نگاهی به ارزش و اهميت وقت و زمان از ديدگاه قرآن كريم

بی‌شك وقت و فرصت بزرگ‌ترين سرمايه گران‌بها و بی‏نظير برای بشر است، كه می‏توان در استفاده بهينه از آن در همه عرصه‏ها به پيش رفت و به عالی‏ترين درجات مادی و معنوی نايل شد. وقت؛ يعنی فرصت‏ها، ساعت‏ها، روزها و ماه‏ها و سال‏ها، بلكه دقيقه‏ها و ثانيه‏ها و لحظه‏ها، بهره‏گيری از وقت بزرگترين توفيقی است كه نصيب بشر می‏شود و او می‏تواند در پرتو آن به اهداف عاليه برسد و به پيروزی در همه ابعاد دست يابد.
وقت گوهر ناب و گران‌سنگی است كه ارزش هيچ‏ چيز را نمی‏توان با آن مقايسه كرد، اين كه می‏گويند وقت طلاست، تعريف صحيحی نيست، چرا كه: وقت گذشته را نتوانی خريد باز/ مفردش خيره كاين گهر پاك بی‏بهاست. سعدی چيزی را برای سنجش ارزش وقت نيافته جز شب قدر را كه مطابق قرآن بهتر از هزار ماه است، آن‌جا كه گويد: قضا روزگاری زمن در ربود/ كه هر روزش از پی شب قدر بود* مكن عمر ضايع به افسوس و حيف/ كه فرصت عزيز است و الوقت ضيف.
وقت همان عمر انسان است كه سرمايه‏ای بالاتر از آن نيست، مشروط بر اين‌كه از آن برای رشد و ترقی ظاهر و باطن استفاده شود، يعنی وقت نردبان ترقی شود، و گرنه نه تنها سرمايه نيست، بلكه شر مايه و وسيله شر و تيره‌بختی است.
بر همين اساس امام سجاد(ع) در فرازی از دعای خود به خداوند عرض می‏كند: «وَ عَمِّرنِی ماكانَ عُمرِی بِذلَةً فِی طاعَتِكَ، فَاِذا كانَ عُمرِی مَرتَعاً لِلشَّيطانِ فاقبِضنِی اِلَيكَ؛ عمر طولانی تا هنگامی كه عمرم در راه اطاعت تو صرف شود به من عطا كن و هرگاه عمرم چراگاه شيطان شود، جانم را قبل از پيشی گرفتن عذابت بگير.»
و در فراز ديگر عرض می‏كند: «وَ نبّهِنی لِذِكرِكَ فِی اَوقات الغَفلَةِ، وَ استَعمِلنِی بِطاعَتِكَ فِی اَيامِ المُهلَةِ: خدايا مرا در وقت‏های غفلت و بی‏خبری، برای ياد خودت هوشيار و بيدار كن، و در روزگار فرصت و فراغت، به عبادت و بندگی بگمار.»
انسان‏ها معمولا وقت را فدای مال و ثروت می‏كنند و آن‌را وسيله ترقی مادی قرار می‏دهند، در صورتی كه بايد مال و ثروت در خدمت وقت باشد و آن‌ها را وسيله بهره‏مندی برتر از وقت قرار داد. بر همين اساس پيامبر(ص) فرمود: «كُن عَلی عُمرِكَ اَشَحُّ مِنك عَلی دِرهَمِكَ وَ دِينارِك؛ در مورد حفظ عمر خود بخيل‏تر از پول و ثروت خود باش.»
به طور كلی هركس برای وقت ارزش قايل شد و از آن با آگاهی و جديت استفاده صحيح كرد، به جايی رسيد و هركس آن‌را عاطل و باطل كرد، قطعا خود را تيره بخت كرده و در چاه هلاكت انداخته است. از اين‌رو امام علی(ع) فرمود: «وقت‏های زندگی تو جزء جزء عمر تو است، پس بكوش كه هيچ وقتی از عمر تو جز در موارد اموری كه عامل نجاتت است تلف نشود.»
انسان با ايمان ساعت‏های زندگيش را به سه بخش تقسيم می‏كند: بخشی را به مناجات با خدا و برقراری ارتباط با آفريدگار جهان می‏پردازد؛ بخشی را در طريق تأمين هزينه زندگی و سامان دادن به معاش (مانند غذا، لباس، مسكن و مركب) به كار می‏گيرد؛ و بخش ديگر را برای استراحت و بهره‏گيری از لذت‏های حلال و آرامش بخش روح و روان برمی‏گزيند و برای خردمند صحيح نيست كه حركتش جز در يكی از اين سه مورد باشد، يعنی تأمين معاش، و عبادت و آباد نمودن آخرت يا بهره‏گيری از لذت و آسايش غير حرام.
چگونگی استفاده بهينه از وقت به اين است كه انسان با برنامه‌ريزی صحيح، كارهای مثبت خود را با تنظيم خاصی بين ساعات شبانه روز تقسيم كند و هر ساعت يا هر چند ساعت را برای انجام كاری قرار داده و به اين برنامه و نظم ادامه دهد، به گونه‏ای كه اگر روزی در نظم و برنامه‏اش خللی وارد شد احساس چالش و كمبود كرده و به جبران آن بپردازد، مثلا در امور معنوی و خودسازی، چنان كه علمای اخلاق گفته‏اند وقتی كه صبح فرا رسيد تا شب هنگام خواب پنج مرحله را با ترتيب و برنامه خاص بپيمايد كه عبارتند از: مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاتبه و مكافئه.
ادامه دارد ... .