تجلی عرفان قرآنی در دیوان امام(ره)

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، یکی از ابعاد مهم شخصیتی امام راحل(ره) بعد عرفانی و شاعری ایشان است. ایام سوگواری ارتحال امام خمینی(ره) بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با رضا اسماعیلی، شاعر، محقق و استاد زبان و ادبیات فارسی به بررسی اشعار عرفانی ایشان بپردازیم.

آیا بعد عرفانی شخصیت امام خمینی(ره) بر اشعارشان تاثیر داشته است؟

پس از ارتحال امام(ره) غزل ناب ایشان با مطلع «من به خال لبت ای دوست گرفتار شدم» همه را متحیر کرد. برای بسیاری جای تعجب داشت که یک سیاستمدار و بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی شاعر و ادیب باشد.

عرفان متجلی در غزلیات حضرت امام(ره) عرفانی پویا، اسلامی، بیدارگرایانه و مبتنی بر آیات کلام‌الله است که انسان را به سوی تعالی راهنمایی می‌کند و درهای حکمت والای دینی را به روی مخاطبان بازمی‌کند.

جای تاسف دارد که تاکنون در معرفی سیمای عرفانی امام خمینی(ره) فعالیت جدی نشده و لازم است پژوهشگران ادبی به بازخوانی غزلیات ایشان و بیان ظرایف آنها اقدام کنند.

آیا اشعار امام خمینی(ره) در حمایت از ادبیات و شعر معاصر تاثیرگذار بوده است؟

از دیرباز علمای دین، در کنار درس و بحث دینی به شعر هم می‌پرداخته‌اند و در دوران معاصر امثال علامه طباطبایی و آیت الله کمپانی را سراغ داریم که دیوان شعر داشته‌اند. در صدر اسلام مولا علی(ع) دیوان شعر داشته‌اند و از امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) رجزهایی منظوم بر جای مانده است.

عرفا و عالمان دین تلاش می‌کردند متن آیات را در اشعارشان بگنجانند و از زبان شعر برای راهنمایی بشر به سوی حکمت و تعالی انسانی استفاده کنند.

امام خمینی(ره) نیز در کنار فعالیت‌های سیاسی و دینی خود شاعر و عارف بودند و زبانشان لهجه عرفانی داشت. پس از ارتحال امام(ره) دیوان اشعار ایشان منتشر شد که در ایجاد انگیزه به شاعران نسل انقلاب موثر بوده است.

ادبیات فارسی پیشینه هزارساله دارد و به نوعی زبان مشترک ایرانیان شده و امروز ما را بیش از هر چیز به شعر و شاعرانمان چون سنایی، حافظ، سعدی و مولانا می‌شناسند.

اشعار امام خمینی(ره) بیشتر در چه سبک و موضوعی بوده و تحت تاثیر کدام یک از شعرا بوده‌اند؟

بیشتر غزل‌های امام راحل به سبک حافظ سروده شده و دارای لهجه عارفانه عاشقانه است. برخی از اساتید معتقدند که امام(ره) بیشتر تحت تاثیر سعدی بوده‌اند در حالیکه سعدی عاشقانه می‌سروده و حافظ عرفان و عشق را درهم آمیخته بوده است. البته سبک هر دو شاعر و نیز امام(ره) عراقی است.

شاید یکی از دلایل تصور تاثیرپذیری ایشان از سعدی ابراز ارادتشان به این شاعر بزرگ است «شاعر اگر سعدی شیرازی است/ بافته‌های من و تو بازی است». ایشان سعدی را شاعری بزرگ می‌دانستند چون بوستان و گلستان این معلم اخلاق بیان‌کننده مضامین عرفانی در قالب حکایات آموزنده است ولی در سبک غزلسرایی زبان و سبک حافظ را داشته‌اند.

به عنوان نمونه امام(ره) در غزل «خم ابروی کجت قبله محراب من است/ تاب گیسوی تو خود راز تب و تاب من است/ اهل دل را به نیایش اگر آدابی هست/ یاد دیدار رخ و موی تو آداب من است/ آنچه دیدم ز حریفان همه هوشیاری بود/ در صف می‌زده بیداری من خواب من است/ در یم علم و عمل مدعیان غوطه‌ورند/ مستی و بی‌هوشی می‌زده گرداب من است» عشق و عقل را در هم آمیخته و غزل را به کمال رسانده است.

ترجمه اشعار امام(ره) به زبان‌های مختلف تا چه اندازه ضروری به نظر می‌رسد؟

اشعار امام(ره) به سبک سنتی است و غزل، قالب فاخری است که به سختی ترجمه می‌شود و ممکن است با ترجمه تبدیل به نثر عادی شود و ظرایف عرفانی آن کاهش یابد. بنابر این بهتر است به جای تلاش برای ترجمه غزلیات و دیوان اشعار امام(ره) در راستای ترجمه آثار منثور عرفانی و باارزش ایشان تلاش شود.