سیاست و اخلاق متعالیه جمع قرآن، عرفان و برهان است/ مقاومت برخی در برابر ایجاد رشته اخلاق سیاسی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی امروز، 17 بهمن‌ماه در  نشست «اخلاق سیاسی» در مجمع عالی حکمت اسلامی گفت: اگر در کارنامه جمهوری اسلامی نسبت اخلاق و سیاست را مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که در زمینه سیاست اسلامی و ابعاد دانش سیاست رشد خوبی داشته‌ایم ولی همچنین گرایش و رشته‌ای به نام اخلاق سیاسی نداریم.

لکزایی با بیان اینکه بارها تأسیس این رشته را پیشنهاد کرده‌ایم ولی هنوز انجام نشده است با اشاره به ربط اخلاق با سیاست تصریح کرد: اگر اخلاق با سیاست ربط دارد چرا نسبت به تأسیس این رشته و گرایش مقاومت می‌شود و یا مورد مطالبه نخبگان و مردم قرار نمی‌گیرد. در زمینه اخلاق سیاسی نه مطالبه‌ای از دولت به معنای عام و نه از سوی مردم می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه بیشترین ادبیات تولید شده در عرصه اخلاق سیاسی در کشور، در ابتدا از سوی امام و بعد مقام معظم رهبری انجام شده است اظهار کرد: ما معتقدیم که هم علم و هم افعال اخلاقی با سیاست مرتبط‌ند و اساساً متفکران ما فلسفه تشکیل دولت را گسترش فضائل می‌دانند و استدلال می‌کردند که فضایل اخلاقی جز در اجتماع محقق نمی‌شود.

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی گفت: شجاعت، اخلاص، عفت، صداقت و ... فقط در تعامل با دیگران معنا دارد و گرنه اگر کسی در عمرش از خانه بیرون نیاید که چشمش به نامحرم نیافتد نمی‌توان او را عفیف بدانیم، بنابراین اخلاق سیاسی در اجتماع تعریف می‌شود و قدرت سیاسی لازم است که در فضایل رشد کنند.

انتقاد از کمبود زیرساخت‌های اخلاقی

وی افزود: حکمای اسلامی در طول تاریخ به بحث تربیت انسان توجه ویژه داشته و گفته‌اند که برای متصف شدن به فضایل، انسان باید تربیت شود و لازمه تربیت وجود مربی است ولی اکنون ما چقدر مربی اخلاق در کشور داریم؟ چقدر استاد اخلاق در حوزه و دانشگاه‌ها و مدارس تدریس می‌کنند؟ در آموزش و پرورش معاونت پرورشی داشتیم و بعداً گفتیم تربیت بدنی کافی است. صداوسیما که یک دستگاه فرهنگی است چقدر به تربیت اخلاقی شهروندان می‌پردازد؟به همین دلیل وقتی به انتخابات می‌رسیم همگان نگران‌اند  که چه اتفاقی رخ خواهد داد زیرا دانش لازم را تولید نکرده‌ایم تا در این مقطع بتوانیم استفاده کنیم.

لکزایی با اشاره به نقش مردم در این عرصه با بیان اینکه اهداف مشترک براساس محرکات مشترک شکل می‌گیرد اظهار کرد: در این مرحله مردم دو گروه می‌شوند؛ کسانی که طرفدار عدالت‌اند دور هم جمع می‌شوند و افراد طرفدار رذایل و شرور هم یکدیگر را می‌یابند.

وی با بیان اینکه خواجه نصیر می‌گوید ما از دولت انتظار داریم که همبستگی را براساس عدالت ایجاد کند اگر نمی‌تواند براساس محبت ایجاد کند افزود: خواجه محبت را به دو بخش تقسیم می‌کند بخشی که به طور طبیعی محبت وجود دارد مانند رابطه والدین و فرزندان؛ ولی محبت در سطح جامعه را ارادی می داند؛ اینکه همه مردم، اسلام و ایران و ارزش‌های اخلاقی  را دوست داشته باشند امر ارادی است و افراد باید آموزش ببینند؛ در اینجا بحث آموزش هم مهم تلقی می‌شود.

افزایش اشتراکات لذت‌‌جویانه و منفعت طلبانه در جامعه

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی اضافه کرد: گاهی افراد به خاطر اشتراک در لذت‌ها مانند فوتبال تیم‌های برتر کشور دور هم جمع می‌شوند که این اشتراکات سریع العقد و الانحلال است. برخی برای اشتراک در نفع، گردهم می‌آیند که نمونه آن فعالیت‌های مشترک اقتصادی است که از قبلی پایدارتر است؛ متأسفانه هر قدر از انقلاب فاصله گرفته‌ایم به اشتراک در لذت و نفع بیشتر دامن زده‌ایم.

وی افزود: مدل دیگر اشتراک، دور هم جمع شدن براساس فضیلت است؛ حلف الفضول پیمانی براین اساس بود؛ امروز هم افرادی دور هم جمع می‌شوند تا با نظام سلطه مبارزه کنند که مبنای آن صداقت، امر به معروف و ایثار و خدمت به همنوعان است.

وی افزود: ما می‌خواهیم برای گسترش علم و پیشرفت جامعه دور هم جمع شویم البته این موارد دیر منعقد می‌شود و دیر هم از بین می‌رود لذا بهترین اشتراکات، اشتراکی است که براساس فضایل باشد. امام خمینی(ره) در یکی از آثارشان از امام علی(ع) نقل کرده‌اند که ایشان فرمود: من از دو چیز برای امت می‌ترسم یکی اتباع هوا و آرزوهای دور و دراز؛ زیرا کسی که از هوای نفس تبعیت کند روبروی حق می‌ایستد البته این روایت از سوی پیامبر هم بیان شده است.

لکزایی با بیان اینکه اخلاق، ذاتاً سیاسی و اجتماعی است و نمی‌تواند فردی باشد لذا سیاست ابزار اخلاق است تصریح کرد: امام در تمامی احادیث 40 حدیث که کاملاً اخلاقی است وارد مباحث سیاسی شده است؛ مثلًا در بحث غضب حتی ایشان فرموده که غضب، کلید همه خیرات است اگر تابع شرع و عقل باشد؛ ایشان فرموده که غضب در حکومت در قالب ارتش و سپاه و زندان و ... شکل می‌گیرد ولی اگر غضب تابع هوای نفس باشد تبدیل به سلطه می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه اگر شاخصه‌های حمکرانی خوب مانند پاسخگویی، قانونگرایی، اثربخشی، عدالت، مسئولیت پذیری و شفافیت را پیاده کنیم به گسترش اخلاق هم کمک می‌کند تصریح کرد: در روایات هم بیان شده که امام معصوم به برخی افراد توصیه فرمودند که دروغ نگو هر کار دیگری می‌خواهی بکن ولی فرد می‌بیند هر کار زشتی به نوعی با  دروغگویی مرتبط است.

سیاست الهی و توحیدی به دنبال ارتقاء وجود است

وی افزود: مراد ما از اخلاق و سیاست، اخلاق و سیاست  متعالیه توحیدی است؛ سیاست الهی و توحیدی به دنبال ارتقاء وجود است چون هم جهانیان را به توحید دعوت می‌کند و هم جمع عرفان و برهان و قرآن است. ارتقاء یعنی به بعد ملکوتی و جبروتی و عالم غیب توجه بیشتری داشته باشیم؛ وقتی به قرب الهی تعبیر می‌کنیم مراد فراتر رفتن از عالم ملک به ملکوت است ولی سیاست دانی که اصالت را به دنیا می‌دهد اخلاق متناسب با آن را هم گسترش می‌دهد.

لکزایی تصریح کرد: دولت (به مفهوم عام) فقط با رهبری خوب تعریف نمی‌شود حتی کسانی که خوب هستند (همانند جنگ احد) گاهی گرفتار آسیب‌های مادی گرایی و هوای نفس می‌شوند همان طور که عده‌ای در جنگ اجد محل ماموریت خود را برای غنیمت ترک کردند؛ بنابراین با اینکه باید فضیلت‌ها را دنبال کنیم ولی نمی‌توانیم تصور کنیم که جامعه بدون افرادی خواهد بود که گریزی از اخلاق نداشته باشند.

وی تصریح کرد: نظام اگر بخواهد اخلاقی باشد باید همه اجزای آن اخلاقی باشند، مجلس باید اخلاقی باشد، قوه مجریه باید مقید به اخلاق باشد و بخش‌های دیگر  مانند وزارتخانه ها و ... هم اخلاقی باشند تا اخلاق در جامعه رواج یابد.

لکزایی با بیان اینکه مردم وارد ادارات می‌شوند وقتی ببینند اگر صداقت داشته باشند کارشان بهتر راه می‌افتد تا اینکه دروغ بگویند یا برعکس اگر پارتی داشته باشد زودتر به اهدافشان می رسد یا برعکس مطمئناً در ترویج اخلاق مؤثر است اظهار کرد: اخلاقی بودن باید به صرفه برای افراد باشد و افراد بدانند اگر مثلاً رشوه بدهند و دروغ بگویند کارشان با مشکل مواجه می‌شود نه اینکه زودتر به هدف می رسند.

وی تأکید کرد: مباحث اخلاق کاربردی در دفتر تبلیغات اسلامی تولید شده و الان دنبال مصرف‌کننده هستیم و این مسئله باید به مطالبه عمومی تبدیل شود تا رشته‌های مرتبط هم ایجاد شود به عنوان مثال در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، اخلاق انتخابات تولید شد تا محور اخلاقِ انتخابات ها باشد ولی بعدها به فراموشی سپرده شد.