مسیر پرفراز و نشیب فعالیت‌های قرآنی در آذربایجان شرقی
گروه مؤسسات قرآنی مردم‌نهاد: فعالیت‌های قرآنی در آذربایجان شرقی و شهرستان‌های اطراف رشد خوبی داشته است اما چه سود که موانع و مشکلاتی موجب شده است که این فعالیت‌ها دچار خلل شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، تقریباً دو ماه پیش بود که معصومه آقاپور علیشاهی، نماینده مردم شبستر و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی از خبرگزاری ایکنا بازدیدی داشت و در این بازدید به مشکلات پیش‌روی فعالیت‌های قرآنی سه روستای «آق‌کهریز، هفت‌چشمه و چشمه‌کنان» پرداخت و در ادامه ما برآن شدیم تا این موضوع را به صورت خاص پیگیر شویم و به همین منظور با مسئولان این روستاها گفتگویی داشته و در قالب خبرهایی چون «آق‌کهریز روستایی که از نبود معلم قرآن رنج می‌برد»، «خانه قرآن؛ خواسته مردم روستای «چشمه‌کنان» از مسئولان قرآنی» و «چشمه قرآنی که در روستای «هفت‌چشمه» جاری نیست» برروی خروجی این خبرگزاری رفت.
در ادامه این پیگیری بعد از اینکه طرح مسئله کردیم به‌دنبال حل آن بودیم و به همین منظور از طرق مختلف با افراد مربوطه گفت‌وگو کردیم تا بالاخره مهدی گوزعلی، یکی از کارشناسان فرهنگی آذربایجان شرقی که از قضا صاحب‌امتیاز و مدیر مسئول مجله فرهنگی ـ اجتماعی ندای سکوت شهرستان شبستر نیز هست تا حدودی پاسخ برخی از سؤالات را ما را داد که در ادامه گفت‌وگوی ما با وی را می‌خوانید.
اول اینکه بفرمائید معضل اصلی فعالیت‌های قرآنی استان آذربایجان شرقی و شهرستان‌های اطراف چیست؟
به نظر بنده معضل اصلی فعالیت‌های قرآن استان و شهرستان، نبود برنامه خاص برای قرآن‌آموزی است. بدین شکل که ما تعریف جامع و کاملی از فعالیت‌های قرآنی نداریم. همه فعالیت‌هایی هم که در این راستا انجام می‌گیرد، نه همه بلکه بیشتر برنامه‌ها از سوی اساتید و مربیان قرآنی انجام می‌گیرد و بیشتر، برنامه‌های کلیشه‌ای در مراکز قرآنی برپا می‌شود. البته این به معنای انکار فعالیت‌های ارزشمند این مراکز نیست، بلکه به صورت فراگیر اهداف مشخص و برنامه‌های بلندمدت برای فعالیت‌های قرآن وجود ندارد و این امر نه تنها در این استان، بلکه در کل کشور به صورت نامحسوس وجود دارد. البته رویکرد اصلی گفته‌های بنده، اهداف محتوایی قرآن کریم است که به نظر می‌رسد چندان مورد توجه واقع نمی‌شود.
عدم ساماندهی مستمر مراکز قرآنی در استان و شهرستان و عدم توجه به این موضوع باعث پراکندگی این مراکز شده و مجموعه‌های دست‌اندرکار امور قرآنی(وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها) بیشتر از مراکزی که تشکیل شده و فعالیت قرآنی انجام می‌دهند به صورت نسبی حمایت می‌کنند، این حمایت بیشتر از مراکز استان به سمت شهرستان‌هاست و در شهرستانها نیز با شیب از شهر به روستا این حمایت‌ها انجام می‌شود که در نهایت حمایت ناچیز و بسیار اندکی می‌شود.
به عنوان سؤال دوم علت اینکه مسئولان قرآنی به شهرستان‌های و روستاها توجه ندارند، چیست؟ و آیا علت این امر در دسترس نبودن این شهرستانها و روستاهاست؟
یکی از علل اصلی عدم حمایت جدی متولیان قرآن از مراکز قرآنی در شهرستانها و روستاها، وجود متولی از سوی چند نهاد اجرایی است و این مشکل در کل کشور نیز وجود دارد. بدین صورت که در کشور چند نهاد از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و سازمان تبلیغات اسلامی، مراکز مستقیم ارائه خدمات و متولی امور قرآنی کشور هستند، اما به‌دلیل پراکندگی کار، عملاً امر رهبری و ساماندهی به صورت صحیح و سازمان یافته انجام نمی‌گیرد و در واقع در امور قرآنی موازی‌کاری صورت می‌گیرد که منجر به نتایج مطلوب نمی‌شود.
دومین عامل در عدم توجه یا توجه کمتر، عدم وجود اطلاعات کامل و جامع از مراکز قرآنی فعال شهرستانها و روستاها است که این کار باعث نبود آمار صحیح و دقیق از این مراکز شده است.
سومین عامل، بُعد مسافت و دوری برخی روستاها از شهرستانها و مرکز استان باعث عدم رسیدگی به مراکز قرآنی در روستاها و شهرهای دورافتاده می‌شود. همچنین برخی روستاها فعالیت‌های قرآنی خود را در قالب فعالیت‌های روزانه قرائت قرآن ادامه می‌دهند و هیچ گزارشی از این نوع فعالیت‌ها به مراکز شهرستان و مرکز استان ارائه نمی‌شود که بدین‌سان هیچ حمایتی از آنان صورت نمی‌گیرد.
آیا تنها صدور مجوز برای مؤسسات و خانه‌های قرآنی کافی است یا باید حمایت‌های بعد از آن هم باشد؟
بزرگترین مشکلی که باعث عدم حمایت صحیح از فعالیت‌های قرآنی در شهرها و روستاها می‌شود این است که اگر حمایتی هم شود، متولیان این امر، از مراکزی حمایت می‌کنند که همه امور آن را خود مردم و علاقه‌مندان انجام داده‌اند و به صورت آماده در اختیار آنها قرار داده می‌شود. یعنی متولیان امور قرآنی مراکز آماده فعالیت را که خود در تشکیل آن نقشی نداشته‌اند، مورد حمایت قرار می‌دهند که در نتیجه، هم حمایت مطلوب انجام نمی‌گیرد و اینکه هیچ تلاشی در صورت انحلال مراکز قرآنی مدنظر متولیان امور قرآنی برای سرپا ماندن این مراکز در شهرها و روستاها انجام نمی‌گیرد.
چرا مدیران مؤسسات و خانه‌های قرآنی دورافتاده و محروم از بیان مشکلاتشان سرباز می‌زنند و در واقع از بیان مشکلاتشان واهمه دارند؟
چندین موضوع در این امر دخیل است؛ یکی اینکه مدیران این مؤسسات و مراکز قرآنی اطلاعات کافی و وافی از قوانین و مقررات حمایتی از مراکز قرآنی و نهادهای متولی ندارند. دومین موضوع اینکه به نظر می‌رسد شاید نوعی ذهنیت دارند که بیان مشکلات باعث غضب متولیان امر یا حتی بزرگان آن روستا می‌شود، در حالی که این گونه نیست. سومین موضوع اینکه برخی از این مدیران مراکز قرآنی در روستاها به‌دلیل مشغله‌های شخصی و تأمین برخی هزینه‌ها از سوی خود آنها شاید نمی‌خواهند با تخصیص اعتبار به این مراکز و به تبع آن افزایش مسئولیتشان، به فعالیت بیش از حد که منجر به ضربه خوردن به امور کشاورزی خود شود، مبتلا شوند. همچنین برخی از مدیران و مسئولان این مراکز در برخی موارد به دلیل ضعف اطلاعات، تصور نمی‌کنند که این مراکز قرآنی می‌توانند بیش از این نیز توسعه یابند و تصور می‌کنند نیازی به امکانات و حمایت‌های بیشتر ندارند. برخی دیگر نیز سطح فعالیت‌های قرآنی را به ویژه در روستاها فقط در سطح قرائت و روخوانی قرآن کریم می‌دانند.
گوزعلی در پایان این گفت‌وگو به مطالبی دیگری در همین رابطه اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد بیشتر حمایت‌ها از مراکز و مؤسسات قرآنی در استان‌ها و شهرستانها از سوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌گیرد، زیرا اداره تبلیغات اسلامی تنها برای این مراکز مجوز صادر می‌کند و دیگر حمایتی نمی‌کند و این نهاد بیشتر به برنامه‌ها و محتوای فعالیت‌های این مراکز و مؤسسات قرآنی توجه می‌کند و چندان بر نحوه کار این مراکز نظارتی ندارد و به تبع آن حمایت‌های قابل توجهی به‌ویژه از نظر مالی انجام نمی‌دهند. همچنین ادارات حج و زیارت و اوقاف و امور خیریه، بیشتر در امور مساجد فعالیت می‌کنند و اگر مراکز قرآنی در داخل مساجد باشد، حمایت مختصری صورت می‌گیرد که آن هم در کنار نیات واقفان حاصل می‌شود، که و با این تفاسیر امور حمایتی عملاً از اختیار این نهاد هم خارج می‌شود.
اما ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی در هر استان و شهرستان دارای اعتبارات ویژه‌ای در قالب‌های تعریف شده، دارد، که البته این اعتبارات در سال‌های مختلف، متفاوت است و تنها این ادارات از این مراکز حمایت بودجه‌ای و در برخی موارد محتوایی و برنامه‌ای نیز انجام می‌دهد.
از جمله این قالب‌ها، کانون‌های فرهنگی ـ هنری مساجد است که در صورتی که از سوی مساجد، این مراکز قرآنی به این ادارات معرفی شود، هر سال اعتباراتی به آن تخصیص می‌یابد. از جمله طبق آخرین آمار، شهرستان شبستر دارای 40 کانون روستایی و 33 کانون شهری است که حدود 38 میلیون تومان اعتبار مالی و تجهیزاتی در سال 95 به آنان اختصاص داده شده است.
در حال حاضر در شهرستان شبستر 4 مؤسسه قرآن و عترت دارای مجوز رسمی وجود دارد که فعالیت و مورد حمایت وزارت ارشاد قرار می‌گیرند و یک مؤسسه مهد قرآن و عترت(ع) وجود دارد که شعبه‌ای از مهد قرآن و عترت(ع) تبریز است.
در ادامه این پیگیری بعد از اینکه طرح مسئله کردیم به‌دنبال حل آن بودیم و به همین منظور از طرق مختلف با افراد مربوطه گفت‌وگو کردیم تا بالاخره مهدی گوزعلی، یکی از کارشناسان فرهنگی آذربایجان شرقی که از قضا صاحب‌امتیاز و مدیر مسئول مجله فرهنگی ـ اجتماعی ندای سکوت شهرستان شبستر نیز هست تا حدودی پاسخ برخی از سؤالات را ما را داد که در ادامه گفت‌وگوی ما با وی را می‌خوانید.
اول اینکه بفرمائید معضل اصلی فعالیت‌های قرآنی استان آذربایجان شرقی و شهرستان‌های اطراف چیست؟
به نظر بنده معضل اصلی فعالیت‌های قرآن استان و شهرستان، نبود برنامه خاص برای قرآن‌آموزی است. بدین شکل که ما تعریف جامع و کاملی از فعالیت‌های قرآنی نداریم. همه فعالیت‌هایی هم که در این راستا انجام می‌گیرد، نه همه بلکه بیشتر برنامه‌ها از سوی اساتید و مربیان قرآنی انجام می‌گیرد و بیشتر، برنامه‌های کلیشه‌ای در مراکز قرآنی برپا می‌شود. البته این به معنای انکار فعالیت‌های ارزشمند این مراکز نیست، بلکه به صورت فراگیر اهداف مشخص و برنامه‌های بلندمدت برای فعالیت‌های قرآن وجود ندارد و این امر نه تنها در این استان، بلکه در کل کشور به صورت نامحسوس وجود دارد. البته رویکرد اصلی گفته‌های بنده، اهداف محتوایی قرآن کریم است که به نظر می‌رسد چندان مورد توجه واقع نمی‌شود.
عدم ساماندهی مستمر مراکز قرآنی در استان و شهرستان و عدم توجه به این موضوع باعث پراکندگی این مراکز شده و مجموعه‌های دست‌اندرکار امور قرآنی(وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها) بیشتر از مراکزی که تشکیل شده و فعالیت قرآنی انجام می‌دهند به صورت نسبی حمایت می‌کنند، این حمایت بیشتر از مراکز استان به سمت شهرستان‌هاست و در شهرستانها نیز با شیب از شهر به روستا این حمایت‌ها انجام می‌شود که در نهایت حمایت ناچیز و بسیار اندکی می‌شود.
به عنوان سؤال دوم علت اینکه مسئولان قرآنی به شهرستان‌های و روستاها توجه ندارند، چیست؟ و آیا علت این امر در دسترس نبودن این شهرستانها و روستاهاست؟
یکی از علل اصلی عدم حمایت جدی متولیان قرآن از مراکز قرآنی در شهرستانها و روستاها، وجود متولی از سوی چند نهاد اجرایی است و این مشکل در کل کشور نیز وجود دارد. بدین صورت که در کشور چند نهاد از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و سازمان تبلیغات اسلامی، مراکز مستقیم ارائه خدمات و متولی امور قرآنی کشور هستند، اما به‌دلیل پراکندگی کار، عملاً امر رهبری و ساماندهی به صورت صحیح و سازمان یافته انجام نمی‌گیرد و در واقع در امور قرآنی موازی‌کاری صورت می‌گیرد که منجر به نتایج مطلوب نمی‌شود.
دومین عامل در عدم توجه یا توجه کمتر، عدم وجود اطلاعات کامل و جامع از مراکز قرآنی فعال شهرستانها و روستاها است که این کار باعث نبود آمار صحیح و دقیق از این مراکز شده است.
سومین عامل، بُعد مسافت و دوری برخی روستاها از شهرستانها و مرکز استان باعث عدم رسیدگی به مراکز قرآنی در روستاها و شهرهای دورافتاده می‌شود. همچنین برخی روستاها فعالیت‌های قرآنی خود را در قالب فعالیت‌های روزانه قرائت قرآن ادامه می‌دهند و هیچ گزارشی از این نوع فعالیت‌ها به مراکز شهرستان و مرکز استان ارائه نمی‌شود که بدین‌سان هیچ حمایتی از آنان صورت نمی‌گیرد.
آیا تنها صدور مجوز برای مؤسسات و خانه‌های قرآنی کافی است یا باید حمایت‌های بعد از آن هم باشد؟
بزرگترین مشکلی که باعث عدم حمایت صحیح از فعالیت‌های قرآنی در شهرها و روستاها می‌شود این است که اگر حمایتی هم شود، متولیان این امر، از مراکزی حمایت می‌کنند که همه امور آن را خود مردم و علاقه‌مندان انجام داده‌اند و به صورت آماده در اختیار آنها قرار داده می‌شود. یعنی متولیان امور قرآنی مراکز آماده فعالیت را که خود در تشکیل آن نقشی نداشته‌اند، مورد حمایت قرار می‌دهند که در نتیجه، هم حمایت مطلوب انجام نمی‌گیرد و اینکه هیچ تلاشی در صورت انحلال مراکز قرآنی مدنظر متولیان امور قرآنی برای سرپا ماندن این مراکز در شهرها و روستاها انجام نمی‌گیرد.
چرا مدیران مؤسسات و خانه‌های قرآنی دورافتاده و محروم از بیان مشکلاتشان سرباز می‌زنند و در واقع از بیان مشکلاتشان واهمه دارند؟
چندین موضوع در این امر دخیل است؛ یکی اینکه مدیران این مؤسسات و مراکز قرآنی اطلاعات کافی و وافی از قوانین و مقررات حمایتی از مراکز قرآنی و نهادهای متولی ندارند. دومین موضوع اینکه به نظر می‌رسد شاید نوعی ذهنیت دارند که بیان مشکلات باعث غضب متولیان امر یا حتی بزرگان آن روستا می‌شود، در حالی که این گونه نیست. سومین موضوع اینکه برخی از این مدیران مراکز قرآنی در روستاها به‌دلیل مشغله‌های شخصی و تأمین برخی هزینه‌ها از سوی خود آنها شاید نمی‌خواهند با تخصیص اعتبار به این مراکز و به تبع آن افزایش مسئولیتشان، به فعالیت بیش از حد که منجر به ضربه خوردن به امور کشاورزی خود شود، مبتلا شوند. همچنین برخی از مدیران و مسئولان این مراکز در برخی موارد به دلیل ضعف اطلاعات، تصور نمی‌کنند که این مراکز قرآنی می‌توانند بیش از این نیز توسعه یابند و تصور می‌کنند نیازی به امکانات و حمایت‌های بیشتر ندارند. برخی دیگر نیز سطح فعالیت‌های قرآنی را به ویژه در روستاها فقط در سطح قرائت و روخوانی قرآن کریم می‌دانند.
گوزعلی در پایان این گفت‌وگو به مطالبی دیگری در همین رابطه اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد بیشتر حمایت‌ها از مراکز و مؤسسات قرآنی در استان‌ها و شهرستانها از سوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌گیرد، زیرا اداره تبلیغات اسلامی تنها برای این مراکز مجوز صادر می‌کند و دیگر حمایتی نمی‌کند و این نهاد بیشتر به برنامه‌ها و محتوای فعالیت‌های این مراکز و مؤسسات قرآنی توجه می‌کند و چندان بر نحوه کار این مراکز نظارتی ندارد و به تبع آن حمایت‌های قابل توجهی به‌ویژه از نظر مالی انجام نمی‌دهند. همچنین ادارات حج و زیارت و اوقاف و امور خیریه، بیشتر در امور مساجد فعالیت می‌کنند و اگر مراکز قرآنی در داخل مساجد باشد، حمایت مختصری صورت می‌گیرد که آن هم در کنار نیات واقفان حاصل می‌شود، که و با این تفاسیر امور حمایتی عملاً از اختیار این نهاد هم خارج می‌شود.
اما ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی در هر استان و شهرستان دارای اعتبارات ویژه‌ای در قالب‌های تعریف شده، دارد، که البته این اعتبارات در سال‌های مختلف، متفاوت است و تنها این ادارات از این مراکز حمایت بودجه‌ای و در برخی موارد محتوایی و برنامه‌ای نیز انجام می‌دهد.
از جمله این قالب‌ها، کانون‌های فرهنگی ـ هنری مساجد است که در صورتی که از سوی مساجد، این مراکز قرآنی به این ادارات معرفی شود، هر سال اعتباراتی به آن تخصیص می‌یابد. از جمله طبق آخرین آمار، شهرستان شبستر دارای 40 کانون روستایی و 33 کانون شهری است که حدود 38 میلیون تومان اعتبار مالی و تجهیزاتی در سال 95 به آنان اختصاص داده شده است.
در حال حاضر در شهرستان شبستر 4 مؤسسه قرآن و عترت دارای مجوز رسمی وجود دارد که فعالیت و مورد حمایت وزارت ارشاد قرار می‌گیرند و یک مؤسسه مهد قرآن و عترت(ع) وجود دارد که شعبه‌ای از مهد قرآن و عترت(ع) تبریز است.
