سینما حقیقت، رویدادی که برای مستندسازان نقطه امید است / غربت موضوعاتی دینی در جشنواره‌های مستند

 

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، شامگاه یکشنبه ۲۶ آذرماه اختتامیه یازدهمین جشنواره سینما حقیقت برگزار شد و برگزیدگان هر بخش نیز معرفی شدند. در بخش جایزه شهید آوینی نیز مستند بلند «زنانی با گوشواره‌های باروتی» توانست عنوان بهترین فیلم را به خود اختصاص دهد. در این دوره نکته حائز اهمیت از آن به عنوان امتیاز ویژه می‌توان نام برد، توجه خاص جشنواره به موضوع مدافعان حرم و داعش است؛ کار‌هایی که هر یک سعی دارند به نوعی گوشه‌ای انچه که در سوریه رخ داده را تصویر کنند. با این تفاوت که در کار‌های مربوطه دیگر شاهد شعارگویی و نگاهی دولتی نیست، بلکه ویژگی‌ها درام در فیلم مد نظر قرار گرفته است.

برای مثال در مستند «بابایی» ما داستان انسانی را می‌بینیم و روابط پدر و دختری در فیلم نشان داده می‌شود. این موضوع نیز به هیچ وجه در دایره سفارش نمی‌گنجد، بلکه در هر جای دنیا این موضوع محترم شمرده می‌شود. برای همین هم تماشاگر تحت تاثیر فیلم قرار گرفته و به آن ارتباط برقرار می‌کند، حتی در جا‌هایی باعث بر انگیختن احساسات تماشاگر هم شده است. در کنار مستندات اینچنین، کار‌های انقلابی نیز در این جشنواره به نمایش درآمد. برای مثال «مستند قائم» مقام برداشتی جدید از زندگی آیت‌الله منتظری است که در آن روایتی جدید را شاهد هستیم. این کار در دانشگاه‌ها موجی زیادی ایجاد کرد که برخی از آن‌ها موافق فیلم و عده‌ای دیگر با آن موافق بودند، البته این‌که چه کسی واقعیت را می‌گوید بحث ما نیست، اما هم این‌که کار‌های مربوطه توانسته تاثیرگذار باشد، جای شکر دارد. در همین رابطه سعی کرده‌ایم از نظرات چند تن از اهالی سینما و تلویزیون سود بردیم تا ارزیابی اجمالی پیرامون این رویداد سینمایی داشته باشم. در ابتدا نیز گفت‌و‌گو‌های مورد نظر را با سخنان دبیر جشنواره آغاز می‌کنیم.

محمدمهدی طباطبایی، دبیر یازدهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت درباره این رویداد هنری بیان کرد: خوشبختانه این رویداد سینمایی توانست از همان ابتدا قدم خود را بسیار محکم بردارد، برای همین هم توانسته یازده دوره ماندگاری داشته باشد، درضمن این رویداد سینمایی تاثیر بسیار مستقیمی در کیفیت آثار مستند داشته باشد. در این دوره نیز ما شاهد جهش چشمگیری در جشنواره هستیم، به طور مثال در بخش ملی، بین‌الملل و جایزه شهید آوینی کار‌های به لحاظ کمی و کیفی رشدی چشمگیر داشته‌اند، حتی ورک شاپ‌های که در این دوره برگزار خواهد شد، کیفیت بسیار چشمگیری خواهند داشت.

 

وی درباره تعداد فیلم‌های جشنواره هم گفت: بخشی از کیفیت هر جشنواره‌ای را تعداد کار‌هایی که در آن رویداد به نمایش در می‌آیند، مشخص می‌کنند، برای همین ما در کنار کیفیت به بحث کمییت نیز توجه داشته‌ایم. برای همین ۲۲۸ اثر در این جشنواره روی پرده خواهند رفت که به نظرم رقم قابل توجهی در یک جشنواره مستند است. باید این نکته را هم مد نظر قرار دهیم که کمیت و کیفیت مورد نظر ما نیز تنها به بخش داخلی خلاصه نمی‌شود، بلکه در حوزه بین‌الملل هم این امتیازات را مشاهده می‌کنیم، به نحویکه جدیدترین و بهترین آثار مستند سینمای روز جهان در جشنواره یازدهم سینما حقیقت به نمایش در می‌آید.

مدیرعامل مرکز گسترش سینما مستند و تجربی در پاسخ به این سوال که چرا جایزه شهید آوینی در جشنواره سینما حقیقت ادغام شد و آیا این اتفاق باعث به حاشیه راندن این بخش نشده؟ اظهار کرد: این جایزه در گذشته تنها اتفاقی بود که که تحت عنوان یک جشن سینمایی برگزار می‌شد و در آن نمایش فیلم وجود نداشت. در حقیقت آثار این بخش (جایزه شهید آوینی) آنگونه که باید دیده نمی‌شد، اما به واسطه ادغامی که پیش آمد امکان دیدن شدن آثار این حوزه به شکلی وسیع فراهم شد، بنابراین باید گفت که ادغام پیش آمده کمک کرد تا کار‌ها نه تنها یک بار بلکه هر فیلم دو بار در طول یک هفته برگزاری روی پرده می‌رود.

طباطبایی تاکید کرد: ادعای بهتر شدن جشنواره تنها یک گفته شعاری نیست که من به عنوان دبیر جشنواره بخواهم آن را مطرح کنم، بلکه این حرف به صورت کارشناسی مورد ارزیابی قرار گرفته است. نکته‌ای دیگری که می‌خواهم در همین مورد به آن اشاره کنم این است که جایزه شهید آوینی یکی از بخش‌های اصلی جشنواره سینما حقیقت است، چون تعدادی از فیلم‌های این حوزه در بخش سینمای ملی به نمایش در می‌آید، حتی به دلیل کیفیت بالایی که آثار دارند این امکان پیش آمده تا از کار‌های مورد نظر (فیلم‌های جایزه شهید آوینی) برای داغ‌تر کردن تنور رقابت در بخش سینمای ملی بهره برد.

وی در پاسخ به سئوال پایانی مبنی بر این که چه انتظاری از اهالی رسانه برای بهتر شدن جشنواره سینما حقیقت دارد؟ گفت: سینمای مستند برای رشد بهتر به توجه رسانه نیاز جدی دارد، چون از طریق رسانه است که شرایط دیده شدن فیلم به شکل جدی پیش می‌آید، البته مزیت دیگر حمایت رسانه‌ها از این جشنواره (سینما حقیقت) این است که حمایت‌های به عمل آمده باعث می‌شود تا مردم به تماشای این دست تولیدات بنشیند، اتفاقی که اگر رخ دهد به نظرم بهترین موضوع رخ داده است، زیرا حضور تماشاگر در سالن نمایش کار‌های مستند با هیچ نوع حمایتی قابل مقایسه نیست.

 

کیوان کثیریان، منتقد و کارشناس سینما نیز، درباره این رویداد سینمایی اظهار کرد: سینمای مستند متاسفانه فرصت‌های زیادی برای دیده شدن و اکران در اختیار ندارد، البته دو یا سه سالی است که به صورت پراکنده فیلم‌های مستند روانه پرده می‌شود، اما این میزان از نمایش نمی‌تواند کل سینمای مستند را پوشش دهد برای همین من این جشنواره را اقدامی مثبت توصیف می‌کنم که این امکان را فراهم آورده تا کار‌های مستند‌سازان به نمایش عموم درآید.

وی افزود: جدا از این‌که برگزاری جشنواره سینما حقیقت فرصتی است تا این گونه آثار سینمایی دیده شود جشنواره این امتیاز را نیز دارد که برای فیلمسازان انگیزه ایجاد کند، زیرا مستند‌ساز می‌بیند کارش در جایی دیده می‌شود و توسط اساتید این حوزه به نقد و بحث گذاشته می‌شود. با توضیحاتی که ارائه کردم باید بگویم این جشنواره توانسته است به جایگاه خوبی دست پیدا کند و ۱۱ دوره برگزاری، گواه بارز این ادعاست. از دیگر امتیازات این جشنواره باید به برگزاری کارگاه‌ها و حضور فیلمسازان خارجی اشاره کرد که این امکان را فراهم می‌آورد تا سینماگران داخل با فیلمسازان خارجی تبادل اندیشه کنند.

این کارشناس سینما درباره کیفیت آثار بخش بین‌الملل گفت: مستند‌ها‌ی که در این بخش به نمایش عمومی در می‌آیند به نظرم جزء قسمت‌های خوب جشنواره هستند، البته هنوز فرصت نکرده‌ام مستند‌های این دوره از جشنواره را تماشا کنم، اما با توجه به سابقه جشنواره در دوره‌های گذشته همیشه فیلم‌های خارجی از کار‌های خوب حاضر در جشنوار‌های سینمای هستند. البته نباید محدودیت‌های موجود برای انتخاب آثار در بخش بین‌الملل را فراموش کرد. در ضمن من خود در چندین جشنواره از جمله جشنواره فیلم فجر به عنوان یکی از برگزار‌کنندگان فعالیت داشتیم برای همین به خوبی می‌دانم چقدر انتخاب و حضور فیلم‌های خارجی به ویژه این‌که آثار مورد نظر به لحاظ اخلاقی با قواعد کشور ما همخوانی داشته باشد.

این کارشناس سینما در پاسخ به این سوال که آیا ادغام جایزه شهید آوینی در جشنواره سینما حقیقت به نفع فیلم‌های دینی و ارزشی تمام شد؟ چنین پاسخ داد: واقعا فکر نمی‌کنم که ادغام جایزه شهید آوینی در جشنواره سینمای حقیقت به ضرر آثاری که در این جایزه به نمایش در می‌آمدند تمام شده باشد. برای همین حداقل به این موضوع نگاهی خوشبینانه دارم و امیدوارم همین گونه که فکر می‌کنم باشد. در همین رابطه باید نکته‌ای را متذکر شوم آن هم این است که من چندان به جدا سازی جشنوار‌ها به لحاظ معنا از یکدیگر موافق نیستم، چون باورم این است که معنا به تنهای نمی‌تواند ژانر به وجود بیاورد، این مستند‌ساز متذکر شد: البته قبول دارم که برخی مواقع موضوعاتی وجود دارد که برای ما اهمیت ویژه‌تری دارد برای مثال موضوع انقلاب اسلامی یا جایزه شهید آوینی این بخش‌ها را می‌توان در قالب یک بخش در جشنواره به صورت مجزا مد نظر قرار داد، اما این‌که بخواهیم به صورت مستقل برای آن جشنواره‌ای برگزار کنیم به نظرم اقدامی منطقی نیست.

مرتضی رزاق کریمی، قائم مقام دبیر یازدهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت با مثبت توصیف کردم جشنواره گفت: جشنواره این دوره از نگاه من هم در وجه کیفی و هم در بعد معنای رشد آشکاری داشته است. این گفته هم بدین دلیل نیست که خود یکی از مسئولان برگزاری جشنواره هستم، بلکه سخنی است که تمام کسانی که آثار را تماشا کردند به آن معترف هستند. نکته دیگر این‌که در دوره‌های قبل شاید آثار تنها در عنوان، نام مستقل را یدک می‌کشید، اما در این دوره به واقع ویژگی مستند مستقل را در کار‌های حاضر در جشنواره هستیم. در ضمن استقبال مردم از این رویداد بسیار جالب توجه بود و نشان می‌داد فرهنگ مستند دیدن در بین اهالی سینما در حال رشد است.

 

رزاق کریمی درباره بخش جایزه شهید آوینی نیز این‌گونه اظهار نظر کرد: من از زمانی که جایزه شهید آوینی به صورت مستقل برگزار می‌شد به عنوان داور در آن حضور داشتم برای همین به جرات می‌توانم بگویم کار‌های این دوره بهترین آثاری هستند که در این جایزه به نمایش در آمده اند.

وی در پاسخ به این سوال که معمولاً تعاریفی که بخش‌های مختلف جشنواره می‌شود شکلی کلی دارد تاکید کرد: با نظر شما موافقم، چون کلی‌گویی در حقیقت نوعی از سر باز کردن موضوع است و این نکته را نشان می‌دهد که طرف گفت‌و‌گو یا آثار را تماشا نکرده یا این‌که با سینمای مستند آشنا نیست. برای همین سعی می‌کنم جزئی‌تر درباره جایزه شهید آوینی سخن گویم. نکته دیگر، آثاری که در این دوره حضور داشتند از بار دراماتیک خوبی سود می‌بردند این نکته نشان می‌دهد که به فیلمنامه‌نویسی آثار حاضر توجه کافی شده است. همچنین وقتی به فیلمنامه در کار مستند توجه می‌شود ناخوداگاه اثر مربوطه از شعار نیز در امان می‌ماند، آسیبی بسیار جدی که عموماً فیلم‌ها و مستند‌های دینی و انقلابی را تهدید می‌کند. مطلب دیگر این‌که در مستند‌های دینی عموماً یا به مناسک پرداخته می‌شود یا این‌که آثار بیوگرافی از افراد مذهبی و انقلابی را به نمایش در می‌آورند. این ساده‌ترین روشی است که می‌توان به واسطه آن مستند دینی ساخت، ولیکن مطمئناً جز کم اثرترین آثار خواهد بود.

فریدون نجفی، فیلمساز مستند که بسیاری از کارهایش در جشنواره‌های خارجی موفق بوده و توانسته جوایز مختلفی به خود اختصاص دهد، اظهار کرد: جشنواره سینما حقیقت به نظرم نقطه امید فیلمسازان جوان است که به آن‌ها این انگیزه را می‌دهد که کارشان در جایی دیده می‌شود، برای همین آن را حمایت می‌کنم، البته مسلماً هر جشنواره‌ای ضعف‌هایی نیز دارد، اما این مطلب هیچ ربطی به خود آن رویداد ندارد، بلکه عملکرد برگزار کنندگان آن است که خوب یا بد بودن کار را مشخص می‌کند.
 این فیلمساز در پاسخ به این سوال که از جشنواره‌ای، چون آوینی می‌توان توقع داشت که حامی موضوعات دینی در سینمای مستند باشد، تاکید کرد: در این جشنواره بخشی تحت عنوان جایزه شهید آوینی وجود دارد که در آن ارزش‌های دینی و انقلابی شاخصه اصلی تولیدات است، البته بسیاری از کار‌های این بخش در قسمت مسابقه ملی هم حضور دارد. با این توضیح من سینما حقیقت را اقدامی مهم می‌دانم که علاوه بر موضوعات دینی می‌تواند در حوزه اجتماعی و سیاسی هم تاثیر گذار باشد. نکته دیگر اینکه ما زیاد نباید در پی جدایی موضوعات از یکدیگر باشیم، چون تجربه ثابت کرده که این قبیل دسته بندی‌ها هیچگاه منجر به نتیجه خوب نخواهد شد.

 

این فیلمساز تاکید کرد: درباره جشنواره سینما حقیقت می‌خواهم نکته‌ای را بیان کنم، آن‌هم نحوه و شکل اجرای جشنواره است که به نظرم آبرومند و سینمایی بود. به ویژه کارگاه‌هایی که با حضور فیلمسازان خارجی مطرح می‌شود برای سینماگران جوان نکات آموختنی بسیاری داشت، پس من از کاری که انجام شد به نیکی یاد می‌کنم و امیدوارم نتایج آن را در سینمای مستند هم شاهد باشیم.

از مجموع سخنانی که در این گزارش مطرح شد می‌شد فهمید که سینمای مستند و داستانی به روز‌های خوبی نزدیک شده است. برای مثال اکران آثار مربوطه در گره هنر و تجربه گواه بارز این ادعاست، ولی باز هم در جنبه درآمدزایی این گونه با مشکلات خاص خود مواجه است، پس ضروریست سیاستی اندیشیده شود که فیلمسازان جوان در این حوزه به منفعت مالی نیز دست پیدا کنند. نکته بعدی که می‌خواهم به عنوان نکته‌ای حاشیه‌ای مطرح کنم این است، جوایزی که به مستند‌سازان برگزیده اهدا می‌شود به هیچ وجه شایسته نیست. این در حالیست که ما هزینه‌های فیلمسازان نه چندان مطرح خارجی را تقبل می‌کنیم و انواع هدایا را هم متقبل می‌شوم، اما به فیلمساز جوان خوب به حداقل‌ترین شکل ممکن جایزه می‌دهم. این دوگانگی هم هیچ ربطی به صرفه جویی ندارد و می‌شود با سیاست‌گذاری بهتر آن را پوشش داد.

مطلب پایانی به نقدی مربوط می‌شود که اظهار نظر شخصی از نگارنده است و یک تجربه شخصی محسوب می‌شود. وقتی با هماهنگی با یکی از فیلمسازان خارجی این جشنواره درباره سینمای دینی حرف زده شد این نکته با اعتراض مدیر بخش بین‌الملل جشنواره رو‌به‌رو شد که چرا درباره این موضوع با فیلمساز مربوطه حرف زده می‌شود! انگار که قرار است آن‌ها برای ما مشخص کنند درباره چه موضوعی حرف بزنیم! حتی این عناد تا به آنجا پیش رفت که در روز‌های آینده به ما اجازه داده نشد با فیلمسازان خارجی مصاحبه کنیم، البته این اعتراض را هم به گوش دبیر جشنواره رساندیم که وی نیز به نوعی خواست به روی کار زیر مجموعه‌اش سرپوش بگذارد، اما سوال اینجاست، افرادی را که برای مدیریت بخش‌های مختلف انتخاب می‌کنیم، حداقل باید نوجیه باشند که خبرنگار مستقل است پیرامون هر موضوعی حرف زند، حال اگر آن‌ها تعلقات دینی ندارند امری شخصی است که به خود آن‌ها مربوط می‌شود و حق دخالت در کار دیگران را ندارد.