لزوم احیای کاربرد کهن کتیبه‌های ابنیه مذهبی
گروه هنر ــ مسئول گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) با اشاره به اینکه بسیاری از کتیبه‌های مساجد اصفهان به گونه‌ای هستند که نور صبحگاهی و غروب‌گاهی تابیده شده بر آیات کتابت شده بر آنها، کلام‌الله مناسب روز و غروب را به نمایش می‌گذارند، تصریح کرد: متأسفانه کاربرد کهن کتیبه‌ها و طراحی این چنین به فراموشی سپرده شده است.
علی آسترکی، مسئول گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) و کارشناس هنری ابنیه مذهبی و تاریخی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا؛ با ارائه تعریفی از کتیبه‌نگاری عنوان کرد: کتیبه در لغت‌نامه دهخدا به معنی دسته، گروه و لشکر است و معمولاً به سنگ‌نوشته‌ها، چوب‌نوشته‌ها، کاشی‌کاری‌ها، پارچه نوشته‌ها، نگاشته‌های روی بیرق‌ها، علامات و ... کتیبه گفته می‌شود.
وی با بیان این مطلب افزود: در زمان قدیم، کاربرد و کارایی کتیبه کاملاً گذرا و ابزار انتقال علم و دانش بود. اکنون کتیبه‌نگاری از خصلت و خاصیت اصلی خود فراتر رفته و جنبه هنری پیدا کرده است. کتیبه اکنون در مشاهد مشرفه، حرم‌های ائمه معصومین(ع)، امامزاده‌های واجب‌التعظیم و ... جنبه هنرمندانه پیدا کرده است و از این منظر باید آنها را از هم تفکیک کرد.
آسترکی ادامه داد: کتیبه‌نگاری‌هایی که در حرم‌ها و مساجد صورت می‌گرفت، ممکن است برای توجه دادن به آیات قرآن باشد، ولی اکنون این جنبه تغییر پیدا کرده است و رویکرد هنری صرف بر آن غلبه دارد و انواع خطوطی که با آنها کتیبه نوشته می‌شود بیشتر خط ثلث است که زیبایی خاص خود را دارد و بسیار متنوع است و جنبه هنری دارد.
وی با اشاره به اینکه اهالی فکر، فرهنگ و هنر از آن بهره می‌برند و این خط بسیار خواناست، عنوان کرد: به انواع خط‌ها، کتیبه وجود دارد، ولی بیشترین کاربرد و استعمال آن در مساجد، حرم اهل بیت (ع) است. در مساجد، امامزاده‌ها، حرم امام رضا(ع)، حرم حضرت معصومه(س) کتیبه‌ها به خط ثلث نگاشته شده‌اند.
آسترکی با بیان اینکه از خط کوفی به نسبت کمتر از خط ثلث استفاده می‌شود، ادامه داد: در مقایسه با این دو، خط نستعلیق نیز کاربرد کمتری دارد و خط نسخ از محدودیت بیشتری برخوردار است.
وی در این باره که کتیبه‌ها بیشتر روی چه موادی نوشته می‌شدند و این اقدام و هنرنگاری از چه زمانی آغاز شده است، گفت: در قدیم‌الایام پرچم‌ها تنوع رنگ نداشته‌اند و کتیبه‌ها روی علم و علامت نوشته می‌شد. نوشته‌ها نشان از آن داشت که لشکری که علم منقش به کتیبه را در اختیار دارد، متعلق به کدام طایفه و قبیله است. نوشتن کتیبه در محراب‌‌ها نیز توجه به نام خدا را بیان می‌کرد و موضوعیت خاص خود را با محراب داشت.
مسئول گنجینه قرآن حرم حضرت فاطمه معصومه(س) ادامه داد: استفاده از نمادها و خط در کتیبه‌نگاری به هر صورت و شکلی که مورد استفاده قرار گیرد و بر هر آنچه که نوشته شود، خواه بر دیوارهای مصلی یا لوگوی خبرگزاری ایکنا که به شکل حروف کوفی استفاده شده است، یا نماد روزها، جریانی برای نشان دادن هویت است.
وی با بیان این مطلب گفت: با مطالعه کتیبه‌هایی که به نگارش درآمده‌اند به نظر می‌آید که آیاتی از قرآن در این رویه مورد استفاده قرار می‌گرفت که ملموس‌تر و مورد نیازتر بودند مانند آیت‌الکرسی. در عین حال طی تحقیقاتی که به عمل آوردم متوجه شدم که مخاطبانی که به اماکن و ابنیه متبرکه رجوع می‌کنند، برای خواندن کتیبه‌ها به خط کوفی با مشکل روبه‌رو هستند. این بررسی را طی دو ماه انجام دادم و متوجه شدم که اغلب قریب به اتفاق افراد نمی‌توانند حروف کوفی نقش شده روی کتیبه‌ها را بخوانند. این در حالی است که مدت زمان بسیاری از نوشتن این کتیبه‌ها نمی‌گذرد.
آسترکی به شبستان امام خمینی واقع در حرم حضرت معصومه(س) که به تازگی به حرم متصل شده است یاد کرد و گفت: نگاهی که به کتیبه‌نگاری صورت می‌گیرد، ذوقی است و نه هدایت‌کننده.
وی به مساجدی که در اصفهان قرار دارند اشاره و اظهار کرد: کتیبه‌ها در این مساجد به نحوی طراحی شده‌اند که وقتی نور از شیشه‌های رنگی دریچه‌های مسجد به آنها می‌تابد، با حالات مختلف قلب، دایره و ... علاوه بر زیبایی و تنوع رنگ و نوری که از شیشه‌های مشبک بر کتیبه‌ها می‌تابد، منجر به خوانش متن آنها به صورت ویژه می‌شود.
آسترکی در ادامه توضیحاتش گفت: این طراحی به گونه‌ای است که نور غروب‌گاهی به کتیبه‌های مسجد می‌تابد، آیات متناسب با شأن غروب و اتمام روز و نور صبحگاهی، آیات متناسب با روز را در پیش چشم مخاطب نمایش می‌دهد. متاسفانه این نوع کاربردها اکنون کمتر دیده می‌شود. در این رابطه باید به این هنر احترام گذاشت و در این زمینه پژوهش کرد و نمونه‌های کتیبه را در کنار هم ارائه کرد.
وی ادامه داد: مخاطبان باید متوجه این نکته باشند که کتیبه‌هایی که در مسجد امام حسن عسکری(ع) یا در حرم ائمه معصومین(ع) کار می‌شود، یا کاشی‌کاری‌هایی که آیات و احادیث بر آنها متبلور است، به چه منظور بر در و دیوار مساجد کار می‌شود. یا برای مثال وقتی کتیبه‌ها روی پارچه نوشته می‌شود و پارچه عزا در اطراف مسجد نصب می‌شود، به چه منظور انجام می‌شود.
آسترکی با توضیح اینکه بر این پارچه‌ها شعرهای حماسی و احادیث و روایات معتبر و مرتبط کار می‌شود که در افراد ایجاد انگیزه کند، تصریح کرد: کتیبه‌نگاری‌ها زیبایی خاص خود را دارد و منحصر به فرد هستند و اثرگذاری آنها به منظور انتقال فرهنگ و تناسب با هدف انتقال قرآن از جنبه‌های مهم خلق کتیبه‌ها به شمار می‌آید.
انتهای پیام
