گشتی در جاذبه‌های تاریخی و دینی آذربایجان غربی
گروه اجتماعی: آذربایجان غربی به سبب برخورداری از تنوع قومی و مذهبی همواره به سرزمین رنگین کمان اقوام معروف است از این جهت دارای جاذبه‌های فرهنگی و دینی بسیاری است که هر کدام گنجینه بزرگی از سند هویت دینی، تاریخی و فرهنگی این استان را در خود جای داده است.
به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا) از آذربایجان غربی، آذربایجان غربی به سبب برخورداری از تنوع قومی و مذهبی همواره به سرزمین رنگین کمان اقوام معروف است.
تنوع قومی و فرهنگی در این خطه چهار فصل ایران گنجینه ای غنی از آثار تاریخی از گذشتگان به یادگار گذاشته که هر کدام گویایی روح دینداری و معنویت گرایی مردم این سرزمین است که بعد از ورود اسلام با عشق به اهل بیت(ع) و خاندان نبوت و امامت گره خورده است.
در این مجال گوشه ای آثار تاریخی و فرهنگی آذربایجان غربی معرفی می شود که با گذشت سالها و اتفاقات مختلف همچنان استوار و پابرجا ماندند.
امامزاده غریب حسن ارومیه
امامزاده غریب حسن به‌عنوان یکی از اماکن متبرکه شهرستان ارومیه در کنار روستاهای برهانلو و قورشالو واقع شده است. فاصله این دو روستا از مسیر دسترسی به آن - جاده ارومیه به اشنویه - 2/5 کیلومتر و از شهر ارومیه 6 کیلومتر است.
این امامزاده با توجه به روایات وارده و استعلام صورت گرفته از سوی هیئت امنا از نوادگان امام زین‌العابدین(ع) به‌شمار می‌آیند. متن استعلام صادر شده از سوی دفتر استعلام سادات که بر روی ضریح نصب گردیده است.
نکته‌ای که در محتوای این استعلامیه دیده می‌شود به‌‌کارگیری واژه «قریب » به‌جای «غریب» است امّا در محاورات مردم منطقه اصطلاح امامزاده «غریب حسن» به‌جای «قریب حسن» کاربرد داشته و بر این باورند که ایشان در این منطقه تنها و غریب افتاده و به شهادت رسیده است.
در گذشته آرامگاه غریب حسن ساختمان کوچکی بود که حدود 60 متر مربع زیربنا داشته است. این بنا در سه ضلع دارای دو پنجره و در ضلع شرقی دارای یک پنجره در وسط و دو در ورودی در طرفین آن بوده است.
سقف بنا به‌وسیله شیروانی مسقف و طاق زیرآن با آجر پخته و گچ ساخته شده بود.
آرامگاه دارای ضریح نبوده و تنها حصار چوبی دور قبر را احاطه کرده بود. صندوقچه‌ای نیز در کنار درب ورودی تعبیه شده بود تا زائران نذورات نقدی خود را درون آن اندازد. در سال 1370هجری شمسی ضریح فلزی با رویه نقره ای رنگ به ابعاد 1/5در 2 متر که با مبلغی در حدود یک میلیون تومان در اصفهان ساخته شده بود نصب می‌گردد. در سال 1382 ضریح کنونی با هزینه 28 میلیون تومان در اصفهان ساخته و بجای ضریح پیشین نصب می‌گردد.
جبهه اصلی نمای خارجی بنا در ضلع شمالی قرار گرفته و از ظاهری کاملاً متقارن برخوردار است.
بنای امامزاده دارای پلانی مستطیل شکل به ابعاد 26/15×26/80 متراز چهار بخش : هسته اصلی، میانسرا، موتورخانه و اتاق کنترل تشکیل شده است.
گنبد این بنا از نوع پیازی و روکش آن از ورق آلومینیومی آبکاری شده طلایی می‌باشد، بلندای آن 11/80 متر و دارای 12 نورگیر فلزی است که دور تا دور ساقه گنبد در فاصله‌های معین تعبیه شده است بلندای ساقه 80/1 متر است.
مناره‌های امامزاده در ضلع شمالی به بلندای 21 متر ساخته شده که پایه و بخشی از ساقه مناره‌ها تا بلندای 5/4 متر در اتاق‌های مجاور میانسرا قرار گرفته، راه ورودی مناره‌ها نیز از همین اتاق‌ها است.
ضریح مطهر ترکیبی ازچوب با روکش نقره ای و طلایی و استیل مشبک به ابعاد 2×3 مترو بلندای آن بدون احتساب پایه و تاج ضریح 2/25 متر و پایه ضریح از سنگ گرانیت سیاه به بلندای 20 سانتی متر است.
امامزاده محمد و ابراهیم(ع) ارومیه
بنای تاریخی امامزاده بکشلو، مقبره امامزادگان محمد و ابراهیم از مهم‌ترین امامزاده‌های استان است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و قدمت آن به دوره زندیه- قاجاریه می‌رسد.
در فاصله حدود 10 کیلومتری شرق شهرستان ارومیه به فاصله حدود کیلومتر 5 جاده ارومیه - مهاباد یک جاده آسفالته فرعی منشعب می‌گردد که به قریه امامزاده بکشلو ختم می‌شود.
مقبره امامزادگان محمد و ابراهیم در ضلع جنوبی روستای فوق واقع شده و مهم‌ترین امامزاده استان می‌باشد که قدمت این بنا به دوره زندیه - قاجاریه می‌رسد که در تاریخ 19/09/1375 به شماره 1796 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
کالبد فعلی این مقبره بنایی است مربوط به دوره زندیه یا اوایل قاجاریه که به احتمال فراوان به جای مقبره قدیمی تری بنا شده است. در کاوش‌های به عمل آمده مشخص گردیده است که پلان ساختمان اولیه این بقعه به فرم چهار ضلعی و به ابعاد 6/4 در6/5 متر مربوط به دوره ایلخانی بوده و در دوره صفویه بنایی با پلان به ابعاد 9 در9 متر بر روی آن احداث گردیده است. ولی همان گونه که ذکر شد قدمت کالبد فعلی بنا به اواخر زندیه یا اوایل قاجاریه می‌رسد.
بنای امامزاده بکشلو دارای پلانی به فرم مستطیل با یک گنبد مرکزی است که مانند چهار طاقی‌های دوره ساسانی دارای چهار جرز قوسدار می‌باشد و به وسیله گوشواره هائی طاق مربع را به هشت ضلعی تبدیل نموده‌اند. جرزهای چهار گانه که گنبد مرکزی بر روی آن‌ها قرار گرفته د محل تقسیم مربع به هشت ضلعی دارای رسمی بندی‌های زیبای آجری می‌باشد. مصالح بکار رفته در بنا تا ارتفاع حدود یک متری سنگ بستر رودخانه تقریباً منظم و بقیه آجر است.
بنای امامزاده بکشلو پلانی مستطیل شکل به ابعاد 65/22×57/18 متر دارد که شامل فضای اصلی مرکزی با پلان نزدیک به مربع به ابعاد 16/8×68/7 متر به فرم چهار طاقی و شبستان دور تا دور آن است که شامل 16 گنبد پوششی به فرم های چهار بخشی یا پشت ماهی می‌باشند. ایوان ورودی با دو مناره در دو طرف آن در ضلع شمالی بنا و دو اطاق در طرفین آن تعبیه شده است. پلان قسمت مرکزی بنا در محل تصمیم مربع به هشت ضلعی دارای رسمی بندی‌های زیبای آجری است.
ایوان ورودی بنا در سده اخیر تخریب شده بود که در دوره پهلوی دوم ایوانی با سازه فلزی به جای آن احداث گشته بود.
گنبد پوششی بنا نیز تخریب و به جای آن گنبدی با پوشش شیروانی احداث شده بود تا اینکه در اوایل دهه 70 با حذف سازی فلزی الحاقی ایوان و گنبد فوق الذکر تخریب و ایوان و گنبد فعلی به فرم کنونی بازسازی شده است ولی تصویری که در حال حاضر از ایوان ورودی بنا و گنبد مرکزی مربوط به اواخر قاجاریه یا اوایل پهلوی در دست است به فرمی نیست که در حال حاضر بازسازی شده است.
تزئینات کالبد فعلی بنا پس از مرمت و بازسازی‌های اخیر شامل کاشیکاری گنبد پوششی و ایوان ورودی و نمای ضلع جنوبی و کاشی کاری و آجرکاری‌هایی در قسمت‌هایی از نماهای جنوبی، شرقی، غربی بنا است. مصالح به کار رفته در بنا در قسمت پی سنگ و در بقیه قسمت‌ها آجر است.
مسجد جامع ارومیه
مسجد جامع ارومیه گواهی بر هویت دینی مردم این مرز و بوم است که یکی از آثار کهن و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است که در میان بازار قدیمی این شهر قرار دارد و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر به شمار می‌رود.
بعضی از محققین اعتقاد دارند که در ابتدا این بنا آتشکده بوده و بعد از ورود مسلمانان ویران گشته و سپس در قرن هفتم بر روی آن مسجدی بنا شده است.
به اعتقاد این محققین سبک گچبری ها، تزئینات، ستون بندی‌ها، طاق‌های مسجد عینا شبیه سبک معماری سلجوقیان است.
تاریخ تجدید بنای این مسجد معلوم نیست اما محراب آن در تاریخ 676 هجری قمری ساخته شده است، این مسجد به همراه بافت قدیمی شهر مخصوصا بازار و راسته‌های آن بارها مورد مرمت قرار گرفته است.
مسجد جامع با دو ورودی که از صحن بزرگ آن منشعب می‌شود،به بازار راه دارد، این مسجد دارای آثاری از دوره‌های مختلف است.
شبستان گنبد دار قدیمی؛ هسته اولیه این بنا را تشکیل می‌دهد که حاوی کلیه مشخصات معماری اسـلامـی اسـت که احتمال می‌رود این بخش متعلق به دوران سلجوقیان است.
محراب مسجد با گچبری خیلی نفیس در این قسمت قرار دارد و در زمان ایلخانان ساخته شده است.
چهل ستون متصل به شبستان گنبد دار؛ زمان ساخت آن جدید تر از ساختمان اولی به نظر می‌رسد.در خاکبرداری از کف آن مقداری اشیای متعلق به دوره ایلخانیان به دست آمده است. این چهل ستون به خاطر صدمات وارده چندین بار مرمت شده است.
شبستان گنبددار و چهل ستون با دو نوع مصالح، قسمت تحتانی و قسمت‌های بالایی آن از آجر ساخته شده است. از مهم‌ترین عوامل تزئینی مسجد کتیبه‌های کوفی دور گنبد و گچبری محراب آن است.
مسجد سردار ارومیه
مسجد سردار در خیابان امام و در امتداد راسته غلام خان ارومیه قرار دارد. این مسجد در دوره قاجار توسط عبدالصمدخان پدر آقاخان- جد اعظم عظیم السطنه سردار- ساخته شد. وی در سال 1330 هـ.ق ساعت بزرگی را بالای ورودی آن نصب می‌کند. به همین دلیل به این مسجد، مسجد ساعتلو نیز می‌گویند.
این مسجد از دو قسمت مجزا تشکیل شده است: قسمت اصلی و مهم مسجد را شبستان بزرگ آن تشکیل می‌دهد. شبستان دارای طرحی مستطیل شکل به طول دوازده و به عرض هجده متر است. گنبد این شبستان بر روی دوازده ستون سنگی هشت ضلعی قرار دارد. سرستون های آن به شیوه مقرنس تراش داده شده و زیبایی خاصی به این مسجد بخشیده است.
انتهای شبستان بزرگ، شبستان کوچک قرار دارد که با یک ورودی به داخل شبستان اصلی راه دارد. ابعاد طول و عرض آن ده در دوازده متر است و از نظر شکل همانند شبستان بزرگ، ولی ساده و بدون تزیین است. تمام مصالح به کار رفته در بنا- از دیوارهای طرفین تا قسمت‌های طاق و پوشش سقف- همه از آجرهایی به ابعاد20×22×5 سانتی متراست و با ملاط گچ و خاک شکل گرفته است. در انتهای شبستان بزرگ (قسمت غربی) که متصل به شبستان کوچک است، با تخته کوبی حدود یک فرش انداز را به صورت بالکن چوبی جهت استفاده بانوان در آورده‌اند.
بقعه ایوب انصاری
این بقعه در بالای کوهی به همین نام در سیزده کیلومتری جنوب شهرستان تکاب قرار دارد. بنای بقعه مستطیل شکل است و در تمام قسمت‌های آن سنگ قلوه، لاشه سنگ و ملاط ماسه و آهک به کار رفته است. تنها در و ورودی بنا در قسمت جنوب شرقی آن قرار دارد. در قسمت‌های مختلف نمای خارجی آثار قشری از گچ و آهک دیده می‌شود.
بنا از سه قسمت اصلی دهلیز یا کفش کن، چهار طاقی و مقبره تشکیل شده است. دهلیز در غرب این مجموعه واقع شده و مستطیل شکل است. سقف بندی آن به صورت پوشش خرپشته ای است. این پوشش متعلق به معماری ایران پیش از اسلام است. چهار طاقی دارای چهار قوس گهواره ای و همچنین فیل گوش‌هایی است که تعبیه گنبد عرقچینی را آسان تر می‌نماید. اتاق مقبره در سمت شمال چهار طاقی ساخته شده و از بیرون به شکل مربع است. پایه گنبد حاشیه ای گچ بری دار که دور تا دور آن می‌گردد. گنبد مقبره از بیرون شکل منظمی ندارد و قطر آن 20/5 است.
قبر «ایوب انصاری» متوفی در سال 850 هـ.ق در وسط اتاق مقبره قرار دارد. این بقعه از نظر سبک معماری، مصالح ساختمانی و نیز نقشه شباهت بسیاری به مقبره سلطان ویس دارد. بنای اخیر را مربوط به سده ششم هـ . ق دانسته‌اند.
در این بنا دو کتیبه سنگی دیده می‌شود، کتیبه اول به ابعاد 95×38 سانتی متر توسط «ملا قلندر نامی» در سال 1095 هـ.ق نوشته شده است و کتیبه دوم تاریخ 1283هـ.ق را نشان می‌دهد و مربوط به سنگ قبر «ملاعبدالله» آخرین متولی بقعه است.
کلیسای ننه مریم
کلیسای ننه مریم که امروزه به نام کلیسای شرق آشور معروف است در خیابان قدس شهر ارومیه قراردارد و یکی از آثار بی نظیر و تاریخی آشوری‌های ارومیه است.
در سده‌های گذشته دفن اموات در این محل انجام می‌گرفت. این بنا در طی قرون مورد مرمت قرار گرفت.
نمای فعلی متعلق به دوره ساسانی است و دارای طاق‌های بسیار جالب و قرینه سازی کاملاً زیبا- قابل مقایسه با معماری آتشکده‌های ساسانی – است. طبق روایت نویسندگان آشوری و مسیحی این بنا قبلاً آتشکده بود و یکی از معابد معروف زرتشتیان این دیار به شمار می‌رفت.
همچنین آمده است که سه نفر از موبدان زرتشتی در این مکان مشغول ادای فرایض مذهبی بودند که شبی شاهد حرکت ستاره ای درخشان در طرف شرق می‌شوند این حادثه را نشانی از تولد نوزادی که ناجی خواهد بود دانسته و همان شب به جانب آن ستاره به اورشلیم روانه می‌شوند.
مورخان مسیحی بر این عقیده‌اند که این سه موبد به شهر ارومیه مراجعت می‌کنند و بعد از چندی آتشکده خود را مبدل به کلیسا می‌کنند و به تبلیغ دین مسیح می‌پردازند و در همین مکان نیز چشم از جهان بسته و در جوار کلیسا به خاک سپرده می‌شوند.
بنا به استناد کتب مذهبی آشوری‌ها، این سه تن نخست نام‌های پارسی داشتند و بعداً نام‌های آشوری بر خود نهادند. نام دو تن در کتب به اسامی ملکوم و بلشامر آمده است، ولی از نام سومی اطلاعی در دست نیست و نیز در متون آمده است یک شاهزاده چینی با پنجاه تن از سران آن کشور در سال 642 میلادی برای ملاقات با اسقف اعظم نینوا به بین النهرین می‌آیند و از آن جا به ارومیه می‌روند و مدتی در این کلیسا مقیم می‌شوند و نسبت به مرمت آن همت می‌گمارند. نام این شاهزاده خانم بافری (باپری) نامیده شده است.
مسجد امام شافعی (سنی لر مسجدی)
مسجد امام شافعی (سنی‌ها) در ضلع شمالی خیابان شهید منتظری و در نزدیکی میدان ولایت فقیه ارومیه واقع شده است.
در جوار میدان ولایت فقیه کنونی و در نزدیکی محله سنی نشین شهر ارومیه پیش‌تر مسجد مخروبه ای ( که سال ساخت آن روشن نیست) با مصالح و پوشش خشت و پوشش چوبی دیوار به دیوار خانه آخوند ملا عبدالکریم مومن روحانی شیعه وجود داشت که سنی‌های ساکن ارومیه در این مسجد نماز می‌خواندند.
در سال 1288 هجری شمسی از طرف شهبندری (کنسول) عثمانی به آخوند مذکور اطلاع می‌دهند که کنسولگری در صدد ساختن مسجدی نو در محل مسجد مخروبه است با دخالت شهبندری خانه آن آخوند ضمیمه مسجد می‌شود که بعدها مقداری وجه برای اخذ رضایت و گرفتن قباله مسجد به آخوند پرداخت می‌شود و در جای مسجد قبلی و محلی که خریداری شده مسجد نو و یک مناره ای در کنار آن احداث می‌شود.
مسجد امام شافعی (سنی‌ها) در 1060 متر مربع زیر بنا ساخته شده است. سازه این مسجد فلزی و از نوع سیستم طاق ضربی و نمای خارجی آن با سنگ تراورتن سفید پوشش یافته است. مسجد دارای گنبد و مناره‌ی قدیمی در کنار آن و دو مناره ساده فلزی طلائی رنگ به ارتفاع تقریبی نه متراست که در بالای ساختمان موقوفه مسجد در ضلع جنوبی نصب گردیده است.
فضای داخلی مسجد بخش‌های شبستان‌های مردانه و زنانه، فضاهای کفش کن و تقسیم، کتابخانه ،آبدارخانه و فضاهای جانبی را در بر می‌گیرد و شبستان اصلی در ضلع شمالی دارای نیم طبقه ای به ابعاد 12×16 متر با پنج ستون به ارتفاع 40/2 متر است.
محراب مسجد در ضلع جنوبی شبستان قرار گرفته است عرض محراب 50/3 متر و عمق آن 20/1 متر و ارتفاع آن تا سقف شبستان 6 متر بوده و دارای ازاره ای به ارتفاع 20/1 متر از سنگ مرمر سفید با حاشیه سنگ مرمر سیاه است.
تپه حسنلو
تپهٔ حسنلو که در ۷ کیلومتری شهر نقده قرار دارد، یکی از تپه‌های باستانی ایران است که قدمت آن به بیش از ۶ هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. معروف‌ترین اثر باستانی یافت شده در این محل جام طلای حسنلو است که به عصر آهن تعلق داشته و در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.
تپه باستانی حسنلو در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه، و ۹ کیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده بین دهکده‌های امین‌لو و حسنلو واقع شده است. این تپه به مناسبت نام دهکده مجاورش حسنلو نام گرفته است.
تپه‌های باستانی زیادی پیرامون تپه حسنلو را فرا گرفته‌اند و گویا هنگام آبادی حسنلو و تمدن عظیمش تمدن‌های دیگری نیز با این تپه در تماس بوده و همدوره تمدن حسنلو بوجود آمده‌اند. می‌توان گفت در اطراف تپه حسنلو، به طور تقریبی ۱۴ تپه باستانی شناسایی شده است که نشان از آبادانی، آب و هوای مناسب و رشد فرهنگی انسان‌های روزگار کهن در این ناحیه می‌دهد.
وجود تپه‌های باستانی دیگر چنین می‌رساند که اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه‌های اطرافش از یک تیره بوده و با هم داد و ستد و رابطه داشته‌اند.
سه گنبد ارومیه
این آرامگاه در سال 580قمری در جنوب شرقى ارومیه ساخته شده و در مرکز بافت قدیمی شهر قرار دارد. یعنی درست در یکی از کوچه‌های منشعب از خیابان استاد برزگر. سه گنبد یکی از بناهای باقی مانده از دوران سلجوقی است که به شکل استوانه با دو نوع مصالح سنگ و آجر ساخته شده است.
قطر بنا 5 متر و ارتفاع آن 13 متر است و برخى از مورخین عقیده دارند که این بنا به جاى آتشکده‌اى از دورهٔ ساسانى احداث شده است، ولى هیچ‌گونه سند معتبرى مبنى بر صحت ادعاى خود ندارند.
طبقه اول این مقبره دو طبقه‌ای، سردابه ای است که به وسیله پوششی از طبقه دوم جدا می‌شود. سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن به طور کامل سالم و برجا است. طبقه دوم هم مثل سایر مقبرهای دوره سلجوقی برروی سردابه ساخته شده است.
تزئینات سردر ورودی مقبره با خط کوفی تزئین شده که با توجه به زمان ساختمان و مشابهت بنا با سایر مقابر دوره سلجوقی چنین به نظر می‌رسد که مقبره یا برج سه گنبد به احتمال زیاد محل دفن یکی از بزرگان دوره سلجوقی باشد.
براساس بررسی‌های انجام شده بر روی کتیبه پیرامون سر در مقبره در سال 1367، نام پادشاهان «شیشقاط المظفری اطال الله بقائه» خوانده شد که احتمال می‌رود نام شخصیت‌های مدفون در این مکان باشد. فرم بنا و شباهت آن با برج علاءالدین ورامین و مقابر دیگر زمان سلاجقه، دلیل گویائی برای این موضوع است که بنای سه گنبد یکی از مقابر آن دوره است.
طبق این کتیبه این بنا به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام شیث قاطه المظفری ساخته شده است. معماری این بنا شباهت زیادی به قبرهای قرن ششم هجری قمری به خصوص قبرهای مراغه و سایر مقبره‌های دوره‌های سلجوقی دارد، بد نیست بدانید که در عصر سلجوقی، سیر تحول آرامگاه سازی دوره اسلامی ایران، روندی رو به رشد و ترقی در پیش گرفت. ترکان سلجوقی موفق شدند که یک حکومت نمونه ایرانی اسلامی را خلق و ارائه کنند و در این میان نقش اصلی بر عهده وزیران بزرگ ایرانی آل سلجوق چون خواجه نظام الملک طوسی بود.
مقبره شهدای گمنام ارومیه
مقبره شهدای گمنام ارومیه یکی دیگر از امکان زیارتی شهرستان ارومیه است که در بلندی بام این شهر پارک جنگلی واقع شده است.
این مکان زیارتی که در لحظات وحیانی مانند روزهای جمعه و لحظات تحویل سال پذیرای تعداد زیادی از جوانان ولایی است محل آرام گرفتن هشت شهیدگمنام دفاع مقدس است.
مسجد اعظم ارومیه
این مسجد در خیابان عسگری، جنب بازار و میدان گندم فروشان واقع است که قبلا به نام مسجد بازار باش نیز خوانده می‌شد دارای شبستان و صحن داخلی مستطیل شکلی است که در وسط آن ، گنبد اصلی بر روی هشت پایه و ستون که از مرمر سفید کار شده قرار دارد .
قسمت پایین گنبد سرتاسر شیشه ای و نورگیر است، بخش عمده نور داخل مسجد از این پنجره‌ها تامین می‌شود. در پایین پنجره‌ها کاشی‌های جالبی به کار رفته است که با آیات قرآنی به صورت نوار با سبک اسلیمی تزیین یافته است.
در چهار گوشه سقف مسجد چهار گنبد کوچک هشت ضلعی تعبیه شده که بدون پایه و ستون است محراب مسجد نیز با کاشی‌های الوان و آیات قرآن به طرز بسیار بدیع و جالبی تزئین یافته است.
از طرف میدان گندم فروشان و بازار ، مسجد دارای دو در ورودی است که بر بالای هر کدام مناره ای است که با گلدسته و کاشی‌های لعابی سبز و زرد تزئین یافته است این درهای چوبی بی نهایت استادانه ساخته شده‌اند .
بر روی یکی از درهای ورودی (در سمت راست ) ضمن تزئین با کاشی‌های لعابدار جمله(الله و جل جلاله) و در سمت راست آن جمله (محمد رسول الله ) به کار رفته است و در بالای در دیگر مسجد به ترتیب نام امامان معصوم با زمینه لاجوردی و به رنگ سفید نوشته شده است.
در قسمت بالای در که به طرف میدان گندم فروشان باز می‌شود نیز نواری از کاشی تعبیه شده که آیاتی از قرآن مجید بر آن نوشته شده است، در قسمت پایین نوار تاریخ بازسازی مسجد دیده می‌شود در تاریخ 1392 هجری قمری برابر با 1351 شمسی این مسجد بازارباش به اهتمام مسلمانان تجدید بنا و مسمی به مسجد اعظم شد.
بقعه دیزج تکیه
این مقبره مدفن یکی از نوادگان امام موسی الکاظم (ع) است و در پانزده کیلومتری جنوب شرقی شهر ارومیه قرار دارد.
بنای این بقعه از آجر ساخته شده و مربوط به دوره قاجار است و سقفی شیروانی دارد. بنا به صورت چلیپا ساخته شده و برای زیباتر کردن فضای داخلی آن از کادر بندی و مقرنس کاری نیز بهره جسته‌اند.
