شبهه خروج احوالات شخصی پیامبر(ص) از دایره عصمت از چه زمانی مطرح شد

به گزارش ایکنا، اخیراً آیت‌الله سیدکمال حیدری، از علمای قم به ارائه نکاتی در زمینه احوالات شخصی پیامبر(ص) پرداخته و مدعی شده که این احوالات شخصی، خارج از دایره سنت است. به همین مناسبت حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری اقدام به پاسخ‌گویی به این ادعا در فضای مجازی کرده است. جلسه اول و دوم نقد و بررسی این ادعا پیش‌تر منتشر شد و در ادامه مبحث جلسه سوم از نظر می‌گذرد؛

در جلسه قبل بیان شد که بستر این شبهه از دوره رسالت آغاز شد. یعنی همزمان با حیات رسول خدا(ص) عده‌ای اقدام به جعل حدیثی از زبان پیامبر(ص) کردند مبنی بر اینکه ایشان فرمود من یک آدم معمولی هستم و ممکن است برخی‌ها را لعن و نفرین کنم و شلاق بزنم که این روایات در صحیح مسلم آمده است که با عبارت «انما انا بشر» شروع می‌شود. یعنی اقتضای بشری این است که سب و لعن کنم و گویی می‌گوید خدایا من اشتباه کردم و عذرخواهی می‌کنم و تو بیا و جبران کن.

این یک نمونه است و مورد دیگر در مورد «تأبیر نخل» بود. اینها شاخه درخت نَر را در دل درخت ماده می‌گذاشتند و آن سال این کار را نکردند و محصول آنان تباه شد. وقتی به پیامبر(ص) اعتراض کردند، پیامبر(ص) فرمود در شأن امور دنیا، خودتان تصمیم بگیرید و ایشان پذیرفت که خطا کرده است و در این نظریه تمام سیاسیات و اجتماعیات و ... از حوزه عصمت و سنت خارج می‌شود.

«مناوی» این بحث را در فیض‌القدیر آورده است که می‌گوید به دست می‌آید که انبیا(ع) در مسائل وحی و دعوت به خدا حاذق‌ترین و باهوش‌ترین مردم هستند، اما در مسائل دنیا از همه مردم ساده دل‌تر هستند. اما این چه تعبیر اشتباهی است؟ لذا می‌گوید اگر جایی تشریع وحی است، حرفی نیست، اما در دیگر مسائل حرف انبیاء(ع) حجیت ندارد.

آقای سیدکمال حیدری، وقتی طبع بشری را مطرح کردید به این ورطه می‌افتید، اما با یک رنگ و بوی جذاب که پیامبر(ص) اشتباه کرد و آیه آمد که «لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ». این چهره‌ای که از پیامبر(ص) ساختید، قابل قبول نیست. «ابن عقیل» می‌گوید انبیا(ع) آنجا که پیام خدا را می‌دهند، معصوم هستند، اما در غیر این امور، اینها مصونیت از خطا ندارند. بنابراین سنت دائر مدار عصمت است. در ادامه می‌گوید انبیاء(ع) در افعالشان مشکلی ندارند و آنجا که پای خدا در میان است، معصوم هستند و غیر از آن عصمتی نیست.

«قاضی عیاض» نیز می‌گوید در مسائل امور دنیا لازم نیست انبیا(ع) معصوم باشند. این فرد معتزلی است و عقل‌گرایان اهل سنت که به ما نزدیک هستند، این اشتباه را کرده‌اند و می‌گوید ممکن است انبیا(ع) برخی از مسائل را تشخیص نداده باشند و اشتباهی متوجه شده باشند و می‌گوید نباید ملامت شوند. خود پیامبر(ص) فرمود «ما یعلمنی الا ما علمنی ربی»، پس پیامبر(ص) اگر در امور دنیا اشتباه کند، مسئله‌ای نیست.

دوباره همین مطلب را آلوسی در تفسیر روح‌المعانی که صبغه سلفی و صوفی دارد، تکرار می‌کند که وقتی این روایت «تأبیر نخل» را می‌آورد، می‌گوید ممکن است خطا کنند، اما خداوند مانع می‌شود و می‌گوید این مربوط به احکام شرعی است. اما جایی که مربوط به امور دنیایی است، اینها خطا می‌کنند و خدا هم کاری ندارد. چون در حوزه امور شخصی آنان است. در جای دیگری آمده است که اینکه پیامبر(ص) در امور دنیا توجهی نداشته، ضرری به ایشان نمی‌زند. یک شخص دیگری نیز گفته است که پیامبر(ص) اواخر عمرش یک مقدار متوجه شد که چه خبر است.

بنابراین نگاهی که آقای سیدکمال حیدری در مسئله احوالات شخصی از پیامبر(ص) ترسیم کرده که ممکن است پیامبر بلغزد و خطا کند، به ایشان عرض می‌کنم این مطلب تازه‌ای نیست و در دوره پیامبر(ص) آن روایات ساختگی را در دهان ایشان گذاشتند که ایشان گفت من بشری هستم و اشتباه می‌کنم و از خدا درخواست کرد خدا او را ببخشد و بعد در ماجرای «تأبیر نخل» این مسئله را به پیامبر(ص) نسبت دادند.

برخی از علمای شیعه نیز این مسئله را مطرح کرده‌اند. پس مسئله بسیار اساسی است. ما معتقدیم که عصمت و سنت پیامبر(ص) اطلاق دارد و در این زمینه دو نظریه مطرح شد که به این عصمت و دامنه سنت صدمه زده است. یکی نظریه عامه اهل سنت است که میان امور دین و دنیا فاصله انداختند و گفتند امور دین، عن الله و امور دنیا از شخصیت ایشان است که خطابردار است و کل طبیات و ... از حوزه دین و عصمت خارج شد و سکولاریزم از این نظریه در می‌آید.

به صورت محدودتر هم برخی از علما که شاید به 10 درصد هم نرسند، نه با آن توسعه‌ای که اهل سنت گفته باشند، بلکه فقط در حوزه امور شخصیه این را گفته‌اند و آقای سیدکمال حیدری این نظر را مطرح می‌کند. از نظر مبنای حکم البته فرقی ندارد و وقتی خطا را قبول کنید و عام تخصیص خورد، صدمه خورده است. مناطاً هر دو نظریه نزدیک هستند، هرچند اهل سنت دامنه خطا را توسعه داده‌اند و این افراد این را محدودتر کرده‌اند که پیامبر(ص) در احوالات شخصی، بشر عادی است و ممکن است خطا کند.