مروری بر جدیدترین پروژه‌های پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
گروه اندیشه: «دایرة‌المعارف قرآن کریم» و «فرهنگ قرآن»، «مکتب فقهی محقق اردبیلی»، «موسوعه شهید ثانی»، «مجموعه مقالات ناظر فقه و جامعه»، «نقش امید در زندگی از نگاه قرآن» و «استنباط حکم اخلاقی از متون و ادله لفظی» از جمله پروژه‌های پژوهشی جدید پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، عرضه جلد دوازدهم دایرة‌المعارف قرآن کریم، انتشار سومین جلد المفتاح الجامع لمصطلحات القرآن و مفاهیمه، بازنگری جلد 6 فرهنگ قرآن، انتظار پروژه «مکتب فقهی محقق اردبیلی» جهت ارزیابی و اصلاح، انتشار موسوعه شهید ثانی در آینده نزدیک، در دست انتشار بودن کتاب درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتألهین و انجام پروژه‌هایی همچون «مجموعه مقالات ناظر فقه و جامعه»، «نقش امید در زندگی از نگاه قرآن»، «روش‌شناسی اخلاق کاربردی» و «استنباط حکم اخلاقی از متون و ادله لفظی» برخی از فعالیت‌های اخیر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است.
عرضه جلد دوازدهم دائرة‌المعارف قرآن کریم در نمایشگاه قرآن امسال
حجت‌الاسلام و المسلمین علی خراسانی، رئیس گروه دائرةالمعارف‌های مرکز فرهنگ و معارف قرآن، از انتشار جلد دوازدهم دائرة‌المعارف قرآن کریم خبر می‌دهد و ابراز امیدواری می‌کند که پس از تأخیری سه ماهه، جلد 12 دائرة‌المعارف قرآن کریم در نمایشگاه قرآن ماه رمضان امسال به علاقه‌مندان عرضه شود.
گفتنی است که جلد 12 دائرة‌المعارف قرآن کریم از مدخل «خاورشناسان و قرآن» آغاز و به مدخل «درنده» ختم می‌شود و دیگر مدخل‌های مهم آن عبارتند از «خصائص النبی»، «خطابات قرآن»، «خلقت»، «دابة الارض» و «دامداری».
المفتاح الجامع لمصطلحات القرآن و مفاهیمه؛ حاصل همکاری 15 ساله 120 پژوهشگر
بنا بر این گزارش، جلد سوم کتاب المفتاح الجامع لمصطلحات القرآن و مفاهیمه که ترجمه عربی فرهنگ قرآن است، در آینده نزدیک و پس از صفحه‌آرایی و تأیید نهایی گروه فرهنگ‌نامه‌های قرآنی در آینده نزدیک منتشر خواهد شد.
لازم به ذکر است که فرهنگ قرآن (کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآنی)، یکی از کلان پروژه‌های قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی است که با همکاری 120 پژوهشگر در مدت 15 سال تدوین شده است. این اثر به سبب جامعیت اطلاعات قرآنی آن، با جدیدترین ساختار پژوهشی، مورد استقبال کم‌نظیر پژوهشگران قرآنی واقع شده و در مجامع بین‌المللی و کشوری توانسته رتبه‌های ارزشمندی را به خود اختصاص دهد و در سال 1391 به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شود.
به گفته عیسی‌زاده، مدیر گروه فرهنگ‌نامه‌ها و معاجم قرآنی مرکز فرهنگ و معارف قرآن، این اثر با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی، به جهت ویژگی‌های خاص خود، مورد درخواست مکرر مخاطبان عرب‌زبان واقع شده است و لذا ترجمه عربی آن از سال 1387 در دستور کار مرکز فرهنگ قرآن قرار گرفت و تصمیم بر آن شد که ترجمه این اثر به وسیله مترجم لبنانی محمد زراقط، انجام گیرد.
در همین راستا تاکنون سه جلد رحلی ترجمه و دو جلد آن از سوی نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
ارسال جلد 6 بازنگری‌شده فرهنگ قرآن به شورای پژوهشی مرکز فرهنگ و معارف قرآن
مدیر گروه فرهنگ‌نامه‌ها و معاجم قرآنی همچنین از ارسال جلد ششم بازنگری شده فرهنگ 33 جلدی قرآن به شورای پژوهشی مرکز فرهنگ و معارف قرآن خبر داده و گفته است: فرهنگ قرآن از بزرگترین معجم‌های معنایی قرآن کریم است که از سوی شیعه و به طور مشخص دفتر تبلیغات اسلامی حوزه تدوین شده است. از این رو به جهت اهمیت این فرهنگ‌نامه، طرح توسعه اطلاعات آن در دستور کار گروه فرهنگ‌نامه‌های قرآنی قرار گرفته است.
پروژه «نقش امید در زندگی از نگاه قرآن» در مرکز فرهنگ و معارف قرآن
به گزارش ایکنا، پروژه «نقش امید در زندگی از نگاه قرآن» از دیگر پروژه‌هایی است که در گروه تفسیر موضوعی مرکز فرهنگ و معارف قرآن به تصویب رسیده و انجام آن نیز بر عهده حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر مؤمنی است.
به گفته حجت‌الاسلام محمدی، مدیر گروه تفسیر موضوعی مرکز فرهنگ و معارف قرآن، استفاده از منابع علمی و تخصصی، ارائه مباحث به صورت کاربردی و متناسب با نیاز مخاطب، بهره‌مندی از راهکارهای علم روان‌شناسی در زمینه امیدبخشی، به مقدار ضرورت و جامعیت بحث نقش امید در زندگی انسان، از ویژگی‌های مهم اثری است که توسط حجت‌الاسلام مؤمنی تولید شده است.
پروژه «مکتب فقهی محقق اردبیلی» در انتظار ارزیابی شورای پژوهشی
یکی دیگر از پروژه‌های پژوهشی که از سال 1387 در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و در پژوهشکده فقه و حقوق این پژوهشگاه آغاز شده و اکنون نگارش آن پایان یافته است، پروژه «مکتب فقهی محقق اردبیلی» است.
به گفته حجت‌الاسلام و المسلمین علی اکبریان، مدیر گروه فلسفه فقه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، متن به نگارش درآمده این پژوهش به شورای پژوهشی مجموعه مذکور ارسال شده اما هنوز اصلاحات شورای پژوهشی جهت بررسی به پژوهشکده فقه و حقوق عودت داده نشده است و امید می‌رود که با انجام اصلاحات شورای پژوهشی، این پروژه هرچه سریعتر جهت چاپ به واحد نشر ارسال شود.
پروژه «مجموعه مقالات ناظر فقه و جامعه» در پژوهشکده فقه و حقوق
به گفته حجت‌الاسلام و المسلمین علی اکبریان، مدیر گروه فلسفه فقه پروژه «مجموعه مقالات ناظر فقه و جامعه» از سال 1390 شروع شده و قرار است در دو جلد ارائه شود.
این اثر برگرفته از یک مجموعه 8 جلدی سلسله گفت‌وگوهای فقه و جامعه است که قرار شد فقط مقالات ناظر هر جلد انتخاب شود و پس از اصلاحات در یک مجموعه چاپ شود.
علی اکبریان از اتمام جلد اول این اثر و تنظیم جلد دوم آن در حدود 80 و قرار گرفتن در مراحل پایانی خبر داده است.
بنا بر این گزارش، چهار مقاله جلد اول عبارتند از «حق، حکم و تکلیف»، «پیش‌درآمدی بر مکتب‌شناسی فقهی»، «قاعده عدالت» و «قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی».
مقالات جلد دوم نیز عبارتند از «اصول فقه حکومتی»، «تأثیر اخلاق در اجتهاد»، «موضوع‌شناسی فقهی» و «مقایسه منابع و روش‌های فقه و حقوق».
گفتنی است که این هشت مقاله به دلیل این که از قوت علمی خوبی برخوردار بوده‌اند، به پیشنهاد حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی سبحانی و پذیرش حجت‌الاسلام والمسلمین توسلی آماده‌سازی شده‌اند تا به عربی ترجمه شده و در دسترس نخبگان عرب‌زبان نیز قرار گیرند.
انتشار موسوعه شهید ثانی در آینده نزدیک
بر اساس این گزارش، حجت‌الاسلام و المسلمین علی اوسط ناطقی، مدیر مرکز احیای آثار اسلامی نیز از اتمام پروژه موسوعه شهید ثانی خبر داده است.
ناطقی با اشاره به اجرای دو گونه پروژه‌های شخصیت‌محور و موضوع‌محور در مرکز احیاء آثار اسلامی، در این مورد اظهار کرده است: در پروژه‌های شخصیت‌محور مجموعه آثار یکی از شخصیت‌های بزرگ علمی شیعه مورد توجه قرار می‌گیرد. در این پروژه‌ها معمولاً تمامی آثار یک شخصیت علمی، شناسایی و نسخه‌های خطی و چاپی آن گردآوری شده و این مجموعه آثار با یک رویه تصحیح و به صورت موسوعه آثار شخص مورد نظر چاپ و عرضه می‌شود. اما در پروژه‌های موضوع‌محور، رساله‌ها و آثاری که در موضوع خاصی تألیف و توسط افراد مختلف نوشته شده، گردآوری و نسخه‌های آن تصحیح و ضمن یک مجموعه چاپ و عرضه می‌شود.
مدیر مرکز احیای آثار اسلامی با اشاره به اجرای پروژه موسوعه شهید ثانی به عنوان یکی از پروژه‌های شخصیت‌محور، از چاپ آثار فراهم شده ذیل آن در آینده نزدیک خبر داده و گفته است: کار تصحیح این مجموعه به پایان رسیده و فقط جلد اول و آخر آن باقی مانده است و ان شاء الله در یک مجموعه 30 جلدی منتشر و به زودی به علاقه‌مندان ارائه می‌شود.
وی اضافه کرده است: این مجموعه شامل 55 اثر از آثار شهید ثانی در موضوعات فقهی، رسائل و آثار دیگر است که برای اولین بار کارهای چاپی آن انجام می‌شود. این آثار در طول 10 سال شناسایی، گردآوری، تصحیح و آماده چاپ شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در معرفی این پروژه اظهار کرده است: این پروژه ویژگی‌های خوبی دارد، از جمله اینکه در این مجموعه به نسخه‌های نفیسی دست پیدا کرده‌ایم که برخی از آنها به دست خط خود شهید ثانی نوشته شده و برخی از دیگر آثار نیز توسط شاگردان ایشان نوشته و توسط شهید ثانی تأیید شده است.
کتاب درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتألهین؛ در دست انتشار
کتاب درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتألهین نوشته خلیل‌الرحمان طوسی، که از جمله پروژه‌های کلان‌پروژه حکمت سیاسی متعالیه محسوب می‌شود، به همت گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ در دست چاپ است.
این کتاب در پنج فصل تنظیم شده و مباحثی همچون شرائط فرهنگی و سیاسی در عصر ملاصدرا، جایگاه سیاست در حکمت متعالیه، عدالت، مدینه فاضله و رئیس مدینه را در بر می‌گیرد.
به گفته شریف لک‌زایی، مباحث کتاب درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتألهین در ادامه مباحث کتاب اخلاق فلسفی در حکمت متعالیه که در سال 92 توسط خلیل الرحمان طوسی به چاپ رسیده بود، مطرح می‌شود.
اجرای پروژه «روش‌شناسی اخلاق کاربردی» در مرکز اخلاق و تربیت
بنا بر این گزارش، حجت‌الاسلام اسلامی که کار بر پروژه «روش‌شناسی اخلاق کاربردی» را در مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عهده دارد، درباره اخلاق کاربردی و اخلاق زیستی می‌گوید: این‌ها در این مورد بحث می‌کنند که وقتی بن‌بست اخلاقی پیش می‌آید، چگونه از این بن‌بست رها شویم. مثال آن در مورد جایی است که بیماری در حال احتضار است و مرگ مغزی هم نشده و به شدت درد می‌کشد و هزینه تسکین درد آن بسیار هم بالا است. در اینجا آیا پزشکان مجاز هستند اقدامی انجام دهند که زودتر از دنیا برود؟ در اینجا حیات تقیدی دارد و کسی حق ندارد حیات کسی را بدون دلیل و غیرعادلانه بگیرد. از طرفی هم ماندن این انسان هزینه دارد.
وی می‌افزاید: حالا رفع این تعارض با روش است و ما در پروژه روش‌شناسی اخلاق کاربردی همین را دنبال کرده‌ایم.
حجت‌الاسلام اسلامی بیان کرده است که تاکنون نگارش دو بخش از این پروژه تمام شده و سه بخش آن نیز هنوز در دست نگارش است.
پروژه «استنباط حکم اخلاقی از متون و ادله لفظی»
پروژه «استنباط حکم اخلاقی از متون و ادله لفظی» یکی دیگر از پروژه‌های مرکز اخلاق و تربیت است که توسط حجت‌الاسلام عالم‌زاده نوری، مدیر گروه اخلاق پژوهشکده اخلاق و تربیت در دست انجام است.
وی در مورد وجه این پژوهش اظهار می‌کند: مهم‌ترین وظیفه حوزه علمیه و عالمان شیعی استخراج سخن دین از منابع اولیه (قرآن و روایات) است. این استخراج باید روشمند و براساس یک اسلوب متعبر باشد.
وی ادامه می‌دهد: در طول تاریخ حوزه‌های علمیه، یک علم شناخته شده وجود دارد که به عنوان متدولوژی استنباط از منابع در بین حوزوی‌ها مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و آن هم علم اصول فقه است. منتها یک قید دارد که به آن توجه نمی‌شود و آن این است که در علم اصول فقه فقط احکام فقهی و بیشتر احکام الزامی فقهی مورد نظر بوده، یعنی فقها بیشتر به دنبال کشف واجب و حرام بوده‌اند. از این رو همانگونه که نیاز داریم سخن دین را درباره احکام الزامی و غیر الزامی بدانیم، لازم است سخن دین را در زمینه‌های مختلف دیگر نیز بدانیم. مثلاً اعتقادات یا مسائل تاریخی یا مباحث اخلاقی که در منابع اسلامی آمده نیز باید عرضه شود، اما علم اصول نظر به همه این گستره نداشته و به این صورت نبوده که مثلاً برای استنباط اعتقادات دینی نیز رهنمود داشته باشد.
وی می‌افزاید: از این رو لازم است یک وجه جامع برای علم اصول تعریف کنیم. یعنی آن اصولی که در استنباط هر پیامی از دین به ما کمک می‌کند و اختصاص به حوزه خاصی ندارد و اسم آن را نیز اصول تفقه بگذاریم و بعد برای شاخه‌های مختلف دیگر هم اگر قواعد خاصی دارد آن را هم مطرح کنیم و اسم آن را اصول فقه الاحکام، اصول فقه الاخلاق و ... می‌گذاریم که مسائل اختصاصی هر حوزه را بررسی می‌کند.
وی کار خود را در پروژه «استنباط حکم اخلاقی از متون و ادله لفظی» تدوین اصول فقه الاخلاق عنوان کرده و می‌افزاید: این پروژه زیرمجموعه کلان‌پروژه «الهیات اخلاق» است. در الهیات اخلاق مطلق رابطه بین منابع دین و گزاره‌های اخلاقی بحث می‌شود. در این پروژه به بررسی عناصر مشترکی که در فهم گزاره‌های اخلاقی دخالت دارند، پرداخته‌ایم و تاکنون چهار بخش آن کار شده است. یکی معنای افعل التفضیل در گزاره‌های اخلاقی، دیگر اعداد الخصال، دیگر ثواب و عقاب شگفت‌انگیز و همچنین تعریف مفاهیم اخلاقی در آیات و روایات.
