در نمایشگاه قرآن به نمایش درآمد؛
سیر تحول خط مصاحف؛ از قرآن منسوب به ائمه(ع) تا «قبلة الکتاب»
گروه ادب: سیر تحول خط مصاحف شامل قرآن‌های منسوب به ائمه اطهار(ع) و خوشنویسان جهان اسلام در غرفه آستان قدس رضوی در نمایشگاه قرآن به نمایش درآمد.
به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)، آستان قدس رضوی هر سال با حضور پررنگ خود در نمایشگاه بین‌المللی قرآن شرکت می کند و امسال نیز در بیست و پنجمین دوره این نمایشگاه حضور یافته است. غرفه آستان قدس رضوی شامل بخش‌های گوناگون اعم از نسخ خطی موزه قرآن، سازمان پژوهش‌های آستان قدس رضوی، چاپخانه، انتشارات و دانشگاه علوم اسلامی رضوی است.
بخش مهم این غرفه به نسخ خطی قرآنی اختصاص یافته و نگاهی به آنها سیر تحول خط در این نسخ قرآنی را نشان می‌دهد، نسخی که از قرن اول تا چهاردهم کتابت شده‌اند و نمونه خط‌های خوشنویسان جهان اسلام را شامل می‌شوند.
شش قرآن منسوب به ائمه اطهار(ع)
این نسخه‌ها نمونه‌ای از نسخ موجود در گنجینه قرآن و نفایس است که ارزش و اعتبار این گنجینه به صحیفه‌ها و قرآن‌های ارزشمند متعلق به امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) و امام رضا(ع) است که از این نسخه‌ها دو نمونه قرآن منسوب به دستخط امام رضا(ع) به خط کوفی به نمایش گذاشته شده است.
قرآن دیگر که از سوی یاقوت مستعصمی، معروف‌ترین قرآن نویس جهان اسلام کتابت شده که در طول عمرش 364 بار قرآن را به صورت کامل نوشته است. تاریخ کتابت این قرآن به سال 678 قمری بر می‌گردد که از سوی محمدامین شریف نیشابوری وقف شده است.
کاتبی که هر روز دو جزء قرآن می‌نوشت
نکته حائز اهمیتی که محمدرضا ساقی مدیر موزه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی عنوان می‌کند این است که یاقوت مستعصمی پس از آنکه ملقب به «قبلة الکتاب» شد، هر روز دو جزء از قرآن را کتابت می‌کرد و هر ماه دو قرآن کامل را به پایان می‌رساند و در انتهای آن قید می‌کرد که چندمین قرآن را کتابت کرده است. وی هر روز به هفتاد نفر تعلیم خوشنویسی می‌داد. از این خوشنویس برجسته جهان اسلام علاوه بر قرآن، نهج البلاغه ای نیز به یادگار مانده است که در گنجینه قرآن و نفایس آستان قدس نگهداری می‌شود.
در میان نسخ خطی، دو نسخه مربوط به بانوان خوشنویس قرآن است، یکی از این نسخه‌ها جزوه قرآنی است که از سوی زمرد ملک بنت سلطان محمود به خط ریحان در 5 سطر کتابت شده و تاریخ کتابت آن به قرن ششم برمی‌گردد.
نسخه دیگر که دعای صباح امیرالمؤمنین(ع) است، از سوی ام سلمه دختر فتحعلی شاه قاجار به کتابت درآمده است، این دعا به خط ریحان است. از ام سلمه آثار مختلفی در دست است، از جمله يک جلد قرآن به خط نسخ که در سال 1302 هجری قمری تحرير شده و نيز مجموعه نفيسی از ادعيه و آيات قرآن مجيد.
نسخه خطی قرآن به خط نسخ و کتابت محمد هاشم لولوی اصفهانی نمونه دیگری است که در غرفه آستان قدس رضوی به نمایش درآمده است. تاریخ کتابت این قرآن مربوط به 1185 قمری است. قرآن دیگر که به خط نسخ ممتاز است، محمد شفیع بن علی عسکر ارسنجانی کتابت شده و تاریخ کتابت آن نیز مربوط به 1303 قمری است و نکات تفسیری به خط نستعلیق حاشیه آن را زینت داده است. این قرآن با کاغذ ترمه خاص بوده و تمام تذهیب، مرصع، تشعیری، فواصل آیات با گوی زرین اختر مانند تزئین شده و بین سطور زراندازی است.
نمایش قرآن ابراهیم سلطان و عبدالله طباخ هروی
قرآن دیگر که به خط نفیس ریحان کتابت شده، مربوط به عبدالله مروارید است که در سال 758 قمری کتابت شده و میرزا نظام الملک آن را وقف آستان قدس رضوی کرده است. همچنین جزوه قرآنی کتابت و تذهیب عثمان بن حسین وراق غزنوی نیز در این غرفه به نمایش گذاشته شده است که کتابت آن در سال 464 قمری انجام شده و در سال 617 قمری از سوی علی بن ابی الفضل بن علی وقف آستان قدس رضوی شده است.
دو قرآن نفیس دیگر که به صورت چاپی در این غرفه ارائه شده و دارای قطع‌های بزرگی هستند، قرآن ابراهیم سلطان و عبدالله طباخ هروی است، مدیر موزه قرآن آستان قدس رضوی درباره این قرآن‌ها می‌گوید: قرآن «ابراهیم سلطان» دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که «منتخب سور قرآن کریم» بوده و مربوط به اواخر دوران تیموری است که به خط ابراهیم سلطان از شاهزادگان دربار تیموری نگارش یافته. این قرآن دارای ۱۶ برگ بسیار نفیس از دوازده سوره منتخب قرآن است که به خط محقق و ثلث در سال ۸۲۷ هجری قمری نگارش یافته.
مصحف دیگر توسط عبدالله هروی معروف به طباخ کتابت شده و نوع خط آن نسخ بوده و اندازه آن بزرگتر از قطع سلطانی است، این قرآن نفیس در بازنشر، مصحف شریف خراسان نام‌گذاری شد، از قرآن‌های نفیس و کم‌نظیر گنجینه آستان قدس رضوی است و دارای ویژگی‌های قابل توجه از نظر خط، آرایه‌ها و جایگاه تاریخی است.
سمیه قربانی
بخش مهم این غرفه به نسخ خطی قرآنی اختصاص یافته و نگاهی به آنها سیر تحول خط در این نسخ قرآنی را نشان می‌دهد، نسخی که از قرن اول تا چهاردهم کتابت شده‌اند و نمونه خط‌های خوشنویسان جهان اسلام را شامل می‌شوند.
شش قرآن منسوب به ائمه اطهار(ع)
این نسخه‌ها نمونه‌ای از نسخ موجود در گنجینه قرآن و نفایس است که ارزش و اعتبار این گنجینه به صحیفه‌ها و قرآن‌های ارزشمند متعلق به امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) و امام رضا(ع) است که از این نسخه‌ها دو نمونه قرآن منسوب به دستخط امام رضا(ع) به خط کوفی به نمایش گذاشته شده است.
قرآن دیگر که از سوی یاقوت مستعصمی، معروف‌ترین قرآن نویس جهان اسلام کتابت شده که در طول عمرش 364 بار قرآن را به صورت کامل نوشته است. تاریخ کتابت این قرآن به سال 678 قمری بر می‌گردد که از سوی محمدامین شریف نیشابوری وقف شده است.
کاتبی که هر روز دو جزء قرآن می‌نوشت
نکته حائز اهمیتی که محمدرضا ساقی مدیر موزه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی عنوان می‌کند این است که یاقوت مستعصمی پس از آنکه ملقب به «قبلة الکتاب» شد، هر روز دو جزء از قرآن را کتابت می‌کرد و هر ماه دو قرآن کامل را به پایان می‌رساند و در انتهای آن قید می‌کرد که چندمین قرآن را کتابت کرده است. وی هر روز به هفتاد نفر تعلیم خوشنویسی می‌داد. از این خوشنویس برجسته جهان اسلام علاوه بر قرآن، نهج البلاغه ای نیز به یادگار مانده است که در گنجینه قرآن و نفایس آستان قدس نگهداری می‌شود.
در میان نسخ خطی، دو نسخه مربوط به بانوان خوشنویس قرآن است، یکی از این نسخه‌ها جزوه قرآنی است که از سوی زمرد ملک بنت سلطان محمود به خط ریحان در 5 سطر کتابت شده و تاریخ کتابت آن به قرن ششم برمی‌گردد.
نسخه دیگر که دعای صباح امیرالمؤمنین(ع) است، از سوی ام سلمه دختر فتحعلی شاه قاجار به کتابت درآمده است، این دعا به خط ریحان است. از ام سلمه آثار مختلفی در دست است، از جمله يک جلد قرآن به خط نسخ که در سال 1302 هجری قمری تحرير شده و نيز مجموعه نفيسی از ادعيه و آيات قرآن مجيد.
نسخه خطی قرآن به خط نسخ و کتابت محمد هاشم لولوی اصفهانی نمونه دیگری است که در غرفه آستان قدس رضوی به نمایش درآمده است. تاریخ کتابت این قرآن مربوط به 1185 قمری است. قرآن دیگر که به خط نسخ ممتاز است، محمد شفیع بن علی عسکر ارسنجانی کتابت شده و تاریخ کتابت آن نیز مربوط به 1303 قمری است و نکات تفسیری به خط نستعلیق حاشیه آن را زینت داده است. این قرآن با کاغذ ترمه خاص بوده و تمام تذهیب، مرصع، تشعیری، فواصل آیات با گوی زرین اختر مانند تزئین شده و بین سطور زراندازی است.
نمایش قرآن ابراهیم سلطان و عبدالله طباخ هروی
قرآن دیگر که به خط نفیس ریحان کتابت شده، مربوط به عبدالله مروارید است که در سال 758 قمری کتابت شده و میرزا نظام الملک آن را وقف آستان قدس رضوی کرده است. همچنین جزوه قرآنی کتابت و تذهیب عثمان بن حسین وراق غزنوی نیز در این غرفه به نمایش گذاشته شده است که کتابت آن در سال 464 قمری انجام شده و در سال 617 قمری از سوی علی بن ابی الفضل بن علی وقف آستان قدس رضوی شده است.
دو قرآن نفیس دیگر که به صورت چاپی در این غرفه ارائه شده و دارای قطع‌های بزرگی هستند، قرآن ابراهیم سلطان و عبدالله طباخ هروی است، مدیر موزه قرآن آستان قدس رضوی درباره این قرآن‌ها می‌گوید: قرآن «ابراهیم سلطان» دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که «منتخب سور قرآن کریم» بوده و مربوط به اواخر دوران تیموری است که به خط ابراهیم سلطان از شاهزادگان دربار تیموری نگارش یافته. این قرآن دارای ۱۶ برگ بسیار نفیس از دوازده سوره منتخب قرآن است که به خط محقق و ثلث در سال ۸۲۷ هجری قمری نگارش یافته.
مصحف دیگر توسط عبدالله هروی معروف به طباخ کتابت شده و نوع خط آن نسخ بوده و اندازه آن بزرگتر از قطع سلطانی است، این قرآن نفیس در بازنشر، مصحف شریف خراسان نام‌گذاری شد، از قرآن‌های نفیس و کم‌نظیر گنجینه آستان قدس رضوی است و دارای ویژگی‌های قابل توجه از نظر خط، آرایه‌ها و جایگاه تاریخی است.
سمیه قربانی
