«نابرابری‌های ناموجه»، مهم‌ترین مانع توسعه از منظر شهید بهشتی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی‌، عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه مفید، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره دیدگاه‌های شهید بهشتی در زمینه توسعه اقتصادی پرداخت و گفت: براساس دیدگاه ایشان، توسعه در حوزه نظام اقتصادی با سایر عرصه‌های زندگی در پیوند است؛ یعنی برای اینکه توسعه اقتصادی به معنای واقعی شکل بگیرد باید در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی و حتی تفکر دینی نگاه ما متفاوت باشد.

بیشتر بخوانید:

• کارکردهای تبعیض‌آفرین نظام بانکی از نگاه شهید بهشتی؛ پیش‌بینی‌هایی که حقیقت یافته است
• برنامه‌محوری و تفکر سیستمی ویژگی برجسته و متمایز مدیریتی شهید بهشتی بود

وی ادامه داد: از دیدگاه ایشان، محور توسعه، عدالت است. همه مردم باید از پیشرفت‌هایی که در عرصه‌ اقتصادی صورت می‌گیرد، بهره بگیرند و در این راستا باید نابرابری‌های ناموجه کاهش یابد، زمینه‌های رانت‌جویی از بین برود، کار و تلاش به معنای واقعی کلمه مبنای پاداش‌دهی در اقتصاد باشد، اقتصاد دلالی از بین برود و اقتصاد تولیدمحور مورد توجه قرار گیرد.

از دیدگاه شهید بهشتی برای رفاه همگانی باید تمام اشکال استثمار از بین برود. اگر بخواهیم اقتصاد امروز را با آن چیزی که مد نظر ایشان بود بسنجیم باید بگوئیم وضعیت کنونی با آنچه ایشان به دنبالش بود، بسیار تفاوت دارد و اقتصاد ما دلالی است

حجت‌الاسلام یوسفی افزود: نگاه شهید بهشتی در اقتصاد بر تولیدمحوری بود. به طور طبیعی برای اینکه این اقتصاد شکل بگیرد که رفاه اجتماعی را به دنبال داشته باشد باید چند اتفاق در اقتصاد رخ دهد که یکی از آن‌ها تحقق عدالت است. آن توسعه‌ای که ایشان مد نظر داشتند بدون تحقق عدالت محقق نمی‌شود؛ تحقق عدالت به این معناست که نابرابری‌ها در اقتصاد کاهش پیدا کند. البته برای برخی از این نابرابری‌ها توجیهی وجود دارد که ناشی از تفاوت در کار و تلاش و استعداد است که قابل توجیه است.

پیامدهای ناگوار نابرابری از منظر شهید بهشتی

این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: اگر نابرابری ناشی از رانت و تبعیض در حقوق و فرصت‌های اجتماعی باشد، ناموجه است و شکاف طبقاتی شکل می‌گیرد. اگر در جامعه‌ای نابرابری ناموجه شکل بگیرد پیامدهای ناگواری در اقتصاد، سیاست و اجتماع به دنبال خواهد داشت. نابرابری اقتصادی منجر به توسعه دوگانه می‌شود که گروه خاصی از مواهب آن استفاده می‌کنند و انبوه مردم از آن بی‌بهره خواهند بود. این شیوه مد نظر مرحوم شهید بهشتی نبود بلکه به اعتقاد ایشان توسعه باید منجر به رفاه همگانی شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید بیان کرد: از دیدگاه شهید بهشتی برای رفاه همگانی باید تمام اشکال استثمار از بین برود. اگر بخواهیم اقتصاد امروز را با آن چیزی که مد نظر ایشان بود بسنجیم باید بگوئیم وضعیت کنونی با آنچه ایشان به دنبالش بود، بسیار تفاوت دارد و اقتصاد ما دلالی است و سیاست‌‌های اقتصادی در جهت رونق تولید و بهبود فضای کسب و کار نیست بلکه باعث تشویق دلالی می‌شود. به نظر می‌رسد اراده جدی برای مبارزه با ساختار دلالی و فضاسازی برای ساختار مناسب اقتصاد مولد وجود ندارد.

وی ادامه داد: مسئله دیگر شهید بهشتی به رفع فقر بر می‌گردد. جامعه‌ای ایده‌آل ایشان جامعه‌ای است که یا فقر در آن وجود نداشته باشد یا فقر در حداقل ممکن باشد. بنابراین توسعه همراه با عدالت مد نظر ایشان بود. برای این منظور معتقد بودند نظام تأمین اجتماعی باید به صورت عام، و به طور خاص طبقات پائین را در بر بگیرد و جامعه به گونه‌ای باشد که از حداقل امکانات برخوردار باشد.

تأکید شهید بهشتی بر آزادی‌های سیاسی و مدنی

حجت‌الاسلام یوسفی افزود: همه این مواردی که اشاره شد، بُعد اقتصادی بود اما توجه داشته باشیم که اینها همراه با برخی لوازم سیاسی است که یکی از آنها آزادی‌های سیاسی و مدنی است. این ایده‌ای بود که مرحوم شهید بهشتی دنبال می‌کردند و در قانون اساسی اول نیز گنجانده شده که آزادی‌های اجتماعی، مدنی، احزاب، اصناف و تشکل‌های صنفی در آن به رسمیت شناخته شده و آزادانه فعالیت کنند. این مسئله‌ای فوق العاده مهم است که ایشان کاملاً به آن توجه داشتند.

این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: از منظر شهید بهشتی حتی در زمینه آزادی عقیده نیز افراد می‌توانند عقاید خود را داشته و متفاوت بودن خود را تجربه کنند. ایشان حتی در اصول تربیت دینی نیز بر عنصر اختیار و کرامت تأکید داشتند.

از آرمان‌ها و اندیشه‌های شهید بهشتی فاصله گرفته‌ایم

وی ادامه داد: جامعه‌ای که می‌خواهد در بُعد اقتصادی، عدالت داشت باشد باید علاوه بر آزادی‌های مدنی، شفافیت و پاسخگویی در حکومت را نیز تجربه کند. امروز می‌توان دلیل فساد سیستماتیک کشورمان را به عدم پاسخگویی و شفافیت در حکومت و مهار کردن آزادی‌های مدنی مربوط دانست. این اتفاق در کشور ما رخ داده و از آرمان‎های شهید بهشتی فاصله گرفته‌ایم.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید بیان کرد: از منظر شهید بهشتی حتی اگر از منظر دینداری، جامعه‌ای عدالت‌محور نباشد نمی‌توانیم آن را دینی بدانیم. در جامعه دینی عدالت وجود دارد و طبیعتاً در این جامعه است که انسان حرمت پیدا می‌کند لذا از نظر ایشان جامعه عادلانه بستر مناسب برای تعالی انسان را فراهم می‌کند. اگر در جامعه‌ای نابرابری، رانت‌خواری و مفاسد اقتصادی باشد اما ایام اربعین و راهپیمایی آن رونق داشته باشد و چندین میلیون نفر در آن شرکت کنند و مساجد و هیئت‌ها شیک و با هزینه‌های گزاف درست شده باشند اما عدالت نباشد و انسان در آن حرمت نداشته باشد، از نظر ایشان و به تعبیر وی این جامعه لجن است و لو اینکه ظواهر دینی در آن رعایت شود.

حجت‌الاسلام یوسفی تأکید کرد: در زمانی‌که حضرت سیدالشهدا (ع) علیه یزید قیام کردند مساجد هم به راه بودند و در همان زمان سید‌الشهدا(ع) می‌فرمایند: من می‌خواهم قرآن و سنت پیامبر(ص) را احیا کنم. یا وقتی امیرالمؤمنین(ع) حکومت را به دست می‌گیرند می‌فرمایند ما در این 25 سال به جاهلیت برگشتیم چون روح دین وجود نداشت و صرفاً شعائر و ظواهر وجود داشت. متأسفانه وقتی به آرمان‌های مورد نظر شهید بهشتی نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم با وضعیت امروز بسیار متفاوت است.

وی در پایان گفت: در همین ایام زندگی برای برخی طبقات پائین بسیار سخت شده و یکی از مسئولان املاک کشور می‌گوید دیگر برخی افراد توان خرید یا اجاره یک خانه کوچک را هم ندارند و بعضاً دو خانواده نامحرم، با هم در یک منزل زندگی می‌کنند. ما از آرمان‌های شهید بهشتی فاصله گرفته‌ایم لذا باید تلاش کنیم نابرابری ناموجه را از بین ببریم، نظام تأمین اجتماعی را گسترش دهیم، به کرامت انسان احترام گذارده شود، نگاه ما به دین و توسعه اصلاح شود و آزادی‌های مدنی در جامعه رواج پیدا کند.