نگاه امام خمینی(ره) به دین سیستماتیک بود/ قرآن برای ساختن جامعه نازل شده است
گروه اندیشه: حجت‌الاسلام والمسلمین پویا نگاه امام خمینی(ره) به دین را سیستماتیک می‌داند و بر آن است که امام خمینی(ره) از آنجایی که به جامعیت اسلام معتقد بود، نزول قرآن را برای ساختن جامعه می‌دانست.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن پویا، معاون پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) نمایندگی قم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که وجه ممیزه فقه امام چگونه حاصل شده است، گفت: فقهای ما عموماً متاثر از اندیشه و دیدگاه‌هایشان به بیان نظرات فقهی پرداخته‌اند و این مسئله‌ای طبیعی است. اگر چه فقه مبتنی بر آیات و روایات است، ولی طبیعتاً اندیشه فقیه در بیان نظرات فقهی‌اش تاثیر خواهد داشت. از آنجا که فقهای ما درگیر مسائل سیاسی و اجتماع نبوده‌اند، به آن نپرداخته‌اند.
پویا ادامه داد: از آنجا که پیش از انقلاب اسلامی غالباً مسائل فقهی که فقها با آن سر و کار داشتند، مسائل شخصی افراد اعم از عبادی و غیرعبادی بود و امور اجتماعی مورد توجه فقها محدود به امور حسبه یا امور عامه مسلمین بود، از این رو فقه سنتی ربطی به مسائل سیاسی و اجتماعی نداشت.
وی ادامه داد: استثنائی که در ذهن و فقه امام دیده می‌شود، این است که ایشان از ابتدا دین را امری فردی نمی‌دیدند و دین را به عنوان دینی که از ابتدا و نزول قرآن و دریافت رسالت توسط پیامبر امری اجتماعی و سیاسی بوده، مطرح می‌کردند.
پویا تصریح کرد: پیامبر برای اجرای احکام الهی مبعوث شده است و خود حضرت این کار را انجام دادند و پس از ایشان حضرت علی (ع) حکومت را برعهده گرفتند و خلفایی هم که به درست یا نادرست به قدرت رسیدند، خود را خلیفه مسلمین و اجراکننده احکام دین معرفی می‌کردند.
وی با بیان اینکه به اعتقاد حضرت امام(ره) دین برای اجرای احکام آمده و خود این مسئله مشروط به وجود یک حاکمیت است، گفت: اگر حاکمیت دینی نباشد احکام اسلامی دین تعطیل می‌شود و به تعبیر امام عبث و بیهوده خواهد بود.
پویا افزود: امام خمینی به صورت سیستماتیک و جامع به دین نگاه می‌کردند. شاید تعبیر سیستماتیک جدید باشد و امام آن را به کار نبرده باشند، اما ایشان دین را جامع می‌دانستند و یکی از ابعاد این جامعیت را این می‌دانستند که به امور سیاسی و اجتماعی نظر داشته باشد. به نظر امام دین بدون توجه به این مسائل ناقص خواهد بود.
وی ادامه داد: ایشان قرآن را جامع و کامل می‌دانستند و معتقد بودند که قرآن برای جامعه‌سازی و انسان‌سازی آمده است. این رویکرد به قرآن، ناشی از این بود که ایشان معتقد بودند دین جامعیت داشته و در خصوص همه ابعاد نظر دارد. روش و سیره پیامبر(ص)، امام علی(ع) و ائمه دیگر هم همین بوده است. ایشان یا حکومت تشکیل دادند و یا اگر شرایط این کار را داشتند، حتماً به سمت تشکیل حکومت می‌رفتند. وقتی ما در خصوص حکومت جهانی امام زمان(ع) سخن می‌گوییم باید به ضرورت حکومت دینی معتقد باشیم.
تحقق حکومت دینی منوط به قبول مردم است
پویا در پاسخ به این پرسش که نوآوری نگاه سیستماتیک فقهی امام‌خمینی(ره) را چه می‌دانید، گفت: امام به خاطر اعتقاد به نگاه کامل و جامع دین، برای همه مردم حق قایل بودند. در تاریخ اسلام سکوت ائمه(ع) و حکومت امام علی(ع) در همین راستاست. وقتی مردم به دنبال حکومت امام علی(ع) نیامدند، با اینکه حضرت بالقوه امام مسلمین بودند، حکومت ایشان متحقق نشد، اما وقتی مردم با ایشان بیعت کردند حکومت ایشان تحقق یافت.
وی ادامه داد: ائمه بعدی هم به همین صورت، اگر مردم می‌آمدند و با ایشان بیعت می‌کردند، حکومت امامان تشکیل می‌شد. بنابراین مردم در حکومت دینی از نگاه امام خمینی(ره) حق انتخاب دارند.
پویا با بیان اینکه این مسئله خدشه‌ای به اصل امامت و رهبری وارد نمی‌کند، گفت: امامت حجیت خود را دارد، اما تحقق و عملی‌شدن حکومت دینی، منوط به قبول کردن مردم است. چنانچه فقهای ما چه مردم از آنها پیروی بکنند و یا نه، ولایت خود را دارند. از این رو امام خمینی(ره) می‌گویند، از آنجا که مردم مرا قبول دارند، من دولت تعیین می‌کنم.
وی در خصوص جایگاه مصلحت در فقه امام، اظهار کرد: ذهن فقها درگیر مسائل سیاسی نبود تا به مسئله مصلحت توجه کنند. ذهن امام از ابتدا درگیر این مسائل بود و در این خصوص دائماً تأملاتی داشته و در سخنرانی‌هایشان این مسائل را مطرح می‌کردند.
پویا ادامه داد: امام معتقد بودند که باید بر اساس مصلحت حکومت و جامعه اسلامی به تفقه پرداخت، بدون اینکه اصول اساسی حلال و حرام بودن از بین برود. چنانکه خود ائمه بر اساس مصالح مسلمین صلح یا قیام می‌کردند.
وی افزود: در گذشته نیز فقه شیعی اگر مواردی از قبیل توجه سیاسی فقها به مسائل اجتماعی بود، از باب مصحلت بوده و نظیر آن را می‌توان در فتوای میرازی شیرازی در تحریم تنباکو دید، اگر تنباکو حرام بود، باید همیشه حرام می‌بود، در حالی که این مصلحت جامعه مسلمین بود که سبب فتوای آن روز میرازی شیرازی شد.
پویا در پایان با بیان اینکه در رأی دادن خانم‌ها نیز امام بر اساس مصلحت عمل کردند، گفت: ایشان قبل از انقلاب با رأی دادن خانم‌ها مخالف بودند، در حالی که پس از انقلاب بر حضور سیاسی ایشان اصرار داشتند. فقیه باید بر اساس دیدگاه، مطالعات و رصد مسائل اجتماعی و رسیدن به مصلحت روز، حکم متناسب با شرایط روز را بدهد.
