشه مخدوش، غیر اسلامی و عقب‌گرایی نشئت گرفته که از سوی دفاتر استکباری حمایت می‌شود، این اندیشه مروج تفرقه و قتل است، این در حالی است که پیامبر(ص) به وحدت، همدلی، الفت و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز دعوت کرده است.
الاوسی با اشاره به ضرورت تمسک مسلمانان به قرآن برای حفظ و تحکیم وحدت تصریح کرد: بدون شک قرآن کتابی جاوید و معجزه پیامبر(ص) است، کتابی که مسلمانان بر آن اتفاق‌نظر دارند، آیه 9 سوره حجر: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ بىتردید ما این قرآن را به تدریج نازل کردهایم و قطعا نگهبان آن خواهیم بود»، نشان می‌دهد که قرآن از هر گونه تحریف، نقصان و یا اضافه‌شدن آیات حفظ و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، قرن‌های متمادی بر این قرآن گذشته، اما این کتاب جاودانه مانده و همین مسئله کافی است که مسلمانان نسبت به آن اتفاق‌نظر داشته باشند.
وی در بخش پایانی مصاحبه خود عنوان کرد: قرآن کریم در آیاتی صریح به وحدت دعوت کرده و در آیه 13 سوره حجرات آورده است:«إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا؛ ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید» بنابراین چگونه برخی افراط‌گرایان که خود را مسلمان می‌نامند، در بین امت اختلاف ایجاد می‌کنند، اختلاف و تفرقه خط قرمزی که قرآن آن را ترسیم کرده ونسبت به آن هشدار می‌دهد. بنابراین توجیهی جز طمع‌ورزی‌های استکبار برای تفرقه وجود ندارد، امروز آگاهی، تقوی و تمسک به قرآن راهی برای نجات و رهایی از این توطئه‌ها است، مسلمانان باید نسبت به قرآنشان آگاهی کامل داشته‌باشند، قرآنی که غربی‌های مغرض از آن هراس دارند و معتقدند تا زمانی که در دست مسلمانان باشند، امیدی به پیروزی بر امت اسلام نیست.
هم‌افزایی رسانه‌ای شیعه و سنی؛ نیاز جهان اسلام برای ریشه‌کن کردن تکفیر
طلال عتریسی، کارشناس سیاسی مسائل خاورمیانه و رئیس مرکز مطالعات استراتژیک در لبنان نیز دیگر کارشناسی بود که مورد سوال خبرنگار ایکنا قرار گرفت.
این کارشناس سیاسی مسائل خاورمیانه با اشاره به نقش رسانه‌های جهان اسلام در تحکیم وحدت و از بین بردن جریانات تکفیری گفت: در مرحله کنونی جهان اسلام نیازمند همکاری مضاعف بین رسانه‌های شیعه و سنی برای از بین بردن خطر تکفیر است. رسانه‌ها نباید به گزارش حوادث رخ داده در جهان کفایت کنند؛ بلکه باید تلاش کنند تا جریانهای رسانه‌ای تندرو تکفیری را از متن به حاشیه ببرند و مشاهده‌کنندگان آنها را محدود سازند. در این مبارزه باید همه رسانه‌های مخالف تکفیر همکاری و برای نهضت رسانه‌ای خود مبانی و عنوان واحد انتخاب کنند و تمامی مخالفان تکفیر در سطح جهان را در آن عضو بدانند.
عتریسی در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با ایکنا با اشاره به نقش مراجع دینی در مقابله با انتشار اندیشه‌های تکفیری افزود: نقشی که علمای دینی اهل تسنن می‌توانند در این زمینه ایفا کنند، مهم‌تر و مؤثرتر از همتایان شیعه خود است. اهل تسنن مؤسسه‌هایی در اختیار دارند که می‌توانند در مواجهه با اصول فکری و اندیشه تکفیری بسیار نقش‌آفرین ظاهر شوند. مواجهه با پدیده تکفیر در جهان اسلام به تلاش‌های فراوانی هم از سوی علمای اهل تسنن و هم از سوی مراجع شیعه نیاز دارد.
رئیس مرکز مطالعات استراتژیک در لبنان با تاکید بر اینکه ظهور ریشه‌ها و مبانی جریان تکفیری، پدیده نو و جدیدی نیست، توضیح داد: آنچه در این میان جدید به نظر می‌رسد، تغییر تاکتیک این جریان از فعالیت در سطح ترویج فکر و اندیشه تکفیر به سطح فعالیت میدانی و نظامی است که در آن همه مخالفان با اندیشه خود را هدف قرار می‌دهند. تغییر تاکتیک جریان تکفیری و منتقل شدن آن از عرصه فکری به عرصه فعالیت میدانی دارای دلایل سیاسی نیز است که از مهمترین آنها می‌توان به حضور آمریکا در منطقه و حمله نظامی آن به افغانستان و عراق است. جریان تکفیری دارای علل و عوامل سیاسی است و این عوامل از سوی کشورها و محورهای خارجی مختلفی پشتیبانی می‌شوند.
به گفته وی از دیگر دلایل هدف قرار گرفتن کشورهایی چون لبنان، سوریه و عراق از سوی جریانهای تکفیری هم‌پیمان بودن آنها با جمهوری اسلامی ایران است، زیرا آمریکا ایران را رقیب خود در منطقه می‌داند، بنابراین جنگی که در سطح منطقه شاهد آن هستیم، جنگ علیه جنبش‌های مقاوم و محور مقاومت است.
عتریسی به‌کارگیری شعارهای مذهبی و فرقه‌ای را از سوی جریانهای تکفیری، مهمترین تاکتیک آنها قلمداد کرد و گفت: چرا تکفیری‌ها شعارهای مذهبی را در کشورهای دیگر سرنمی‌دهند؟ جریان تکفیری در کشورهای دارای تنوع مذهبی، شعارهای مذهبی سر می‌دهند و ریشه‌های مذهبی برای اقدامات خود جستجو می‌کنند؛ درحالی‌که آنها برای دین و مذهب اهمیتی قائل نیستند.
خنثی‌سازی رسانه‌های تفرقه‌افکن؛ لازمه ایجاد وحدت اسلامی
«جعفر الهاجر»، روحانی شیعه، تاریخ‌نگار و پژوهشگر علوم اسلامی لبنان یکی دیگر از کارشناسانی بود که نظر وی در مورد موضوع وحدت اسلامی و محوریت قرآن در تحکیم آن مورد سوال خبرنگار ایکنا قرار گرفت.
این روحانی شیعه لبنانی درباره تاثیر رسانه‌ها در ایجاد وحدت اسلامی سخن گفت و افزود: دشمنان اسلام نهضت ایجاد فتنه در میان مسلمانان را پشتیبانی و هدایت می‌کنند و در این مسیر از ده‌ها رسانه‌ای استفاده می‌کنند که برنامه‌های آنها تنها به دنبال تحریک مسلمانان علیه همدیگر برای کشتن یکدیگر است و مقابله با این رسانه‌ها از مهمترین اولویت‌هایی است که باید به آن پرداخته شود.
به گفته وی بزرگان اسلام و پیش از همه آنان رسول گرامی اسلام، حضرت محمد(ص)، اختلاف نظر را حقی طبیعی می‌دانستند و آنچه امروزه تحت عنوان اختلاف نظر به تکفیر منجر می‌شود، بخشی از یک طرح بین‌المللی برای هدردادن پتانسیل و توانایی جهان اسلام است.
این تاریخ‌نگار و پژوهشگر علوم اسلامی لبنان افزود: ریشه تمام مشکلات کنونی جهان اسلام به این طرح بین‌المللی باز می‌گردد که همچنان در حال تلاش برای مقابل هم قراردادن توانایی‌های جهان اسلام و ساخت قدرت تخریبی بزرگی از آنها برای ویرانی جامعه اسلامی از درون بوده و این مسئله امروزه بسیار نمایان گشته است. متأسفانه راهی برای مقابله با این طرح خطرناک وجود ندارد جز اینکه همه علما و مراجع دینی بزرگ جهان اسلام، متحد و یک‌صدا شده و برای مقابله با آن اقدام کنند. عدم تحقق وحدت دلایل داخلی و خارجی دارد که معمولاً ابزارهای داخلی تنها مجری اراده بیگانه و تحقق آن هستند.
ترس از حقیقت‌پذیری؛ دلیل غیبت سلفی‌ها در کنفرانس وحدت
«یوسف مشریه»، دبیرکل اتحادیه علمای کشورهای ساحل منطقه آفریقا و عضو مجمع علمای الجزایر که از صاحب‌نظران حاضر در بیست‌و‌هفتمین دوره همایش بین‌المللی وحدت بود، در مورد حاضر نشدن گروه‌های سلفی در همایش‌های وحدت گفت: گروه‌های تندروی سلفی به‌قدری از پذیرش حقیقت واهمه دارند که حتی حاضر به گفت‌وگو با دیگر مسلمانان نیستند؛ چراکه می‌دانند عقایدشان نه از نظر دینی، نه انسانی و نه اجتماعی، موجه نیست و حتی اگر در دادگاه وجدان خود نیز به محاکمه تفکراتشان بپردازند، بهطور قطع محکوم می‌شوند؛ برای همین است که این گروه‌ها در همایش‌‌هایی چون کنفرانس وحدت اسلامی حضور پیدا نمی‌کنند چراکه این گردهمایی‌ها را همچون محکمه‌ای برای وجدان‌های غافل خود می‌بینند.
وی با تاکید بر اینکه گفت‌وگوی بین مذاهب و فرقه‌های اسلامی در حال حاضر باید اولویت مقامات سیاسی و دینی کشورهای اسلامی باشد، عنوان کرد: تا زمانی‌که خود مسلمانان نمی‌توانند عقاید متفاوت برادران دینی‌شان را بپذیرند، چگونه می‌توان در انتظار صلح و آرامش در کشورهای اسلامی و به‌تبع آن، در جهان بود. در همین راستا، برگزاری کنفرانس بین‌المللی وحدت که جمهوری اسلامی ایران بانی آن است، می‌تواند نقطه آغازی برای دوری از فتواهای تکفیری و فرصتی برای دیدار مستقیم گروه‌هایی باشد که بدون آشنایی با همدیگر، فقط به دلیل برخی اختلافات فقهی، دیگری را دشمن می‌پندارند!
دبیرکل اتحادیه علمای کشورهای ساحل منطقه آفریقا با اشاره به دلیل اصلی درگیری‌های اخیر در کشورهای اسلامی، تاکید کرد: پس از قیام‌های مردمی در برخی کشورهای منطقه همچون لیبی، تونس و مصر که در رسانه‌های غربی با عنوان «بهار عربی» از آن یاد می‌شود، گروه‌های سلفی و وهابی فرصت را برای جولان دادن و قدرت یافتن در کشورهایی که مردم بازگشت تعالیم دینی به جامعه را خواستار شده بودند، فراهم دیدند و از این خلأ سوء‌استفاده کردند.
وی اضافه کرد: اگر به اتفاقاتی که طی چند سال اخیر و پس از سقوط حکومت‌های مستبد در تونس، لیبی و مصر افتاد، نگاهی بیندازیم، به وضوح دست صهیونیسم جهانی را در آن مشاهده خواهیم کرد؛ هم‌زمان با قدرت یافتن سلفی‌ها در این کشورها، صهیونیست‌ها هم تحرکاتشان را افزایش دادند و با حمایت از جهادگران تندرو و ایجاد زمینه برای حضور آنان در کشورهای مختلف، به مشکلات این کشورها دامن زدند و آتش فتنه را بیش از پیش شعله‌ور ساختند.
دبیرکل اتحادیه علمای مسلمان کشورهای ساحل منطقه آفریقا در بخش دیگری از این گفت‌وگو نقش رسانه‌ها در خط بطلان کشیدن بر فتواهای تکفیری را نیز مهم دانست و گفت: رسانه‌ها در حال حاضر قوی‌ترین و مهمترین ابزار برای هدایت جوامع به‌شمار می‌روند. اگر کشورهای حاضر در کنفرانس وحدت اسلامی بتوانند بر سر راه‌اندازی یک رسانه اسلامی واحد که هدفش آگاه‌سازی ملت مسلمان و دور کردن آنان از گروه‌های تندرو و تکفیری باشد، به توافق برسند، بهطور قطع، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد ولی متاسفانه مشکل این‌جاست که بسیاری از گروه‌ها نمی‌خواهند از مواضع خود عقی‌نشینی کنند و منافع اسلامی را ارجح بر منافع شخصی و گرو‌هی بدانند.
بیست و هفتمین همایش بین‌المللی وحدت اسلامی در حالی دیروز 29 دی به کار خود پایان داد که حجت‌الاسلام محمدحسن اختری، دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) از علمای جهان اسلام خواست که در مقابل فتواهایی که برای کشتار صادر می‌شود، بایستند چراکه اساساً این جزء اصلی‌ترین وظایف علمای جهان اسلام است. در بیانیه پایانی این دوره نیز تاکید شد که نمایندگان، کارشناسان و صاحب‌نظران جهان اسلام از طریق عمق‌بخشیدن به میانه‌گرایی در فهم و درک شریعت، رعایت فقه اولویت‌ها و شناخت اهداف و رعایت شرایط متغیر به هنگام موضع‌گیری‌های شرعی، رعایت مقاصد شریعت و ویژگی‌های عمومی اسلام، احیای فقه مقایسه‌ای و علم خلاف و توجه به تعمیق در اندیشه تقریب در مباحث و پژوهش‌های مختلف به ویژه پژوهش‌های فقهی به خلاقیت در عرصه اندیشه‌های تقریبی بپردازند.
