اولویت‌های آینده‌پژوهی مطالعات قرآنی از نگاه قرآن‌پژوه سودانی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، آینده‌پژوهی به عنوان دانش شناخت و شکل‌دهی به آینده، امروزه جایگاه مهمی در دنیا پیدا کرده و وارد عرصه‌های مختلف زندگی بشر اعم از فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اجتماع و... شده است. این دانش نوپدید، با این که ریشه در گذشته تاریخ دارد؛ اما سامان جدیدی پیدا کرده و دارای اصول، مبانی، رویکردها و روش‌های خاصی شده است. از آنجایی که رشد و بالندگی آینده‌پژوهی در غرب بوده، مبانی و اصول آن نیز از مدرنیته غربی تأثیر پذیرفته و رنگ و بوی اومانیستی و سکولار به خود گرفته است. بر این اساس برای بومی‌سازی آینده‌پژوهی، باید پالایش جدی در رویکردها و مبانی آن صورت گیرد و از منظر دینی به‌ویژه از منظر قرآنی به آن پرداخته شود.
مراد از آینده‌نگاری، پیش‌بینی یا پیشگویی آینده نیست، بلکه تحصیل بینشی از آینده است تا راه تاریک و پرمخاطره و پرفراز و نشیبی که نامش را آینده گذاشته‌ایم، روشن سازد. به بیانی دیگر، آینده‌پژوهی مجموعه تلاش‌هایی است جهت تجزیه و تحلیل منابع و الگوها به منظور تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها. آینده‌پژوهی آشکار می‌کند که چگونه از دل تغییرات «امروز» واقعیت «فردا» متولد می‌‌شود.
در همین راستا، «عبدالمالک عمر احمد ادریس»، قرآن‌پژوه سودانی و مدیر گروه زیست‌شناسی دانشگاه «القضارف» سودان مقاله‌ای به زبان عربی با عنوان «ترسیم الدراسات المستقبلية للبحوث القرآنية»(ترسیم آینده‌پژوهی مطالعات قرآنی) در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار داده است که ترجمه فارسی آن ارائه می‌شود:
«با توجه به تغييرات مداومی كه در عرصه بين‌المللی شاهد آن هستیم، امت اسلام اکنون وارد مرحله جدیدی شده‌ که نیازمند نوگرایی و تجدید در اندیشه اسلامی با ماهیت علمی است، چرا که اکنون مسلمانان در بسیاری از نقاط جهان حضور دارند و ظهور فن‌آوری‌های جدید فرآیند ارتباطات را بسیار تسهیل کرده است.
به همین خاطر برنامه‌ریزی برای آینده با هدف تقویت نقاط قوت، بررسی نقاط ضعف، استفاده از فرصت‌های موجود و آمادگی برای مقابله با تهدیدات و خطر‌ها یک ضرورت بسیار مهم است.
آینده‌پژوهشی یک تلاش علمی منظم برای شناسایی احتمالات و گزینه‌های مختلف مشروط برای آینده یک مسئله و یا مسائلی است که این فرآیند در طول يك دوره از آینده محدود به شیوه‌های متنوع و با تکیه بر مطالعات مربوط به گذشته و حال صورت می‌گیرد، اهمیت مطالعات آینده‌پژوهی در این است که حوادث و وقایعی که ممكن است واقعیت را تحت تأثیر قرار دهد، پیش‌بینی و میزان تأثیر و دامنه گستردگی آن را تعیین می‌کند.
مطالعات قرآنی دارای ویژگی‌ها و مؤلفه‌های زمانی و مکانی خاص خود هستند که این مسئله به ماهیت و طبیعت هر زمان و هر کشور برمی‌گردد، این در حالی است که مطالعات قرآنی زمان تابعین ـ مسلمانانی که با یک یا چند تن از صحابه پیامبر اکرم(ص) ملاقات، مصاحبت و یا آنها را درک کرده‌اند ولی خود پیامبر(ص) را ندیده‌اند. این واژه برگرفته از آیات و برخی روایات رسول خدا (ص) است ـ از نظر روش، ارائه و اهتمام با مطالعات قرآنی عصر جدید تفاوت دارد و اين مسئله بیانگر تعامل مطالعات قرآنی با تحولات زمانی و مکانی، پویایی این مطالعات و هم‌سويی آن‌ها با شرایط و مقتضیات هر دوره است.

با وجود این که خداوند متعال در آیه 9 سوره حجرات «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»(بى‏‌ترديد ما اين قرآن را به تدريج نازل كرده‏‌ايم و قطعا نگهبان آن خواهيم بود) خود از مصونیت قرآن کریم خبر داده است، اما ترسیم آینده‌پژوهی مطالعات قرآنی با هدف همسویی منظم و برنامه‌ریزی شده قرآن با مقتضیات معاصر و مقابله با چالش‌ها و تحولات روز، وظیفه‌ای بر دوش همه مسلمانان است.
نیاز علمی به مطالعات قرآنی معاصر:
برخی ضوابط کلی در تبيين نیاز مسلمانان به مطالعات قرآنی معاصر وجود دارد که عبارتند از:
1 ـ مطالعات و پژوهش‌ها باید در هر دوره و مکانی، همراه و هم‌سو با قرآن کریم باشد، زیرا شگفتی‌ها و راز و رمز کلام وحی پایانی ندارد.
2 ـ توسعه علوم و معارف در زمینه امکانات و ابزارهای مختلف ما را در پرداختن به حوزه مطالعات قرآنی معاصر بی‌نیاز نمی‌کند.
3 ـ تأکید علما و بزرگان گذشته بر ضرورت پیگیری علوم زبانی و انسانی در تفسیر قرآن کریم.
4 ـ کنترل نظام‌مند و روشمند مطالعات معاصر.
اولویت‌های آینده‌پژوهی مطالعات قرآنی:
آینده‌پژوهی مطالعات قرآنی باید عرصه‌های علمی زیر را در اولویت خود قرار دهد که عبارتند از:
الف ـ زبان: اهتمام به علوم زبانی، نحو، بلاغت، حدیث، اصول فقه، علم کلام، قرائات به خاطر اهمیت آن‌ها در تفسیر قرآن کریم و همچنین، اهتمام به سایر زبان‌ها علاوه بر زبان عربی برای رساندن پیام قرآن به ملت‌های دیگر.
ب ـ تاریخ: تمركز بر علم إسناد(علمی در حوزه حدیث) و اسباب نزول برای شناخت ترتیب و تسلسل مطالعات قرآنی ضروری است.
ج ـ رویکردها، تدوین یک رویکرد ایمانی برای مطالعات هستی‌شناسی با هدف ارتباط دادن مطالعات هستی‌شناسی به آیات قرآن ضروری است و این موضوع باید در مطالعات نظری و پژوهش‌های تجربی نیز مورد توجه قرار گیرد که فواید این مسئله عبارتند از:
1 ـ قرآن منبعی برای شناخت علوم هستی‌شناسی می‌شود.
2 ــ اعجاز علمی قرآن واضح‌تر و واقع‌بینانه‌تر می‌شود و از مرحله نظری و معنوی به مرحله علمی حسی می‌رسد.
د: اجرای مطالعات و پژوهش‌های تجربی به‌ویژه در زمینه حکمت اوامر و نواهی مندرج در آیات قرآن با هدف اثبات اعجاز علمی در کلام وحی به ویژه اوامر و نواهی مرتبط با حوزه سلامت انسان.
نتیجه:
آینده‌پژوهی مطالعات قرآنی باید اولویت و توجه خود را بر علوم زبانی متمرکز کند و اهتمام ویژه‌ای نیز به مبحث اسباب نزول آیات قرآن داشته باشد و حکمت اوامر و نواهی وارده در برخی آیات قرآن را تبیین کند.