راهبردهای تحول در حوزه علمیه از منظر شهیدصدر / ضعف در پرورش مجتهد مطلق

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی امیدی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، امروز، دهم مهرماه، در «میزگرد تخصصی بررسی روند تحول حوزه‌های علمیه با تکیه بر نظرات شهید صدر» در مؤسسه فتوح اندیشه، گفت: کتاب «حوزه و بایسته‌ها؛ گفتارها و نوشتارها» اثر شهید صدر درباره حوزه، روحانیت و مرجعیت است که تلاش برای بازیابی هویتی حوزه نکته قابل تقدیر آن است؛ این اثر تمایز جایگاه حوزه در فعالیت‌های متعدد را با دیگر فعالیت‌ها نشان می‌دهد و مسیری که حوزه باید با آن افق و منظر به مسائل اجتماعی ورود کند را ترسیم می‌کند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: شهید صدر در تقسیم سه وجهی، نیروهای حوزه را به سه بخش تقسیم کرده است؛ یک عده دنیاگرای مصلحت‌اندیش که عمدتاً منافع خود را با مصلحت توجیه می‌کنند؛ گروه دیگر معتقدان به اینکه باید با دنیا تعامل کنیم تا دین پیروز شود؛ شهید صدر معتقد است که این هم برای امانتدار رسالت الهی مناسب نیست و جریان سوم دنیانگر تکلیف‌گراست، یعنی چشم به دنیا دارد، ولی دل به دین بسته است و این نگاه از منظر شهید صدر باید دنبال شود.

رسالت حوزه مؤمن

امیدی بیان کرد: در این منظر انسان باید در لغزشگاه‌ها حرکت کند، ولی نلغزد و در این صورت جایگاه صدیقین را خواهد داشت و اگر مردود شود صلاحیت جایگاه صدیقین را ندارد؛ در این جایگاه مصلحت دین بر فرد غلبه دارد و به نوعی مبلغ، با متعلق تبلیغ خود وحدت پیدا می‌کند و شکست و پیروزی او شکست و پیروزی دین و آرزوها و دردهای او آرزو و دردهای دینی است.

وی تصریح کرد: اگر از این منظر به رسالت حوزه بیندیشیم. در این صورت فقه هم باید تحول پیدا کند؛ بنابراین باید فقه را جذاب و در همه ساحات و ابعاد معرفی کنیم و آن را به شکل جامع، فراگیر و توانمند در قالب عمودی و افقی به پیش ببریم تا بتواند نیازهای این جهان را ترسیم کند. راهبرد دیگر شهید صدر، رسالت حوزه در راهبری امت است؛ یعنی حوزه ذات خود را نبیند بلکه باید نگاه تکلیف‌گرای راهبری به امت داشته باشد. راهبرد دیگر ایشان هم دفاع از اسلام در حوزه نظر و عینیت اجتماعی است.

امیدی با بیان اینکه علم هدفمند، اصالت فقه، هدف راهبری امت و دفاع از تمامیت اسلام در نظر و عینیت از مهم‌ترین نکاتی است که شهید صدر درباره رسالت حوزه بر آن تأکید دارد، اظهار کرد: اگر قبول داریم حوزه در جایگاه راهبری است باید هدف را دقیقاً تعریف کنیم؛ هدف دو بعد سلبی و ایجابی دارد؛ از منظر ایجابی حوزه باید برای تبلیغ و اقامه دین به صورت سازمان‌یافته پیش برود و در بعد سلبی هم مبارزه با دشمنان و ظالمان داشته باشد.

تربیت عقلانی طلاب

امیدی تصریح کرد: حوزه باید در بعد ایجابی، مدیریت انسان‌سازی، دولت‌سازی، تمدن‌سازی و ... را بر عهده بگیرد، اگر می‌خواهد نقش راهبری داشته باشد و در حوزه سلبی هم به سمت رفع موانع انگیزشی و کنشی امت اسلامی پیش برود که البته الزاماتی دارد؛ یعنی در حوزه اندیشه باید طلاب را به پرورش عقلانی سوق دهیم و کلام و فلسفه مورد اهمیت باشد گرچه نباید از فقه هم غفلت شود.

وی با بیان اینکه قوانین حوزه و ساختار آن نباید به نحوی باشد که دست و پای طلاب و استادان را ببندد و باید ثبات توأم با انعطاف داشته باشد، اضافه کرد: حوزه باید در مواجهه با حکومت، تعامل مثبت داشته باشد و نمی‌تواند نسبت به مسائل حکومت بی‌توجه باشد. همچنین تحول در حوزه باید درون‌زا و تربیت‌محور و نه خشک و بی‌روح باشد؛ انسان‌ها و طلاب و استادان با کرامت تربیت شوند و پویا و غیر راکد باشند.

استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: کارگزاران حوزه باید نوع نگاه خود را به طلاب و استادان عوض کنند؛ خدمات هم باید متناسب با این شأن در اختیار آنان باشد، البته خود این کارگزاران هم نیازمند تهذیب و روحیه انقلابی هستند و باید کادر مورد نیاز خود و نظام را پرورش دهند. در حوزه نظر و عمل باید نیروهایی تربیت شوند که بتوانند به شبهات پاسخ داده و رهبری برخی جوامع دیگر را هم برعهده بگیرند و نیازهای امت را جواب دهند؛ همچنین ساختار آموزشی حوزه باید پژوهش‌محور باشد، ولی این موضوع، از ضعف‌های کنونی حوزه است.

انجمن‌های علمی حوزه صوری هستند

امیدی بیان کرد: حوزه باید در دروس بسط کمی و کیفی بدهد، همچنین باید از امکانات روز جهان در تبادلات علمی استفاده بهینه داشته باشد؛ ضمن اینکه انجمن‌های علمی باید افزایش کمی و کیفی داشته باشند و تقویت شوند؛ صرف داشتن انجمن علمی کفایت نمی‌کند، بلکه باید استادان فن دعوت و به‌روزترین و قوی‌ترین مباحث مورد توجه باشند، ولی امروز صرفاً انجمن‌ها جنبه صوری دارند و محوریت علمی ندارند.

وی خواستار تشکیل حلقه‌های علمی در حوزه شد و گفت: همچنین ایجاد نهاد تبلیغ و مجموعه‌های تابعه لازم است؛ ترویج روش اجتهاد و تخصصی شدن رشته‌ها از دیگر کارهایی است که لازم است و البته تا حدی انجام شده است؛ البته الان در دروس خارج، روش اجتهاد شروع می‌شود، ولی اگر می‌خواهیم حوزه متحول شود، باید در سطح سه و چهار این روش آموزش داده شود.

امیدی افزود: امروز از دانش‌های جهانی عقب و از تحولات اجتماعی داخل کشور هم غافل هستیم، مردم به سمتی می‌روند و حوزه مشغول کارهای خود است و در تراز انقلاب حرکت نمی‌کند. همچنین در استفاده از تراث علمی ضعیف عمل کرده‌ایم؛ زیرا آثار زیادی چاپ می‌شود، ولی سیر تحول علوم و بهره‌مندی آن در عینیت جامعه کمتر مورد توجه است.

ضعف حوزه در پرورش مجتهد مطلق

وی تأکید کرد: ضعف در اجتهاد مطلق از دیگر نقاط ضعف حوزه است و عمدتاً مجتهدان متجزی تربیت می‌کنیم؛ همچنین بحث نومیدی در طلاب از آینده بحثی مهم و جدی است و تصور می‌کنند دروسی که خوانده‌اند در آینده ارزشی برای آنان ندارد؛ همچنین مسائل معیشتی و اقتصادی هم مشکل بزرگی برای آنان است.

امیدی در پایان بیان کرد: از دیگر نقاط ضعف حوزه این است که کسانی که برخی افرادی که به بحث بصیرت دامن می‌زنند خودشان سیاسی‌کاری کرده و گرایش به قدرت‌طلبی دارند. همچنین ضعف انگیزه‌های اخلاقی در مدارس علمیه مشهود و بسیار جدی است. همچنین نقطه ضعف دیگر حوزه آن است که مبانی جریانات غالب فکری جامعه را به چالش نمی‌کشد؛ مثلاً اگر مصلحت اقتضاء نمی‌کند که رئیس جمهور استیضاح شود، ولی جریان فکری حامی او را که می‌توانیم بازخواست و نقد کنیم.