«ناجی‌ العلی»؛ کاریکاتوریستی از جنس مقاومت

به گزارش ایکنا؛ عباس خامه‌یار، رایزن فرهنگی ایران در لبنان در یادداشتی که نسخه‌ای از آن در اختیار ایکنا قرار گرفت، نوشت: روز گذشته 7 شهریور ماه 1400 مطلب مفصلی در بزرگداشت هشتادمین سال تولد كیومرث صابری «گل‌آقا»، نویسنده و طنز‌پرداز مشهور كشورمان نوشتم كه با نشر گسترده‌ آن در رسانه‌های داخلی و بازخورد آن در افكارِ عمومی نخبگان و خوانندگان قدرشناس، احساس ادای دین نسبت به این دوست قدیمی و فرهیخته هموطن كردم.

اما غافل از اینكه روز گذشته 29 آگوست 1987 همچنین مصادف با سی و چهارمین سالگرد شهادت ناجی العلی، طنزپرداز و كاریكاتوریست سرشناس و پُرآوازه فلسطینی نیز بوده است. از این‌رو لازم دانستم با نگاهی گذرا به این هنرمند مبارز، شخصیت او را به خوانندگان هموطنم یادآور شوم.

7 شهریور ماه، سی‌ و چهارمین سالروز ترور «ناجی العلی» طنزپرداز و کاریکاتوریست مبارز فلسطینی است. ناجی یکی از برجسته‌ترین و مشهورترین کاریکاتوریست‌های خاورمیانه و جهان عرب بود که در 7 شهریور 1366 و در یكى از خیابان‌های لندن ترور شد و به شهادت رسید.

وی در سال 1937 در روستای «الشجرة» واقع در حد فاصل شهر طبریا و ناصره(در فلسطین) دیده به جهان گشود. سال 1948 به همراه خانواده از روستای خود رانده و به اردوگاه «عین الحلوه» در جنوب لبنان پناهنده شد. در سن 10 سالگی مجدداً از آنجا رانده شد و پس از آن هیچ‌گاه در یک مکان ثابتی آرام نگرفت. پس از سکونت در عین الحلوه به اتهام فعالیت‌های ضد اسرائیلی، بازداشت و زندانی شد و در زندان، تمام وقت به نقاشی بر روی دیوارها مشغول بود.

قلم، رنگ‌ها و بن‌مایه طرح‌های ناجی العلی برگرفته از خون شهدای فلسطین و امت اسلامی و عرق پیشانی مستضعفان و ستمدیدگان است.

«حنظله» مشهورترین شخصیتی بود که ناجی از سال 1973 آن را پشت به بیننده و با دستان قلاب شده به پشت خلق کرد. حنظله كه کودک ۱۰ ساله فلسطینی است، به امضای جاودانه العلی در همه آثارش تبدیل شد.

حنظله در واقع نمادِ مصور مردم فلسطین و هویت آنان است. پاهای برهنه و لباس‌های وصله‌دار و ژولیده حنظله نماد فقر و رنج ملت اوست.

حنظله در حقیقت تصویری است از سال‌های آغازین آوارگی خود ناجی. 10 ‌سالگی حنظله سنی‌ است که العلی مجبور به ترک سرزمینش فلسطین شد و 10‌ساله ماندنش ناشی از آن است که جز در سرزمین خودش نمی‌تواند رشد یابد.

وی شخصیت «حنظله» را به عنوان نماد فلسطینیان رنج دیده اما مصمم و قدرتمند با وجود تمام سختی‌ها و رنج‌ها، خلق کرد.

حنظله شاهدی صادق بر بلندای تاریخ که از گفتن سخن حق هیچ ابایی ندارد. حنظله طرفدار مبارزه با دشمن داخلی و خارجی است و با هرگونه عقب‌نشینی هم سخت مخالف است. پایداری و مبارزه، هویت اوست. حنظه مبارز قدرتمندی است که تا ابد در راه آزادسازی سرزمین غصب‌شده‌اش به تلاش خود ادامه می‌دهد. حنظله در حقیقت همان ناجی العلی است، بنابراین شخصیت العلی در حنظله تجلی پیدا کرده است.

العلی درباره حنظله می‌گوید: این موجود (حنظله) که من خلق کردم قطعا پس از من پایان نمی‌یابد. شاید اغراق نکرده‌ام اگر بگویم من پس از مرگ نیز از طریق او راهم را ادامه خواهم داد.

اما چرا «حنظه» همیشه کودک است، به این دلیل که کودکی رمز راستگویی، پاکی و حقیقت است.

حنظله بیانگر رنج‌ها و‌ گرفتاری‌های آوارگان فلسطینی است. آن کودک آواره در حقیقت تصویری است از کودکی خالق اثر که پس از کوچاندن و آوارگی، به همراه خانواده‌اش به اردوگاه عین الحلوه در لبنان پناه برد.

العلی یک منتقد بی‌پروا، شجاع، حق‌جو و سخت عدالت‌خواه بود. ویژگی‌ برجسته شخصیت این شهید، دفاع سرسختانه از مسئله فلسطین است. وی در چارچوب دفاع از مسئله فلسطین، به شدت و هنرمندانه از بی‌عدالتی، ستمگری و استبداد انتقاد می‌کرد و علیه ستمگران می‌شورید و بر مستکبران می‌تاخت.

ناجی العلی از مشهورترین هنرمندانی بود که از طریق آثار هنری‌اش دیدگاه‌های سیاسی و جهادی خود را بیان می‌کرد.

کاریکاتورهای العلی الهام‌بخش نسل جدیدی از کاریکاتوریست‌های سیاسی، جهادی و مقاومتی بود. میراث زیبایی‌شناختی و سیاسی انعکاس نقدهای بی‌محابای او از زر و زور و ظلم و ستمگری است. ناجی با همین انتقادات تند و تیزش در جهان شناخته شد.

ناجی العلی با آثار هنری جاودانه‌اش، روحیه شجاعت و مبارزه را در دل فلسطینیان زنده نگه داشت و آن‌ها را به ادامه نبرد برای آزادی قدس شریف، پایتخت زمین و آسمان‌ها سوق داد. با پروژه‌های یهودی‌سازی و عادی‌سازی روابط با رژیم اشغالگر قدس و بیهودگی آن مبارزه و این حقیقت را برای همگان آشکار کرد.

 العلی در طول سال‌های فعالیت انقلابی خود توانست بیش از 40 هزار کاریکاتور منتشر کند که هنوز پس از گذشت سی و چهار سال از ترورش، حضور پٌر رنگ و تأثیرگذاری بر افکار عمومی ملت‌های عرب به ویژه نخبگان دارد.

ناجی با عباراتی ساده و صادقانه پایبندی خود را به اصول، اهداف والا و سرزمینش بیان و به صراحت اعلام می‌کند: «کسی که می‌خواهد قهر کند، برود دریا را آسفالت کند».

وی در جای دیگری گفته است: من پناه می‌برم به خدا از کلمه من اما نامم «حنظله» است، نام پدرم مهم نیست، مادرم نامش نکبت(سال اشغال فلسطین) است. شماره کفشم را نیز نمی‌دانم! زیرا که من همیشه پا برهنه بوده‌ام!

او علاوه بر نگاره‌های ماندگار، جملات زیبا، پُرمغز و ارزشمند طنزگونه‌ای نیز از خود برجای گذاشته است:

- نگرانم از روزی است که خیانت یک دیدگاه و نظر شخصی تلقی شود!

- کسی که بخواهد برای فلسطین بنویسد و کسی که بخواهد برای فلسطین طراحی کند، باید خود را «مرده» تلقی کند!

- برای من معنای مبارزه این است: قد علم کردن بسان نیزه‌ها و خسته نشدن.

- من به جانبداری متهمم. من این اتهام را انکار نمی‌کنم، من طرفدار کسانی هستم که در لایه‌های زیرین (مظلومان) قرار دارند.

- باید اسرائیل را به رسمیت بشناسید. سپس سلاح‌هایتان را دور بیندازید. آنگاه به سوی پروردگارتان باز گردید.

- قصد ندارید بجنگید و فلسطین را آزاد کنید؟! حداقل شر مرسانید، نامردها! ما را هم یهودی فرض کنید. ما را به خیر شمایان امیدی نیست؛ شرّ مرسانید.

- میان پیروزی شهادت و ننگ تسلیم، تنها یك قطعه پارچه سفید فاصله است.

العلی زمانی که در اوج شهرت به عنوان یکی از تأثیرگذارترین مبارزان و هنرمندان شناخته می‌شد؛ به دست دشمنان کوردل ترور شد و به شهادت رسید.

او‌ در تاریخ 4 جولای 1987 (13 تیر 1366) کاریکاتوری با عنوان «مطلوب حیاً أو میتاً»(متهم خواهی ماند! مرده باشی یا زنده) منتشر کرد. درست 18 روز پس از انتشار این کاریکاتور، در یکی از خیابان‌های لندن، دقیقاً در تاریخ 29 اگوست 1978 (7 شهریور 1366) هدف تیراندازی قرار گرفت و در سن پنجاه سالگی جان باخت.

روحش شاد و راهش پر رهرو باد.