حمایت دولتی؛ تنها راه ترغیب تئاتر خصوصی در استقبال از تئاتر دینی
گروه هنر: به دلیل خاص بودن مخاطبان تئاتر دینی در نگاه نخست به نظر می‌رسد که این آثار فاقد قابلیت برای جذب مخاطب حداکثری باشند و از آنجا که تئاتر خصوصی برای برآورده شدن هزینه‌ها متکی به رونق گیشه است لذا تنها حمایت مالی دولتی از این آثار و تضمین موفقیت آنها در اجرای عموم است که می‌تواند تئاتر خصوصی را مجاب به میزبانی این آثار کند.
اما با این حال نکته قابل توجه در مورد این سالن‌ها که از آنها با عنوان کلی تئاتر خصوصی یاد می‌شود اینکه تا چه اندازه فعالیت این سالن‌ها در جهت ارتقای کیفی و تعالی تئاتر کشور نقش دارند و همچنین چه راهکاری را می‌توان در جهت بهره‌وری هدفمند از آنها به کار بست.
پیرامون این موضوع با حسن باستانی؛ نویسنده و کارگردان تئاتر که در کارنامه حرفه‌ای او تولید آثار نمایشی دینی همچون «بی‌سرزمین‌تر از باد» نیز به چشم می‌خورد گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ نظر کلی خودتان را در مورد ایجاد سالن‌های خصوصی تئاتر و ظرفیت‌افزایی در زمینه فضاهای نمایشی بیان کنید؟
البته این اتفاق هنوز فراگیر نشده است و ما صرفاً در تهران شاهد ایجاد و گسترش آن هستیم، هرچند که این امر همان‌طور که اشاره شد به افزایش فضاهای نمایشی که معضل اصلی تئاتر و اجراهای آن هست کمک خواهد کرد اما نباید از این نکته غافل شد که رشد قارچی این فضاهای نمایشی در شرایطی است که اغلب آنها از نظر زیرساخت و تجهیز نبودن با امکانات مورد نیاز نمایشی فاقد موارد لازم هستند، چندان به‌صلاح نیست و باید مسئولان و صاحبان این سالن‌ها در تلاش برای تجهیز این اماکن حتی به شکل تدریجی باشند تا در آینده قادر به میزبانی از آثار نمایشی متعددی که نیاز به استفاده از ابزار مورد نیاز دارند، باشند.
معضل دیگری که در این روند وجود دارد اینکه نگاه تجاری در فعالیت‌های این سالن‌های نمایشی به نسبت نگاه فرهنگی در اولویت است چراکه ایجاد و اداره این اماکن با سرمایه شخصی صورت گرفته است و هیچ کمک و حمایتی از سوی نهاد و مراکز دولتی به آنها نمی‌شود و در نتیجه آنها مجبور هستند، از این طریق برای اداره کردن فضای نمایشی، پرداخت حق و حقوق پرسنل و بسیاری دیگر از مخارج جاری کسب درآمد کنند که این امر تنها از طریق برنامه‌هایی که به رونق گیشه منجر شود تحقق پیدا خواهد کرد.
ـ پیامد منفی چنین رویکردی چیست؟
طبیعی است که برای جذب مخاطب به این سالن‌ها و رونق گیشه، برنامه‌ریزی سالن‌های نمایشی خصوصی به سمتی گرایش پیدا کند که آنها پذیرای نمایش‌هایی باشند که بیشتر از اینکه نگاه هنری و فنی در آنها لحاظ شده باشد، مورد پسند عام مخاطبان باشد؛ مسئولان چنین سالن‌هایی بیشتر از اینکه به فکر تأمین برنامه‌های اجرای خود براساس جریان روز و حرفه‌ای تئاتر باشند و با رصد آثار فاخر تولیدی و اجرا شده سعی در جذب آنها داشته باشند، چشم به نظر مخاطب داشته و اینکه سلیقه عام مردم چیست تا براساس آن به جذب گروه‌های نمایشی بپردازند که بیشتر از آنکه درد حال وضعیت نه‌چندان مطلوب هنرهای نمایشی در کشور باشد، آثاری در آنها اجرا شوند که غالباً به آثار فکاهی و طنز شبیه هستند و اگر هم مطلقاً عاری از ارزش‌های فنی و حرفه‌ای نمایش نباشند اما وجوه سرگرم‌سازی در آنها غالب بر تزریق اندیشه و خردورزی در روند روایت نمایشی است.
ـ اما به نظر می‌رسد که تئاتر خصوصی نیم‌نگاهی به تئاتر حرفه‌ای و فاخر نیز داشته باشد و اینگونه نیست که صرفاً به سمت و سوی تئاتر عامه‌پسند گرایش داشته باشد؟
اغلب اینگونه نیست. در درصد ناچیزی هم که تئاتر خصوصی پذیرا و میزبان آثار فاخر نمایشی است باز با پدیده‌ای در آن مواجه هستیم که گروه نمایشی و کارگردان بیشتر از آنکه به روایت نمایشی و محتوای اثر که تا چه اندازه از درجه کیفی برخوردار است، به این مسئله توجه دارند که با استفاده از چهره‌های سرشناس عموماً سینمایی که موجب ترغیب مخاطبان برای تماشای اثر می‌شود، اصطلاحاً کاری کنند که سالن پر از تماشاگر اجرا برود.
ـ با این توصیف پس در نگاه نخست نمی‌توان بر روی تئاترهای خصوصی برای میزبانی از آثار نمایشی دینی، ارزشی حساب باز کرد؟
بله، کاملاً درست است چون تجربه نشان داده است که آثار نمایشی دینی و ارزشی مخاطبان خاص خود را داراست که حتی با اجرای آنها در سالن‌های غیرخصوصی که زیر نظر ارشاد، شهرداری و یا حوزه هنری اداره می‌شوند نیز قادر به جذب حداکثری مخاطب نیستند.
در مورد سالن‌های خصوصی نکته قابل تأمل اینکه مدیران و مسئولان چنین اماکنی اگر اختیار با خودشان باشد که در اغلب اوقات در برنامه‌ریزی اجراهای نمایشی به این شکل است، حتی به سمت رویدادهای نمایش دینی که در قالب جشنواره و همایش‌های نمایشی برگزار می‌شود، نمی‌روند تا نکند که این امر منجر به انعقاد قرارداد و تعهد حرفه‌ای برای میزبانی از آثاری از این دست شود.
ـ صدور مجوز و اعتبارسنجی تئاتر خصوصی به هر حال از مجرای قانونی و از طریق اداره کل هنرهای نمایشی گذر می‌کند، آیا مسئولان ارشاد قادر خواهند بود تا مجوز را به این شرط به صاحبان تئاتر خصوصی اعطا کنند که آنها متعهد به حمایت و اجرای چند تئاتر متعهد دینی و ارزشی در طول یک سال شوند؟
نمی‌توان با چنین سازوکاری، مسئولان تئاتر خصوصی را وادار به انجام کاری کرد که برخلاف میل و نظر آنهاست. اینکه مجوز فعالیت تئاترهای خصوصی منوط به این باشد که آنها متعهد به اجرای چند نمایش دینی و ارزشی باشند درست نیست. به نظر من اداره کل هنرهای نمایشی باید به جای این کار راه منطقی‌تری را پیش بگیرد و با حمایت از آثار دینی و ارزشی، تئاتر خصوصی را ترغیب به میزبانی از اینگونه آثار نماید.
به هر حال حتی اگر تمامی آثار دینی و ارزشی با حمایت مستقیم دولتی در قالب برگزاری جشنواره و سایر رویدادهای نمایشی تولید و اجرا شوند، معضل پیش روی این آثار این است که به جهت فراوانی تولید، اغلب آنها قادر به اجرای عمومی نخواهند بود و در نهایت مجبور هستند به یکی دو اجرا در زمان برگزاری جشنواره بسنده کنند؛ اگر هم علت این امر را جویا شوید باید بگویم که سالن‌های نمایشی که در اختیار دستگاه‌های دولتی است بسیار ناچیز است و جوابگوی این حجم تولیدات نمایشی نیست؛ در چنین شرایطی دولت باید همان مکانیسم حمایتی خود را تداوم بخشد و برای اجرای آثار در سالن‌های خصوصی تئاتر، علاوه بر سازوکار تشویقی و حمایتی که از مدیران چنین اماکنی به عمل می‌آید، شخصاً استقبال تماشاگر را نیز از این آثار در سالن‌های خصوصی تضمین کنند.
امیر سجاد دبیریان
