جمع‌آوری، ساماندهی و نگهداری از اسناد تصویری جنگ؛ اولویت انجمن/ نیاز به گنجینه واحد ملی داریم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) هنر عکاسی به عنوان سند معتبری که در پی ثبت وقایع دوران هشت سال دفاع مقدس بوده همواره مطرح بوده است و به همین مناسبت و مقارن با هفته بزرگداشت دفاع مقدس و سی و ششمین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی هشت‌ساله با سیدعباس میرهاشمی؛ مدیرعامل انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

ـ اینکه گفته می‌شود عکس به عنوان سندی معتبر و غیرقابل تحریف به نسبت سایر ساحت‌های فرهنگی و هنری قابل توجه است و می‌تواند بازگوکننده وقایع جنگ تحمیلی بدون واسطه و مستقیم باشد تا چه اندازه درست است؟

به هر حال اتفاقاتی در طول اعصار و دوران‌ها ممکن است برای هر کشور و مردمی به وقوع بپیوندد که البته برخی از آنها همچون وقوع دفاع مقدس محوریت پیدا کرده و نه تنها برای ایران و کشور متخاصم اهمیت پیدا می‌کند بلکه در جامعه جهانی نیز مطرح شده و کانونی برای مباحث خبری و اسنادی پیدا می‌کند. به طور قطع هنر نمی‌تواند از این جریان و فضا به دور باشد چرا که چنین اتفاق و رخدادی به هر حال جامعه و افراد آن را تحت تأثیر خود قرار داده است و هنر باید انعکاس‌دهنده آن باشد.

در عرصه فرهنگی و هنری چه ادبیات، شعر و چه گونه‌های گوناگون هنری همچون موسیقی،تئاتر و سینما، هر یک از این قوالب ظرفیت مناسبی را برای پرداختن به این موضوعات و انعکاس وقایع دارا هستند و دارای مرتبه و جایگاه ویژه و منحصر به خود بوده و نمی‌توان یکی را ارجح بر دیگری دانست، منتها باید این موضوع را مورد توجه قرار داد که نسبت به بروز اتفاق و واقعه، زمان تولید آثار در هر یک از این ساحت‌های فرهنگی و هنری به لحاظ زمان خلق اثر متفاوت است و قطعاً نمی‌توان این توقع را داشت که شعر و داستان در زمان وقوع این اتفاقات که البته اغلب نیز غیرمترقبه است خلق شود اما به همان نسبت فیلم مستند و عکس دارای ماهیتی هستند که در آن و لحظه وقوع، خلق می‌‌شوند.

چنین ویژگی است که ممکن است عکاسی را در زمره هنرهایی به شمار آورد که اصالت آن منوط به لحظه وقوع اتفاق و حادثه است و چون دربردارنده اجزاء و عناصر عامل در بروز آن اتفاق است لذا بر این اساس این تلقی که بتواند سندی معتبر و قابل تحریف باشد تا اندازه زیادی درست است البته عکسی که واقعیت داشته باشد و بعدها در اجزای آن دخل و تصرفی صورت نگرفته باشد که عکس‌های خبری معمولاً در چنین دسته‌ای طبقه‌بندی می‌شوند با این وجود نباید از این واقعیت چشم‌پوشی کرد که عکس نیز دارای قاب محدودی است که ممکن است در بزنگاه حوادث و اتفاقات بسته به سرعت عمل عکاس از بسیاری از واقعیت‌های موجود و مهم در صحنه بروز اتفاق غافل بماند کما اینکه آنچه هم که مورد ثبت قرار می‌گیرد، صامت و بی‌حرکت است و در مورد بسیاری از وقایع از جمله دفاع مقدس معمولاً تلاش بر این است تا با استفاده از توضیح در پایین عکس(کپشن) شناسنامه درست و صادقی به مخاطب ارائه شود که خوشبختانه در عرصه عکاسی جنگ این امر به درستی مورد توجه قرار گرفته و در حال انجام است.

ـ متأسفانه در سال‌های اخیر عکس‌های باقی مانده از دوران دفاع مقدس که به قول شما سندی آشکار و صادق از وقایع مهم و خطیری هستند که سالیان زیادی شاهد وقوع آنها بودیم بیشتر از اینکه به مخاطب به ویژه آنهایی که آن دوران را از نزدیک شاهد نبودند، اطلاعات درستی ارائه کند، جنبه تزئینی و تبلیغاتی پیدا کرده است، به نظر شما چرا شاهد چنین وضعیتی هستیم؟

دفاع مقدس یک برهه تاریخی و حساس در ایران اسلامی است که تبعات مثبت و منفی زیادی در پی داشته و ممکن است همچنان هم این اثرات و البته برکات در زندگی همه ما جاری و ساری باشد لذا پرداخت شعاری و مقطعی به این جریان بزرگ در تاریخ معاصر کشور جفا به برهه‌ای حساس از تاریخ ایران است که البته باید گفت ما در مورد سایر مقولات نیز چنین پرداخت و رویکردی را داشته و داریم و مثلاً هر زمان که به محرم و صفر می‌رسیم یادی از امام حسین(ع) و واقعه عاشورا می‌کنیم در حالیکه درسی که قیام سیدالشهداء(ع) به ما داد یک فرهنگ است که باید در تمام زندگی ما نقش خود را به درستی ایفا کند؛ درس ایثار، از خودگذشتگی، عشق، دفاع از ارزش‌ها و بسیاری دیگر از مقولات را نمی‌توان تنها محصور و محدود به زمان خاصی کرد که البته متأسفانه براساس آنچه بدان اشاره کرد و از ضعف در پرداخت فرهنگی ما نشئت می‌گیرد چنین رویکردی دفعی و گذراست.

ما در انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس بنا بر آنچه آن را می‌توان تب آنتن، رسانه در موسمی خاص همچون هفته بزرگداشت دفاع مقدس نام بنهیم شاهد مراجعات زیادی هستیم که در این برهه خاص و مناسبتی به ما برای دریافت عکس و سایر اسناد مصور در مورد دفاع مقدس می‌شود در حالیکه باید دیدگاه فرهنگی کلان‌تری به این مقوله داشته و همواره به فکر انجام کار فرهنگی در تبیین ارزش‌های دوران دفاع مقدس بود.

موضوع دیگری که باید به آن توجه شود اینکه حتی در موسمی از سال همچون هفته بزرگداشت دفاع مقدس که براساس آنچه گفته شد و بیشتر جنبه تبلیغی و شعاری دارد، نگاه و پرداخت به این مقوله نیز بیشتر جنبه احساسی و مناسبتی دارد در حالیکه ما همچنان به ویژه با گذشت 28 سال از اتمام جنگ تحمیلی دچار فقر پژوهشی در این حوزه هستیم و در عمل باید به این نکته تأکید کنم که در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری باید به مقولات پژوهشی و برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی در مورد پرداختن به آسیب‌هایی که حوزه فرهنگی و هنری مرتبط با دفاع مقدس را تهدید می‌کند توجه داشته باشیم.

اگر به این مقوله بسیارمهم و فرهنگساز پرداخت شعاری و تبلیغاتی داشته باشیم این نشان از عدم شناخت رسانه‌ای و فرهنگی به مقوله دفاع مقدس دارد، به سبب همین پرداخت شعاری، مقطعی و نوعاً کلیشه‌ای که هر ساله در حال تکرار آن هستیم شاید کمتر رغبتی در میان افرادی که وقایع جنگ را از نزدیک احساس کرده‌اند و با هنر خود نسبت به ثبت و ضبط آن برای استفاده نسل‌های آینده اقدام کرده‌اند را شاهد باشیم که مشاهدات و پژوهش‌های خود را در این زمینه حساس و خطیر با افراد و جریان‌های فرهنگی و هنری فعال در شرایط کنونی در میان بگذارند.

ـ اشاره به فقر پژوهشی در امور فرهنگی و هنری مرتبط با مقوله دفاع مقدس و به ویژه در حوزه هنر عکاسی کردید، امکان دارد این مسئله را کمی مورد مداقه قرار داده و آن را برای تقریب ذهن مخاطب تشریح نمایید؟

چه بخواهیم و چه نخواهیم دوران دفاع مقدس تأثیر زیادی در مناسبات دنیا و منطقه‌ای که ایران در آن واقع شده است، داشته و دارد و نمی‌توان آن را به مقولاتی همچون سالی یکبار برگزاری بزرگداشت برای آن محدود کرد؛ مسئله‌ای را که به آن اشاره کردم یعنی جمع‌آوری، ساماندهی و نگهداری از آثار قابل استناد در مورد دفاع مقدس نیاز به یک عزم ملی دارد که از عهده یک سازمان و نهاد مشخصی که در این زمینه در حال فعالیت است و انجام این قبیل کارها را رسالت خود می‌داند به تنهایی برنمی‌آید.

انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس به قدر بضاعت محدود خود از طریق ارتباطی که با سایر سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط فرهنگی و هنری در زمینه دفاع مقدس مشغول فعالیت هستند، این وظیفه مهم یعنی شناسایی، جمع‌آوری، ساماندهی و نگهداری در شرایط ویژه از اسناد تصویری جنگ را برای مصون ماندن از آسیب‌های احتمالی در دستور کار و اولویت اول وظایف خود قرار داده است و در شرایط کنونی گنجینه‌ای در اختیار دارد که بیش از یک میلیون قطعه عکس از برهه‌های گوناگون دوران دفاع مقدس و البته انقلاب اسلامی در آن موجود است و نگهداری می‌شود.

ـ آیا این گنجینه یک گنجینه ملی و مرجع است و یا سایر سازمان‌ها و نهادها نیز برای خود دارای چنین ساز و کار و گنجینه‌ای هستند؟

چندان از این امر و موارد مشابهی که ممکن است سایر نهادها و سازمانها در اختیار داشته باشند مطلع نیستم و مثلاً نمی‌دانم مؤسسه رسانه‌ای اوج آیا چنین گنجینه‌ای در اختیار دارد یا خیر اما بنیاد حفظ و نشر آثار و ارزش‌های دفاع مقدس دارای چنین گنجینه‌ای است اما به نظر می‌رسد که باید به این سمت و سو حرکت کنیم که صاحب یک گنیجنه واحد ملی در زمینه عکس و اسناد تصویری در مورد دوران دفاع مقدس در آینده نزدیک باشیم.

اما انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس به قدر بضاعت و توان کارشناسی که در اختیار دارد و از آنجا که موارد رجوع به این انجمن برای در اختیار گرفتن عکس و اسناد تصویری دوران انقلاب و دفاع مقدس رو به فزونی است و به ویژه نسل جوان در قالب پروسه‌های پژوهشی و حتی پایان نامه‌های دانشگاهی اخیراً نسبت به این برهه از تاریخ معاصر کشور علاقه‌مندی نشان می‌دهند لذا امکانات قابل قبولی را در اختیار آنها هم از نظر اسناد تصویری و هم کارشناسان به منظور مشاوره قرار می‌دهد.

ـ آیا تاکنون با بررسی مقاطع گوناگون دوران هشت‌ساله دفاع مقدس، انجمن به مواردی همچون توجه به این موضوع که ممکن است در مورد فلان عملیات و یا رویداد دوران دفاع مقدس فاقد اسناد تصویری باشیم و باید این خلأ به گونه‌ای با رجوع به عکس‌های احتمالی که شخصاً برخی از عکاسان جنگ در اختیار دارند، جبران شود ورود کرده است؟

به این شکل که درصدد رفع خلأ اسناد تصویری نسبت به مقطع و یا رویداد خاصی از دوران دفاع مقدس باشد، برنامه‌ای نداشته‌ایم، همانگونه  که پیشتر عرض کردم اولویت برای ما جمع‌آوری، ساماندهی و ایجاد شرایط مساعد به منظور حفظ و حراست از عکس و اسناد تصویری است که از آن دوران به جای مانده است چرا که نسبت به این موضوع همچنان با چالش جدی روبرو هستیم و نیاز به کار کارشناسی فراوان در مورد بهبود شرایط حفظ و نگهداری اسناد تصویری داریم. اما در مورد تأمین موضوعی که سؤال شد انجمن در ارتباط با عکاسان پیشکسوت که از خیلی پیشتر از وقوع انقلاب و دفاع مقدس در این حوزه کار حرفه‌ای کرده‌اند و همچنین عکاسانی که به سبب وقوع جنگ پای در این هنر گذاشته‌اند سعی در جمع‌آوری منابع مورد نیاز، اسناد تصویری که آنها ممکن است در اختیارشان باشد دارد و نکته مهمی که در حال پیگیری آن به شکل جدی هستیم اعتمادسازی میان عکاسانی است که در آن دوران به عکاسی از وقایع جنگ پرداخته‌اند که با وجود همه تلاش‌های صورت گرفته باید به این نکته اشاره کنم که شاید آمار قابل توجهی از اسناد تصویری جنگ در شرایط بدی از سوی عکاسانی که چندان ارتباط مؤثری با نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط ندارند در حال فساد هستند و اگر برنامه‌ریزی هدفمندی در این زمینه صورت نگیرد ممکن است در آینده افسوس و حسرت خلأ چنین آثاری را در تاریخ مصور جنگ داشته باشیم.

نکته دیگری که باید به آن در اولویت‌های بعدی اندیشید اینکه برخی از اسناد تصویر از دوران جنگ به شکل غیرحرفه‌ای و با استفاده از دوربین‌های شخصی به ثبت رسیده است که البته بیشتر تمرکز ما در جمع‌آوری و ثبت و ضبط آثار تصویری، با عکس‌های حرفه‌ای و قابل اسناد است که دارای شناسنامه هستند و همانگونه که پیشتر اشاره کردم قادر به آن باشیم که توضیحاتی در صورت لزوم در پانویس آنها ارائه کنیم. 

امیرسجاد دبیریان