هدایت، دفع شر و روشنگری؛ اهداف گفت‌وگوی حق و باطل در منطق قرآن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، رویارویی جریان‌های حق و باطل در طول تاریخ و در مکاتب مختلف به شکل‌های گوناگونی نمود پیدا کرده است. در میان ادیان توحیدی نیز روایاتی از رویارویی انبیای الهی با جریان‌های مخالف و معاند، به ویژه حاکمان و پادشاهان زمان خود به منظور هدایت و دعوت به مسیر حق و عدالت باقی مانده که مشی صحیحی از برخورد و روش گفتمانی دو جریان متضاد را به تصویر می‌کشد.
مذاکره خداوند با شیطان پس از خلقت آدم اولین مناظره جریان حق و باطل است که در یک سو حق مطلق و در سوی دیگر باطل مطلق قرار گرفته که نهایتاً منجر به سرپیچی شیطان و ترد ابلیس شد.
محمد فنایی اشکوری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره) یکی از راه‌های حمایت از حق را گفت‌و‌گو با اهل باطل می‌داند و گاه گفت‌و‌گو نوعی مبارزه و رویارویی می‌شود و نهایتاً نباید از فواید و آثار این گفت‌و‌گوها ناامید شد.
البته این استاد حوزه و دانشگاه یکی از شروط این گفت‌وگو را تسلیم‌نشدن در برابر باطل و استفاده از قدرت منطق برای غلبه بر باطل می‌داند.
محمد فنایی اشکوری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و همچنین از اساتید فلسفه و عرفان تطبیقی در گفت‌وگویی با ایکنا به مذاکره حق و باطل پرداخته که متن آن به شرح ذیل است:

آیا تقابل حق و باطل یک تقابل عینی و واقعی است، یا نسبی و وابسته به نظرگاه ناظر است و در واقع امور بیشتر خاکستری هستند تا حق و باطل؟
از نگاه دینی و الهی تقابل حق و باطل و نور و ظلمت تقابل واقعی است. گاه ممکن است در موردی خاص تشخیص حق یا باطل دشوار باشد، اما این به نارسایی معرفت بشری بر می‌گردد. نگاه عقلی هم همین امر را تأیید می‌کند.
حق و باطل هم از لحاظ معرفت شناختی مطرح است که به صدق و کذب بر می‌گردد، وهم از نگاه ارزش شناختی که خوب و بد در آنجا مطرح می‌شود. هم نسبیت معرفت‌شناختی و هم نسبیت اخلاقی مردود است؛ بنابراین، صدق و کذب معرفتی و خوب و بد اخلاقی وجود دارد. البته بنیاد هستی بر حق و خیر و نور است و برخلاف ثنویت‌گرایان، نور مطلق مقابل ندارد.
شر و ظلمت ثانوی و فرعی است و به تبع مخلوق مختار و به‌ویژه در مناسبات بین انسان‌ها پیش می‌آید. بر اساس نگاه قرآنی حق و باطل همیشه در تاریخ بوده و دار دنیا، دار مقابله حق و باطل است و فلسفه وجودی انسان و راز کمال انسانی نیز در پیروی از حق و مقابله و مجاهده با باطل است.
دو علم افراخت اسپید و سیاه/ آن یکی آدم دگر ابلیس راه
در میان آن دو لشگرگاه زفت/ چالش و پیکار، آنچه رفت رفت
همچنین دور دوم هابیل شد/ ضد نور پاک او قابیل شد
همچنین این دو علم از عدل و جور/ تا به نمرود آمد اندر دور دور
ضد ابراهیم گشت و خصم او/ و آن دو لشکر کین‌گزار و جنگ‌جو
دور دور و قرن قرن، این دو فریق/ تا به موسی و به فرعون غریق
همچنین تا دور عهد مصطفی/ با ابوجهل آن سپهدار جفا

آیا بر اساس بینش قرآنی امکان گفت‌وگو بین حق و باطل وجود دارد؟

از نگاه قرآنی پاسخ مثبت است. قرآن کریم صحنه‌های گوناگونی از گفت‌و‌گوی حق و باطل را گزارش کرده است. در رأس همه گفت‌و‌گوی خدا با شیطان است که در موارد متعدد ذکر شده است؛ این گفت‌وگو از اعتراض ابلیس به خدا درباره خلقت آدم آغاز می‌شود.
قرآن گفت‌و‌گوهای بسیاری را بین انبیا و مخالفانشان نقل می‌کند؛ مثلا بین حضرت نوح(ع) و قومش، حضرت ابراهیم(ع) و نمرودیان و خضرت موسی(ع) و فرعون. پیامبر خاتم (ص) نیز در مناسبت‌های مختلف با مخالفانش مذاکره داشته است، مثل نامه‌هایی که به پادشاهان و امپراطورهای ایران، روم و یمن نوشتند؛ همچنین گفت‌و‌گوهایی که با بت‌پرستان و مشرکان داشتند که گاهی به پیمان صلح منتهی می‌شد.
درسیره ائمه (ع) نیز این گفت‌و‌گو رایج بود، مانند نامه‌های حضرت علی (ع) و همینطور امام حسن (ع) به معاویه، گفت‌و‌گوهای امام حسین (ع) با مخالفان و دشمنان خونخوارش، حتی درروز عاشورا.