تعالی اخلاق و آرمان‌خواهی در حرکت سیاسی عاشورا
کانون خبرنگاران نبأ: اصول اخلاقی که در بطن حرکت سیاسی امام(ع) وجود دارد، به احکام و قواعد سیاسی و اخلاقی اسلام مربوط می‌شود؛ آرمان‌هایی چون عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی، جمع سیاست و معنویت، امر به معروف و نهی از منکر از مهم‌ترین درس‌ها در عرصه رفتار سیاسی عاشوراست.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، حادثه عاشورا، بی‌شک از عظیم‌ترین رخدادهایی بود که در تاریخ بشری موجی عظیم پدید آورد و مسلمانان و غیرمسلمانان را با ارزش‌های متعالی و مفهوم حیات هدف‌دار آشنا ساخت و انگیزه‌های مبارزه برای حفظ کرامت انسانی و نفی سلطه ستم را در انسان‌ها ایجاد کرد یا تقویت کرد؛ یکی از جنبه‌های مهم قیام امام حسین (ع) در باب اخلاق سیاسی است که همواره الگویی برای فعالیت‌های اجتماعی و بُعد سیاسی جامعه بوده است.
سیاسی‌ترین اتفاق عالم در اوج عاطفه
عاشورا گرچه در ظاهر خود، احساسی‌ترین اتفاقی است که دل را درگیر مظلومیت خویش می‌کند و به عزای خویش، شوری در دل برمی‌انگیزد که تا همیشه تاریخ خاموش نمی‌شود اما واقعیت آن است که در بطن این واقعه و در اوج شور احساسی و عاطفی کربلا، سیاسی‌ترین اتفاق عالم، با همه مختصات یک قیام اسلامی، رقم می‌خورد. در بعد سیاسی ایجاد یک انحراف اساسی در حکومت اسلام و تبدیل شدن به یک حکومت موروثی انگیزه‌ای دیگر این قیام است. سرپیچی از بیعت با کسی مانند یزید بن معاویه و تن ندادن به ذلت به عنوان یک اصل اساسی در این قیام مطرح است. به علاوه مشروعیت خلافت بنی‌امیه در نظر عموم مسلمین باید زیر سؤال برود.
این قیام روح مخالف با نظام حاکم، مقاومت و پایداری را در مسلمین ایجاد کرد. مرکز این قیام سیاسی باید در جای در قلب حکومت اسلامی باشد و این محل عراق و شهر کوفه است، باید احساس مسئولیت مبارز با ظلم در مردم مسلمان ایجاد شود و چنین مقصودی در ایجاد گسترده با یک چنین قیامی ممکن شد. اعتلای شخصیت اخلاقی امام حسین(ع) و استقلال شخصیت سیاسی اجتماعی آن حضرت، انعکاس گسترده‌ای در جامعه اسلامی آن روز داشت، به‌گونه‌ای که دشمنان و مخالفان وی نیز آن را باور داشتند.
اصول و موازین اخلاقی که در بطن حرکت سیاسی امام(ع) وجود دارد، به احکام و قواعد سیاسی و اخلاقی تعالیم اسلام مربوط می‌شود، آرمان‌هایی چون عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی، جمع میان سیاست و معنویت، امر به معروف و نهی از منکر، پاسداری از مقدسات اسلامی، مبارزه با عامل جور و ستم، حیات باعزت و سعادتمندانه و شهادت در مسیر حق از مهم‌ترین درس‌های مهم در عرصه رفتار سیاسی رویداد عاشوراست.
پیام عاشورا نه گفتن به خواسته‌های قدرت‌های استکباری
تشکیل حکومت اولین مولّفه سیاسی قیام امام حسین(ع) بود و اولین پیام عاشورا، نپذیرفتن ولایت طاغوت است و نفی طاغوت یکی از مهم‌ترین جلوه‌های قیام اباعبدالله الحسین(ع) هست و اساساً جرقه قیام ایشان نیز مسئله اجتناب از بیعت با حاکم باطل و طاغوت زمان یعنی یزید بن معاویه بود که باعث شد تا امام حسین(ع) شبانه با خاندان خویش از مدینه خارج و به سمت مکه حرکت کنند.
قرآن کریم در آیه 195 سوره بقره می‌فرماید: «انفقوا فی سبیل الله»؛ در راه خدا انفاق کنید، حسین(ع) در راه خدا هر آنچه که داشت انفاق کرد و به همین دلیل خداوند متعال به او این مقام را داد بنابر این اگر کسانی نیز بخواهند در راه خدا انفاق کنند. باید به مجالس و محافل حضرت سیدالشهداء توجه داشته باشند. پیام آیه این را می‌رساند که در این قیام امام حسین(ع) با شهادت خود کاری کرد که تا قیامت، اثر آن خواهد بود.
جنبش مردم در مبارزه با طاغوت
ثانیا پیام سیاسی عاشورا در رابطه با قیام حسینی بر جنبش مردم در مبارزه با طاغوت بود. کلیت حوادث مربوط به قیام امام حسین(ع) اعم از حوادث قبل از کربلا همچون داستان مسلم بن عقیل و یا حوادث کربلا و نیز حتی حوادث پس از کربلا همچون حماسه‌آفرینی‌های حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) در شام و کوفه که نقش مهمی در تحریک احساسات و عواطف مردم و سوق دادن آن‌ها به سمت وظیفه‌ای که این قیام بر دوش آن‌ها گذاشته است دارد که عمده این تأثیرات از راه برگزاری مجالس حسینی و ذکر مصائب اهل بیت(ع) در این مجالس و برانگیختن شور و هیجان در درون آنان به منظور عمل به وظیفه دینی خود در قیام علیه ظلم و ستم و طاغوت زمانه، بوده است.
عاشورا و امر به معروف
خداوند در آیه شریفه 71 از سوره مبارکه توبه می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ؛ برادران و زنان مؤمن بعضی دوست بعض دیگرند و بر هم ولایت دارند همدیگر را به کارهای خوب امر می‌کنند و از کارهای بد بازمی‌دارند». در این آیه مبارکه امر به معروف و نهی از منکر از مهم‌ترین عناصری است که در بحث علل قیام حسینی مطرح می‌شود. در آیه دیگر می‌فرماید: «وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ و اولئک هم المفلحون؛ باید از شما امتی باشد که مردم را به کارهای خیر دعوت کنند، امر به معروف کنند و از منکرات باز دارند و این‌ها همان رستگاران‌اند».
امام حسین(ع) در رابطه با عنصر سوم از مسائل سیاسی عاشورا، امر به معروف و نهی از منکر را انجام دادند و اینکه ارتقای جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از یک واجب صرفاً فردی به یک واجب اجتماعی به‌گونه‌ای که این واجب بزرگ هم انگیزه‌ای برای قیام ابی‌عبدالله الحسین(ع) شد و هم اینکه با قیام امام حسین(ع) ارزش آن ارتقاء یافت.
به قول شهید مطهری: «همان‌طور که عامل امر به معروف و نهی از منکر ارزش نهضت حسینی را بالا و بالاتر برد متعاقباً نهضت حسینی ارزش امر به معروف و نهی از منکر را بالا برد. همان‌طور که تأثیر عامل امر به معروف و نهی از منکر این نهضت را در عالی‌ترین سطح‌ها قرارداد این نهضت مقدس نیز این اصل اسلامی را در عالی‌ترین سطح‌ها قرارداد».
عاشورا تکرار مهم‌ترین خاطره تاریخی در جهان اسلام
محمدصادق کوشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار نبأ با بیان اینکه عاشورا مکتب عظیمی است که تمام طول تاریخ و انسان‌های تمام ادوار، شاگردان آن هستند، می‌گوید: عاشورا تکرار مهم‌ترین خاطره تاریخی در جهان اسلام، تکرار جاودانه‌ترین خاطره تاریخ انسان است و در متن هستی جریان دارد. بعد از گذشت سالها، عاشورا، همچنان در تاریخ میدرخشد، جاودانهتر از جاودانگی و زندهتر از زندگی.
به باور وی، امام حسین(ع) در وضعیت آن روز جامعه اسلامی را چنین بیان می‌کند که به حق عمل نمیشد و باطل در حال گسترش بود. در چنین فضایی امام وظیفه خود می‌داند که برای امر به معروف یا اعاده حق و نهی از منکرات و نابودی باطل قیام کند و هدف قیام خود را نیز همین امر قرار دهد.
این پژوهشگر علوم سیاسی می‌افزاید: هدفی جز اصلاح امت پیامبر(ص)، و احیای دین داری و اقامه سنت امر به معروف و نهی از منکر تأکید زیاد دارد. تا حدی که این دو امر در مکتب اسلام و آیات قرآن به عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف دینی مسلمانان ذکر شده است. تأکید بر این دو وظیفه اسلامی از آن جهت حائز اهمیت است که برای اصلاح جامعه، هم در بُعد ترویج ارزش‌های اسلامی و فعالیت‌های خوب و هم در بُعد ممانعت از کارهای ضد ارزش، بهترین راه هست.
وی بیان کرد: در فرمایشات حضرت(ع) که حکومت اموی وقتی حاکمی ستمکار زمام امور جامعه را به دست گرفت و حلال خدا را حرام و حرام او را حلال کرد و مشاهده کرد که حکومت اموی به‌طور جدی دین را از بین می‌برد و با حلال و حرام خدا مخالفت می‌کنند و با حق و باطل مقابله می‌کند دست به قیام زد.
سیاست خاص نهضت حسین(ع)
اتفاقی که یک‌سوی آن، پلیدی سیاست، با همه دنیازدگی دیانت یزید، تمام‌قد ایستاده و خودنمایی می‌کند و یک‌سو پاکی سیاست، سیاست انقلابی برخاسته از معصومیت دیانت حسین بن علی(ع)، به مقابله برخاسته تا در میانه کارزار نبردی خونین، برای همه آنانی که قرار است دل به سیاست اسلامی بسپارند، الی الابد، پندها و پیام‌هایی را مخابره کند. برای اهل سیاست، چه آنان که قرار است در پست و منصبی باشند، چه توده مردم که به هر روی نمی‌توانند جدای از سیاست و حواشی آن باشند، عاشورا خزانه پیام‌هایی است که راه درست بودن را پیش پایشان می‌گذارد.
حوادث مرتبط با قیام حسینی حاوی صحنه‌های عجیب و عبرت‌آموزی از بی‌وفایی و جفاهای مسلمانان نسبت به امام و ولی الهی دارد که جزء صحنه‌های تاریک این حادثه به شمار می‌آید؛ همچون بیعت مردم کوفه با امام حسین و سفیرش حضرت مسلم و بیعت‌شکنی و تنهاگذاشتن امام حسین(ع) در صحرای کربلا. عناصر مهم دیگر اخلاق سیاسی امام حسین(ع) در این حادثه بزرگ شاهد درس بزرگ وفاداری و جانبازی نیز هست که قهرمانان آن یاران امام حسین(ع) در کربلا بودند که بارها با صدای بلند اعلام کردند که اگر در روز عاشورا بارها کشته‌شده و اجسادشان سوزانده شود و بار دیگر زنده شوند باز هم از یاری ولی خدا دست برنخواهند داشت. در جریان این حادثه بزرگ کسانی بودند که در روز واقعه، به یاری امام خویش برنخاستند و او را تنها رها کردند تا به شهادت رسیدند.
ریشه‌های فرهنگ سیاسی ایران در آموزه‌های عاشورا
قیام امام حسین (ع) برای برپایی نماز و روزه و زکات و امر به معروف و نهی از منکر بوده است و حاکمیت فرهنگ ایثار، مقاومت و شهادت و گسترش مفاهیمی همچون شهید، ایثار، جهاد، از خود گذشتگی و … متأثر از فرهنگ سیاسی عاشورایی که به نوبه خود باعث تقویت روحیه مضاعف در جدال با جبهه باطل‌شده و نوع خاصی از فرهنگ سیاسی را عرضه می‌دارد که به نام ملت ایران در جهان شناخته می‌شود ولی در واقع ریشه در آموزه‌های عاشورایی دارد.
محمدصادق کوشکی با بیان اینکه امام حسین(ع) در تمام رفتارهای سیاسی دین را کمال اخلاق و اخلاق را جوهره دین به شمار می‌آورند، می‌گوید: اگر سیاست‌مداری بخواهد که امام حسین(ع) را الگوی رفتاری خود قراربدهد، باید اخلاق را در رأس کارهای خود قرار بدهد و بر اساس دستورات دینی رفتار کند؛ آزادمنشانه و جوانمردانه رفتار کنند. این رفتار جوانمردانه باعث می‌شود در جامعه یک ثبات نظام و امنیت ایجاد شود.
وی : برای گسترش کارهای خوب و اعمال سالم اسلامی باید به امر به معروف توجه جدی شود همان‌گونه که برای رفع آسیب‌ها و مشکلات مختلف فرهنگی واجتماعی نیز باید بر احیای فریضه نهی از منکر تأکید صورت گیرد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در پایان بیان کرد: فریضه امر به معروف و نهی از منکر یکی از فرایض عمومی تمام مسلمانان است یعنی هر فرد مسلمان وظیفه دارد که نسبت به زدودن منکرات و بدی‌ها از جامعه اسلامی تلاش کند همان‌گونه که وظیفه دارد برای ترویج خوبی‌ها و زنده نگهداشتن دستورات دینی و کارهای شایسته اسلامی هم فعالیت کنند. مسلمانان از این طریق می‌توانند فضای عمومی جامعه را برای تشکیل یک امت اسلامی سالم و کشور اسلامی فراهم کنند.
زهرا پاک سیرت
