چگونه برای جوانان سینمای معناگرا و اخلاق‌محور بسازیم
مدرس دانشگاه ادیان با بیان اینکه تولید آثار معنوی و اخلاق‌محور برای نسل جوان نیازمند یک ترکیب دقیق از جذابیت‌های بصری و محتوای اخلاقی است، گفت: در این شرایط مخاطب تحت تأثیر درام و داستان قرار می‌گیرد و همزمان آموزه‌های اخلاقی و معنوی را دریافت می‌کند؛ این ترکیب، جذابیت و عمق اثر را حفظ می‌کند و به یک سینمای معناگرا و اخلاق‌محور منجر می‌شود.
امروزه که تولید آثار نمایشی بر زندگی جوانان و خانواده‌ها تأثیر مستقیم دارد، پرداختن به آموزه‌های اخلاقی و معنوی پیامبر اکرم(ص) بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است، سینما و تلویزیون می‌توانند بستری مؤثر برای انتقال ارزش‌های اخلاق نبوی باشند و نسل امروز را با فضایل انسانی و اجتماعی آشنا کنند.
نسل جدید فیلمسازان و هنرمندان نیز نقش مهمی در تحقق سینمای اخلاق‌محور دارند. ایجاد زیرساخت‌های آموزشی در پایگاه‌های دینی و فرهنگی، ارتباط نزدیک میان جامعه هنری و جامعه دینی و استخراج مفاهیم اخلاقی از سیره و احادیث پیامبر، مسیر مؤثری برای تولید آثار پرمحتوا و جذاب فراهم می‌آورد.
ایکنا، پیرامون این موضوع با حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا نواب، مشاور ستاد ملی روایت پیشرفت و مدرس دانشگاه ادیان گفت‌وگویی انجام داده است. او با اشاره به اهمیت سینمای معناگرا و فضیلت‌محور تأکید می‌کند که آموزه‌های اخلاقی پیامبر(ص) باید در قالب روایت‌های جذاب و داستان‌های قابل همزادپنداری ارائه شود. وی معتقد است که قصه‌گویی و روایت تصویری می‌تواند فضایل اخلاقی را به شکلی ملموس و اثرگذار به مخاطب منتقل کند.
حجت‌الاسلام نواب همچنین تأکید می‌کند که فرم و تکنیک سینمای امروز می‌تواند ابزار قدرتمندی برای انتقال آموزه‌های اخلاق نبوی باشد. آثار موفق گذشته، همچون سریال‌های یوسف و اصحاب کهف و فیلم مریم مقدس، نمونه‌هایی هستند که توانسته‌اند به شکل همزمان جذاب، آموزنده و معنویت‌محور باشند. این مصاحبه فرصتی است تا نگاه عمیق به اهمیت اخلاق نبوی در تولید آثار سینمایی و تلویزیونی امروز بررسی شود.
ایکنا - آثار سینمایی و تلویزیونی که بازتاب‌دهنده اخلاق نبوی و آموزه‌های معنوی اسلام باشند، باید از چه ویژگی‌های صوری و محتوایی برخوردار باشند و رعایت چه اصولی ضروری است تا به‌طور کامل از جنبه‌های دینی و اخلاقی بهره‌مند شوند؟
احکام در اسلام به دو صورت بیان شده‌اند؛ برخی احکام تشریحی هستند و برخی احکام مورد تأیید و امضا قرار گرفته‌اند. منظور این است که بسیاری از رفتارها و ارزش‌هایی که در طول تاریخ بشر وجود داشته، توسط پیامبر اسلام(ص) نیز مورد تأیید و تأکید قرار گرفته‌اند. محبت به والدین، احترام به بزرگتر، صله رحم و رفتارهای مشابه از جمله این آموزه‌ها هستند که در طول تاریخ میان انسان‌ها مشترک بوده‌اند.
اسلام نه تنها این رفتارها را تأیید کرده، بلکه آن‌ها را به عنوان اصول معنوی و اخلاقی تثبیت کرده است. بنابراین سینما و تلویزیون دینی در حقیقت باید یک سینمای معناگرا باشد، سینمایی که با معرفت و اخلاق معنوی سازگار باشد. این معنا و ارزش‌ها نه تنها در اسلام بلکه در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان دیگر نیز وجود دارد و مشترک است.
به بیان دیگر، تولید آثار سینمایی یا تلویزیونی دینی باید بازگشت به معنویت، بازگشت به اخلاق و اصول مشترک میان ادیان مختلف باشد. تفاوت اصلی سینما در انتخاب مسیر و خط فکری آن است؛ خط معنویت که پیامبر اسلام(ص) و دیگر پیامبران همواره تأکید کرده‌اند، با خط فساد و مادیات کاملاً متفاوت است. بنابراین هر اثر هنری که بخواهد آموزه‌های اخلاق نبوی را منعکس کند، باید بر مدار این خط معنوی حرکت کند.
ایکنا - پیامبر اکرم(ص) در ارتباط با مردم از شیوه‌های هنرمندانه‌ای مانند قصه‌گویی، تمثیل و زبان ساده بهره می‌بردند. چگونه می‌توان این روش‌های جذاب و آموزنده را به زبان تصویر و در قالب فیلم یا سریال بازآفرینی کرد، به گونه‌ای که مخاطب به صورت ملموس با فضایل اخلاقی و معنوی آشنا شود و اثر هنری جذاب و آموزنده ایجاد شود؟
مهم‌ترین کتابی که تعالیم پیامبر اکرم(ص) را به بشر منتقل کرده، قرآن کریم است. قرآن در بسیاری از موارد از داستان و درام استفاده کرده است؛ داستان‌هایی همچون موسی(ع)، حضرت نوح(ع)، حضرت یونس(ع) و اصحاب کهف. این داستان‌ها همواره فضایل اخلاقی و معنوی را منتقل می‌کنند و مخاطب را به سمت رفتارهای نیک هدایت می‌کنند. در حقیقت، این داستان‌ها منابع عمیق وحیانی دارند و می‌توانند به عنوان الگو برای بازآفرینی تصویری در سینما و تلویزیون مورد استفاده قرار گیرند. داستان‌های قرآنی و دینی، اگر با دقت و ظرافت ساخته شوند، می‌توانند اثرگذاری بسیار قوی داشته باشند و به مخاطب کمک کنند تا با آموزه‌های اخلاق نبوی و معنوی به صورت مستقیم ارتباط برقرار کند. بنابراین، بازآفرینی این روش‌ها در قالب تصویر نیازمند درک عمیق از منابع دینی و استفاده هوشمندانه از ابزارهای سینمایی و روایت داستانی است. باید تلاش شود که محتوا هم از نظر معنوی غنی باشد و هم از نظر هنری جذاب تا مخاطب هم همزادپنداری کند و هم به رشد اخلاقی و معنوی نزدیک شود.
ایکنا - یکی از چالش‌های مهم آثار نمایشی، شخصیت‌پردازی است. شخصیت‌هایی که قرار است نماینده اخلاق نبوی و فضایل دینی باشند، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند تا از شعارزدگی و کلیشه فاصله بگیرند و به شکل حقیقی و ملموس در ذهن مخاطب نقش ببندند، به گونه‌ای که هم آموزنده باشند و هم جذاب؟
اگر بتوانیم آنچه در روایات در مورد پیامبر(ص)، ائمه و اصحاب ایشان بیان شده را بدون کم و کاستی ارائه کنیم، نیازی به شخصیت‌پردازی غیرواقعی و غیرملموس نیست. بسیاری از این روایات شخصیت‌هایی شفاف، روشن و دارای پارامترهای مشخص ارائه می‌کنند که با زندگی امروز مخاطب نیز همخوانی دارد و امکان همزادپنداری واقعی را فراهم می‌آورد. باید توجه داشت که ارائه رفتار، منش و اخلاق پیامبر(ص) و یاران ایشان به شکل دقیق و واقعی، از ایجاد کلیشه جلوگیری می‌کند. مخاطب با دیدن شخصیت‌های حقیقی و مستند به روایت‌ها، به سادگی می‌تواند آن‌ها را درک کند و با آن‌ها ارتباط برقرار کند. این امر نیازمند پژوهش دقیق و آشنایی کامل با منابع روایی و تاریخی است.
هیچ اثر اخلاق‌محوری، به شکل صفر و صد موفق نخواهد بود. رعایت دقیق پارامترهای محتوایی، هنری و تکنیکی و همچنین برخورد مناسب با مخاطب، تعیین‌کننده موفقیت نهایی است
مشکل اصلی زمانی ایجاد می‌شود که پیرایه‌هایی به شخصیت اضافه شود؛ حتی اگر این پیرایه‌ها از نظر ما مثبت باشند، ممکن است باعث فاصله گرفتن شخصیت از ذات اصلی‌اش شود. بنابراین برای شخصیت‌پردازی موفق، باید تلاش کنیم ارتباط بین مخاطب و شخصیت‌های نمایشی به صورت طبیعی، ملموس و بر اساس واقعیت‌های تاریخی و اخلاقی حفظ شود.
ایکنا - همانطور که اشاره کردید افزودن پیرایه‌های غیرواقعی به شخصیت‌ها می‌تواند کاراکتر را از بین ببرد و ارتباط مخاطب با اثر را خدشه‌دار کند. با توجه به تجربه شما در دنیای امروز که مخاطب، به ویژه نسل جوان بیش از هر چیزی به جذابیت‌های داستانی و بصری توجه می‌کند، چگونه می‌توان آموزه‌های اخلاقی و معنوی را در قالبی پرکشش و جذاب روایت کرد، بدون آنکه عمق و معنویت آن از بین برود؟
آثار عمیق و معنادار اخلاقی، چه آثار دینی و چه آثار غیر دینی، همواره توانسته‌اند با ترکیب داستان، شخصیت و ادبیات، فضایل اخلاقی را به نهایت زیبایی منتقل کنند. مثنوی مولانا نمونه‌ای از این آثار است که اوج درام، شخصیت‌پردازی و داستان‌پردازی را در کنار فضایل اخلاقی و معارف انسانی به نمایش گذاشته است. پیاده کردن این درام‌های معنوی و اخلاقی در قالب فیلمنامه و آثار تصویری امروز، وظیفه نویسندگان و کارگردانان است. باید تلاش شود که همان عمق و زیبایی که شعرا و نویسندگان گذشته خلق کرده‌اند با زبان تصویر به مخاطب امروز منتقل شود. این امر نیازمند دقت و شناخت کامل از منابع ادبی و معارف دینی است.
در حقیقت، تولید آثار معنوی و اخلاق محور برای نسل جوان نیازمند یک ترکیب دقیق از جذابیت‌های بصری و محتوای اخلاقی است. در ادامه هدف این است که مخاطب تحت تأثیر درام و داستان قرار گیرد و همزمان آموزه‌های اخلاقی و معنوی را دریافت کند. این ترکیب، جذابیت و عمق اثر را حفظ می‌کند و به یک سینمای معناگرا و اخلاق محور منجر می‌شود.
ایکنا - برای تحقق سینما و تلویزیون اخلاق‌محور، هنرمندان و تولیدکنندگان باید خود به این نگاه متعهد باشند. چه راهکارها و روش‌هایی برای پرورش و آموزش نسل جدید فیلمسازان وجود دارد تا آن‌ها بتوانند با تعهد و شناخت کافی، آثار اخلاقی و معنوی تولید کنند و پایه‌گذار سینمای فضیلت‌محور باشند؟
پرورش نسل جدید فیلمسازان نیازمند ایجاد زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی است. جامعه دینی و اسلامی باید از پایه با هنر و تولید محتوا در ارتباط باشد و در پایگاه‌های دینی، مساجد و مراکز فرهنگی، آموزش داستان‌پردازی، نگارش فیلمنامه و تولید آثار تصویری به صورت منسجم ارائه شود. ایجاد ارتباط تنگاتنگ بین جامعه هنری و جامعه دینی نیز اهمیت زیادی دارد. وقتی هنرمندان با شخصیت‌ها و ارزش‌های اخلاقی و معنوی آشنا شوند و خود در این مسیر پرورش یابند، می‌توانند آثار با کیفیت و متعهد تولید کنند که هم آموزنده و هم جذاب باشد. تجربه‌های گذشته نیز نشان داده که تولیدکنندگان دارای معنویت و تعهد، موفق‌ترین آثار اخلاق‌محور را خلق کرده‌اند.
همچنین توجه به اینکه این آموزش‌ها در بسترهای اجتماعی و فرهنگی گسترده ارائه شود، اهمیت دارد. جامعه هنری و مخاطبان باید به شکل همگن در این حوزه مشارکت داشته باشند تا آثار اخلاق محور نه تنها تولید شوند، بلکه اثرگذاری واقعی بر مخاطب داشته باشند و فرهنگ فضیلت و معنویت در سینما و تلویزیون نهادینه شود.
ایکنا - در کنار محتوای اثر، ساختار فنی و هنری نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. آیا فرم و تکنیک‌های سینمای امروز، قابلیت انتقال آموزه‌های اخلاقی و فضایل نبوی را دارند؟ به عبارت دیگر، آیا ابزارهای مدرن سینما و تلویزیون می‌توانند به شکل مؤثر به پرورش اخلاق و معنویت در مخاطب کمک کنند و چه محدودیت‌ها و فرصت‌هایی در این مسیر وجود دارد؟
این موضوع، بحثی گسترده و مفصل است و سال‌ها در میان کارشناسان، استادان دینی و سینماگران مطرح شده است. مدیوم سینما و تلویزیون قابلیت بالایی برای انتقال آموزه‌های اخلاقی دارد، به شرطی‌که رعایت پارامترها و اصول لازم در تولید آثار مد نظر قرار گیرد. تجربه‌ها نشان داده که آثار مناسب و موفق، مانند سریال‌های دینی «یوسف پیامبر» و «اصحاب کهف» یا فیلم‌های سینمایی همچون «ملک سلیمان» توانسته‌اند مخاطب خود را درگیر کنند و آموزه‌های اخلاقی و معنوی را به شکل مؤثر منتقل کنند. موفقیت این آثار به رعایت ترکیبی از محتوا، روایت، شخصیت‌پردازی و فرم هنری بازمی‌گردد.
البته باید توجه داشت که هیچ اثر اخلاق‌محوری، به شکل صفر و صد موفق نخواهد بود. رعایت دقیق پارامترهای محتوایی، هنری و تکنیکی و همچنین برخورد مناسب با مخاطب، تعیین‌کننده موفقیت نهایی است. نگاه‌های کارکردگرا و ابزارگرایانه، هر کدام فرصت‌ها و محدودیت‌های خود را دارند و توجه به این دیدگاه‌ها می‌تواند مسیر تولید آثار اخلاقی مؤثر را هموار کند.
ایکنا - اخلاق نبوی بیش از هر چیز در خانواده و جامعه کوچک انسانی جلوه می‌کند. چگونه می‌توان در فیلم‌ها و سریال‌ها این بعد خانوادگی و اجتماعی را برجسته کرد تا برای مخاطب ملموس و آموزنده باشد و همزمان آموزه‌های اخلاقی پیامبر به شکل طبیعی و اثرگذار در روایت نمایش داده شود؟
بهترین راهکار این است که گزاره‌های اخلاقی و آموزه‌های نبوی را از سیره و احادیث استخراج کنیم و آن‌ها را به مفاهیم داستانی و درام تبدیل کنیم. این مفاهیم می‌توانند در طول قسمت‌های مختلف یک سریال یا مجموعه آثار تصویری به شکل طبیعی و جذاب به نمایش گذاشته شوند و مخاطب با زندگی روزمره و رفتارهای انسانی در ارتباط مستقیم قرار گیرد. برای نمونه، اگر پنجاه مفهوم اخلاقی از سیره پیامبر (ص) استخراج شود، می‌توان برای هر یک، درامی مستقل یا یک بخشی از سریال طراحی کرد. این رویکرد باعث می‌شود آموزه‌ها به شکل تدریجی، ملموس و جذاب در ذهن مخاطب جای گیرد و ارتباط مخاطب با ارزش‌های اخلاقی پیامبر تقویت شود.
تولید آثار معنوی و اخلاق محور برای نسل جوان نیازمند یک ترکیب دقیق از جذابیت‌های بصری و محتوای اخلاقی است
باید توجه داشت که دو مشکل اصلی در این حوزه وجود دارد: کمبود تولید آثار و عدم اتکا به مفاهیم عمیق سیره و روایات. برای رفع این مشکلات، باید همزمان حجم زیادی از مفاهیم استخراج شود و هم تولید آثار با تکیه بر منابع معتبر و اصیل انجام گیرد تا هم غنای محتوا حفظ شود و هم جذابیت روایت برای مخاطب جوان تضمین گردد.
ایکنا - نظر شما درباره اهمیت نگاه کارکردی و بهره‌گیری از ابزارهای سینمایی برای انتقال آموزه‌های اخلاق نبوی چیست و چه تجربه‌هایی در این زمینه موفق بوده‌اند؟
نگاه کارکردگرایانه در سینما به ما این امکان را داده که آموزه‌های اخلاقی و معنوی را به شکل اثرگذار و ملموس ارائه کنیم. این نگاه معتقد است که مدیوم و ابزار سینما می‌توانند خود وسیله‌ای برای انتقال فضایل اخلاقی باشند، به شرطی‌که به شکل هدفمند و همراه با محتوا استفاده شوند. تجربه‌های موفق در این مسیر نشان داده‌اند که آثار سینمایی و تلویزیونی که با دقت در فرم و محتوا تولید شده‌اند، توانسته‌اند آموزه‌های اخلاقی را به مخاطب منتقل کنند. نمونه‌هایی مانند سریال «یوسف پیامبر»، «اصحاب کهف» و فیلم «مریم مقدس»، نشان‌دهنده این موفقیت هستند و به خوبی فضایل اخلاقی و اجتماعی را به تصویر کشیده‌اند.
این تجربه‌ها نشان می‌دهد که مدیوم سینما و تلویزیون ابزار قدرتمندی برای آموزش اخلاق و معنویت است، اما موفقیت آن نیازمند رعایت دقیق پارامترها و ترکیب هوشمندانه محتوا و فرم هنری است. استفاده از روایت‌های جذاب، شخصیت‌های همزادپندار و داستان‌های درگیرکننده، موجب می‌شود که آموزه‌ها بدون شعارزدگی و به شکل طبیعی به مخاطب منتقل شود.
ایکنا - با توجه به کمبود تولید در حوزه آثار اخلاق‌محور و معنوی، چه راهکارهایی برای افزایش تولید و گسترش محتوای مبتنی بر سیره و احادیث پیامبر پیشنهاد می‌کنید و چگونه می‌توان هم کمت و هم کیفیت آثار را تضمین کرد تا آموزه‌های اخلاق نبوی به شکل گسترده و مؤثر به مخاطب عرضه شود؟
برای افزایش تولید در این حوزه، باید ابتدا زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی ایجاد شود. استخراج مفاهیم اخلاقی از سیره و احادیث پیامبر و تبدیل آن‌ها به محتوای داستانی، نخستین قدم است. سپس این مفاهیم باید در قالب آثار متنوع، از سریال‌های بلند گرفته تا فیلم‌های کوتاه و برنامه‌های تلویزیونی ارائه شوند. همزمان با افزایش کمیت تولید، رعایت کیفیت نیز ضروری است. استفاده از نویسندگان، کارگردانان و هنرمندانی که با اخلاق و معنویت آشنا هستند و خود به این ارزش‌ها پایبندند، می‌تواند تضمین کند که آثار به شکل مؤثر و جذاب تولید شوند. ایجاد شبکه‌های همکارانه میان جامعه هنری و مراکز فرهنگی و دینی، ظرفیت تولید و کیفیت آثار را به طور همزمان افزایش می‌دهد.
در نهایت، تداوم تولید و ارائه مستمر این مفاهیم موجب می‌شود آموزه‌های اخلاق نبوی به شکل طبیعی در ذهن مخاطب جای گیرند و اثرگذاری بلندمدت داشته باشند. ترکیب محتوا، فرم هنری و شخصیت‌پردازی دقیق، کلید موفقیت در تولید آثار دینی و اخلاق محور است و می‌تواند خلأ موجود در این حوزه را پر کند.
گفت‌وگو با داوود کنشلو
انتهای پیام
